Japok wodny

Japok wodny^[30], japok^[31][32][33] (Chironectes minimus) – gatunek ssaka z podrodziny dydelfów (Didelphinae) w obrębie rodziny dydelfowatych (Didelphidae), jedyny przedstawiciel rodzaju japok^[30] (Chironectes)^[34][35] i jedyny torbacz o ziemno-wodnym trybie życia^[32].

Japok wodny

Chironectes minimus
(E.A.W. Zimmermann, 1780)[1]
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Nadrząd	torbacze
Rząd	dydelfokształtne
Rodzina	dydelfowate
Podrodzina	dydelfy
Plemię	Didelphini
Rodzaj	Chironectes Illiger, 1811[2]
Gatunek	japok wodny
Synonimy Rodzaju: Memina[a] G. Fischer, 1813[3] Memina G. Fischer, 1814[4] Cheironectes[b]: J.E. Gray, 1821[5] Cheronectis: Fleming, 1822[6] Gamba Liais, 1872[7] Chironeytes[b]: Goeldi & Hagmann, 1904[8] Chinorectes[b]: Rochereau, 1961[9] Gatunku: Lutra minima E.A.W. Zimmermann, 1780[1] Lutra Menima[c]: Boddaert, 1785[10] M[ustela] (Lutra) paraguensis Kerr, 1792[11] M[ustela] (Lutra) guianensis Kerr, 1792[12] L[utra] gujanensis Link, 1795[13] Didelphis memin[c]: G. Cuvier, 1797[14] Didelphis palmata Daudin, 1799[15] Lutra saricovienna Shaw, 1800[16] [Mustela] cayennensis Turton, 1802[17] Lutra memia[c]: Desmarest, 1803[18] Didelphis memmina[c]: Desmarest, 1804[19] Chironectes variegatus Illiger, 1815[20] Didelphys Lutreola Oken, 1816[21] Chironectes variegatus Olfers, 1818[22] Sarigua memmima[c]: Muirhead, 1819[23] Chironectes yapock Desmarest, 1820[24] Chironectes Langsdorffii Boitard, 1845[25] Chironectes panamensis E.A. Goldman, 1914[26] Chironectes menima bresslaui Pohle, 1927[27] Chironectes argyrodytes Dickey, 1928[28]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[29]
najmniejszej troski
Zasięg występowania

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1780 roku niemiecki zoolog Eberhard August Wilhelm von Zimmermann, nadając mu nazwę Lutra minima^[1]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to „Gujana”^[1]; ograniczone przez Ángela Cabrerę w 1958 roku do Kajenny w Gujanie Francuskiej^[36]. Holotyp fizycznie nie istniał, Zimmermann oparł swoją diagnozę na wcześniejszym opisie zwierzęcia przez de Buffona^[37]. Jedyny przedstawiciel rodzaju japok^[30] (Chironectes), który zdefiniował w 1811 roku niemiecki zoolog Johann Karl Wilhelm Illiger^[2].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają cztery podgatunki^[38], jednak brak znacznej zmienności genetycznej wśród geograficznych populacji japoków wodnych^[39] (choć dane morfometryczne czaszki wykazuje znaczną zmienność w całym jego rozmieszczeniu^[40][41]) sugeruje, że wyróżnianie podgatunków jest zbędne^[37]. Brak zmienności genetycznej w całym zasięgu występowania sugeruje również, że jest on stale rozprzestrzeniony od Ameryki Środkowej do południowo-wschodniej Brazylii z ciągłym przepływem genów^[38].

Etymologia

• Chironectes: gr. χειρ kheir, χειρος kheiros ‘dłoń, ręka’; νηκτης nēktēs „pływak”, od νηχω nēkhō ‘pływać’^[42].
• Memina: epitet gatunkowy Chironectes memina F. Cuvier, 1825 (późniejsza błędna pisownia Lutra minima E.A.W. Zimmermann, 1780)^[43].
• Gamba: rodzime, gujańskie came lub game ‘wymiona, sutki’; mbaé ‘rzecz, obiekt’^[44].
• minimus: łac. minimus ‘najmniejszy, najmniej’, forma wyższa od parvus ‘mały’^[45].

Kladogram wedle Silva-Neto et al., 2024^[46]

	Glironiinae Glironia venusta Caluromyinae Caluromys Caluromys philander Caluromys derbianus, Caluromys lanatus Caluromysiops irrupta
	Hyladelphinae Hyladelphys kalinowskii Didelphinae Marmosini Tlacuatzin Tlacuatzin insularis Tlacuatzin sinaloae Tlacuatzin balsasensis Tlacuatzin canescens, Tlacuatzin baumeri Monodelphis Monodelphis dimidiata Monodelphis scalops Monodelphis iheringi Monodelphis americana, Monodelphis gardneri Monodelphis emiliae Monodelphis domestica Monodelphis vossi Monodelphis glirina, Monodelphis sanctaerosae Monodelphis arlindoi Monodelphis touan Monodelphis brevicaudata, Monodelphis palliolata Monodelphis kunsi, Monodelphis pinocchio Monodelphis adusta Monodelphis reigi Monodelphis peruviana Monodelphis osgoodi, Monodelphis saci Monodelphis handleyi, Monodelphis ronaldi Marmosa Marmosa rubra Marmosa simonsi Marmosa robinsoni, Marmosa xerophila Marmosa isthmica Marmosa mexicana, Marmosa zeledoni Marmosa andersoni, Marmosa lepida Marmosa tyleriana Marmosa waterhousei Marmosa macrotarsus, Marmosa murina Marmosa rapposa Marmosa parda, Marmosa rutteri Marmosa paraguayana Marmosa meridae Marmosa constantiae Marmosa phaea Marmosa demerarae, Marmosa limae Marmosa jansae, Marmosa perplexa Marmosa germana Marmosa nicaraguae Marmosa adleri, Marmosa alstoni Metachirini Metachirus Metachirus myosurus Metachirus aritanai, Metachirus nudicaudatus Didelphini Chironectes minimus Lutreolina Lutreolina crassicaudata Lutreolina massoia Didelphis Didelphis virginiana Didelphis albiventris Didelphis imperfecta, Didelphis pernigra Didelphis aurita, Didelphis marsupialis Philander Philander quica Philander andersoni, Philander nigratus Philander mcilhennyi, Philander opossum Philander melanurus, Philander vossi Philander canus, Philander pebas Thylamyini Marmosops Marmosops incanus Marmosops paulensis Marmosops caucae Marmosops ocellatus, Marmosops soinii Marmosops creightoni, Marmosops noctivagus Marmosops handleyi Marmosops invictus Marmosops carri, Marmosops fuscatus Marmosops bishopi Marmosops ojastii Marmosops chucha, Marmosops magdalenae Marmosops pakaraimae, Marmosops parvidens Marmosops marina Marmosops pinheiroi, Marmosops woodali Gracilinanus Gracilinanus emiliae, Gracilinanus marica Gracilinanus agilis, Gracilinanus microtarsus Gracilinanus aceramarcae, Gracilinanus peruanus Cryptonanus Cryptonanus unduaviensis Cryptonanus chacoensis Cryptonanus agricolai, Cryptonanus guahybe Chacodelphys formosa Lestodelphys halli Thylamys Thylamys karimii, Thylamys velutinus Thylamys sponsorius, Thylamys venustus Thylamys macrurus Thylamys tatei Thylamys ellegans, Thylamys pallidior Thylamys pusillus Thylamys citellus, Thylamys pulchellus

Zasięg występowania

Japok wodny występuje w południowej części Meksyku (na południe od stanów Oaxaca i Tabasco), Ameryce Środkowej, w Kolumbii, Wenezueli (na południe od Orinoko), na Trynidadzie, w regionie Gujana, zachodniej i środkowej Boliwii, Ekwadorze, Peru, północnej i południowej Brazylii, wschodnim Paragwaju, północnym Urugwaju (Cerro Largo) i północno-wschodniej Argentynie (Misiones)^{[47][48][38][37][49]}.

Morfologia

Długość ciała 25–40 cm, długość ogona 27–43 cm; masa ciała 510–790 g^[47][48]. Ogon stanowi do 110% długości ciała^[47]. Palce tylnych kończyn są połączone błoną pławną^[32]. Kariotyp wynosi 2n = 22, FN = 20^[47]. Torba lęgowa występuje u samców i samic. Otwór torby lęgowej samicy jest silnie umięśniony i ulega zamknięciu przez mięsień okrężny w czasie nurkowania^[33].

Ekologia

Japok odżywia się rybami, żabami, rakami i innymi małymi zwierzętami wodnymi, które chwyta przednimi łapami. Prowadzi nocny tryb życia. Dzień spędza ukryty w nadbrzeżnej norze, do której wejście zlokalizowane jest tuż ponad lustrem wody^[32].

Status zagrożenia

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)^[29].

Uwagi

1. Nomen nudum.
2. Niepoprawna późniejsza pisownia Chironectes Illiger, 1811.
3. Niepoprawna późniejsza pisownia Lutra minima E.A.W. Zimmermann, 1780.