Język chuj

Język chuj^[1] (a. chuje^[1], czuh^[2]) (hiszp. idioma chuj, IPA: [ʧuːx]) – język majański, używany przez Indian z plemienia Chuj w Gwatemali i Meksyku. Z punktu widzenia typologii jest to język polisyntetyczny.

Chuj

Obszar	Gwatemala (Huehuetenango), Meksyk (Chiapas)
Liczba mówiących	30–50 tys.
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
Języki majańskie Języki kanjobalskie Języki chujańskie Język chuj
Status oficjalny
Ethnologue	5 rozwojowy↗
Kody języka
ISO 639-3	cac
IETF	cac
Glottolog	chuj1250
Ethnologue	cac
WALS	chj
Dialekty
ISO 639-3: cnm – chuj de San Mateo Ixtatán ISO 639-3: cac – chuj de San Sebastián Coatán
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Istnieją dwa blisko spokrewnione języki noszące tę nazwę (z własnymi kodami ISO 639-3):

• chuj z San Mateo Ixtatán (chuj z Ixatan, hiszp. chuj de San Mateo Ixtatán, Chapai) – szacuje się, iż w Gwatemali posługuje się nim ponad 22 tysiące osób, zaś w Meksyku ponad 9 tysięcy osób.
• chuj z San Sebastián Coatán (chuj południowy, hiszp. chuj de San Sebastián Coatán) – szacuje się, iż w Gwatemali używa go ponad 19 tysięcy osób.

Gramatyka

Fonologia^[3]

Samogłoski

	przednie	centralne	tylne
przymknięte	i		u
półprzymknięte	e		o
otwarta		a

Spółgłoski

	dwuwargowe		dziąsłowe		podniebienne		tylnojęzykowe		języczkowa	krtaniowa
	płucna	implozywna	płucna	ejektywna	płucna	ejektywna	płucna	ejektywna	płucna
zwarte	p	ɓ	t	tʼ			k	kʼ		ʔ
szczelinowe	v		s		ʃ				χ
zwarto-szczelinowe			t͡s	t͡sʼ	t͡ʃ	t͡ʃʼ
nosowe	m		n				ŋ
aproksymanty			l		j
drżąca			r

Ortografia^[4][5]

zapis ortograficzny	IPA	przykład	tłumaczenie
a	/a/	atzʼam	sól
bʼ	/ɓ/	bʼeyi	spacerować
ch	/t͡ʃ/	chich	zając
chʼ	/t͡ʃʼ/	chʼal	nić
e	/e/	ewi	wczoraj
i	/i/	ix	kobieta
j	/χ/	jun	jeden
k	/k/	kukay	robaczek świętojański
kʼ	/kʼ/	kʼatzitz	drewno opałowe
l	/l/	lolonel	słowo
m	/m/	much	ptak
n	/n/	nun	rodzic
nh	/ŋ/	nhabʼ	deszcz
o	/o/	okʼ	stopa
p	/p/	pat	dom
r	/r/	retet	dzięcioł
s	/s/	sak	biały
t	/t/	tut	fasola
tʼ	/tʼ/	tʼoy	miękki
tz	/t͡s/	tzatz	twardy
tzʼ	/t͡sʼ/	tzʼiʼ	pies
u	/u/	unin	dziecko
w	/v/	winak	mężczyzna
x	/ʃ/	xanhap	but
y	/j/	yax	zielony
ʼ	/ʔ/	ʼonh	awokado

Litera <h> poprzedzająca samogłoskę na początku wyrazu oznacza, że wyraz zaczyna się od samogłoski, a nie od zwarcia krtaniowego.

Przykłady słownictwa (dialekt z San Mateo Ixtatán)

• pat = dom
• ix = kobieta
• winak = mężczyzna
• unin = dziecko
• wa’il = tortilla
• ixim = kukurydza
• tut = fasola
• pajich = pomidor
• k’u = słońce
• nhab’ = deszcz
• ik’ = wiatr/powietrze
• asun = chmura

Liczebniki od 1 do 10

San Mateo Ixtatán / San Sebastián Coatán

1. Ju’un / Jun^[6]
2. Cha’ab’ / Cha’ab’/chab’
3. Oxe’ / Oxe’
4. Chanhe’ / Chanhe’
5. Hoye’ / Ho’e’
6. Wake’ / Wake’
7. Huke’ / Huke’
8. Wajxake’ / Wajxke’
9. B’alunhe’ / B’alnhe’
10. Lajunhe’ / Lajnhe’

Przypisy

Zobacz hasło czuh w Wikisłowniku

1. Alfred F.A.F. Majewicz Alfred F.A.F., Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, s. 148, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).
2. Katarzyna Wyrwas: W Polsce — Czuhowie, w Gwatemali — Chujowie. Przystanek nauka, 2015-02-06. [dostęp 2022-09-06].
3. CristinaC. Buenrostro CristinaC., Chuj de San Mateo Ixtatán, Mexico City: El Colegio de México, 2009 (hiszp.). Brak numerów stron w książce
4. Stzolalil Sloloni-Spaxtini Hebʼ Chuj, ALMG, 2007, s. 66
5. Nicholas A.N.A. Hopkins Nicholas A.N.A., A dictionary of the Chuj (Mayan) language., Florida: Jaguar Tours, 2012 (ang.). Brak numerów stron w książce
6. Stzolalil Sloloni-Spaxtini Heb’ Chuj, ALMG, 2007, s. 145.

Bibliografia

• Alfred F.A.F. Majewicz Alfred F.A.F., Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).