Języki polisyntetyczne

Języki polisyntetyczne – języki syntetyczne charakteryzujące się obecnością długich słów złożonych z licznych morfemów, łączonych z reguły bez zmian fonetycznych na szwach morfemicznych. Jeśli w słowie gromadzone są wyłącznie rdzenie pełnoznaczne, a słowo polisyntetyczne przybiera wykładniki gramatyczne jedynie jako całostka, mówi się często o typie inkorporującym (inkorporatywnym)^[1].

W językach polisyntetycznych zanika różnica między wyrazem a zdaniem (nawet złożonym), np. w językach jupik:

Anisaxtuxtyfkagatapixnakakjagaka

Zdarzyło się, że chciałem go ostatecznie zmusić do chodzenia i przynoszenia śniegu.

Wyraz języka polisyntetycznego składa się z jednego lub kilku rdzeni niosących informację leksykalną, oraz z afiksów niosących informację gramatyczną. W takich językach nie ma ściśle określonej kategorii części mowy, ponieważ każdy morfem znaczeniowy posiada szerokie pole znaczeniowe precyzowane przez licznie dołączane morfemy gramatyczne, i pełni funkcję czasownikową lub rzeczownikową wyłącznie w zależności od użytych morfemów gramatycznych. Niekiedy trudno stwierdzić nawet, czy dany morfem to rdzeń czy afiks.

Języki polisyntetyczne można zaliczyć do typu aglutynacyjnego, fleksyjnego lub symbolicznego^[2] w zależności od tego, czy afiksy mają tylko jedną funkcję, czy też wiele. Istnieją również języki polisyntetyczne, w których informację gramatyczną przenosi głównie kolejność morfemów semantycznych, jak ma to miejsce w językach izolujących. Polisyntezji zazwyczaj towarzyszy inkorporacja rzeczowników.

Pojęcie polisyntezy wprowadził Peter Stephen DuPonceau w 1819 roku^[3] .

Przykłady

Przykładami języków polisyntetycznych są języki: abchaski, ajnuski, czukocki, inuktitut, nahuatl.

Tendencje polisyntetyczne występują również w niektórych dialektach arabskich, a także w baskijskim i językach bantu.

Przykład z dialektu egipskiego:

ma-bi-t-gib-u-ha-lnā-š

[negacja]-[tryb oznajmujący]-[2sg]-przyprowadzić-[liczba mnoga]-ją-nam-[negacja]

Wy nie przyprowadzacie jej do nas

Przypisy

1. Mistrík 1993 ↓, s. 330.
2. Sapir 1911 ↓, s. 150–51.
3. Duponceau 1819 ↓.

Bibliografia

• JozefJ. Mistrík JozefJ., Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
• Report of the corresponding secretary to the committee, of his progress in the investigation committed to him of the general character and forms of the languages of the American Indians: Read, 12th Jan. 1819., [w:] Peter S.P.S. Duponceau Peter S.P.S., Transactions of the Historical & Literary Committee of the American Philosophical Society, held at Philadelphia, for promoting useful knowledge, t. 1, 1819, xvii–xlvi (ang.).
• Edward Sapir. (1911). Problem of noun incorporation in American Indian languages. American Anthropologist, 13, 250–282.

Kontrola autorytatywna (typ języka):

• GND: 4279602-7

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: topic/polysynthesis
• Treccani: lingue-polisintetiche
• БРЭ: 3154076
• SNL: polysyntetiske_språk
• DSDE: polysyntetiske_sprog