Remove ads
Inuktitut (ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ inuktitut, dosł. język ludzi albo „nasz język”), język eskimoski – język z rodziny eskimo-aleuckiej, używany głównie w Kanadzie. Z punktu widzenia typologii jest to język aglutynacyjny.
Ten artykuł od 2015-05 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
| Obszar | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
około 30 tys.[1] | ||||
| Pismo/alfabet |
łacińskie, inuickie | ||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||
| Status oficjalny | |||||
| język urzędowy | Alaska, Nunavut, Nunavik, Terytoria Północno-Zachodnie, Nunatsiavut (Kanada) | ||||
| Organ regulujący | Inuit Tapiriit Kanatami | ||||
| Kody języka | |||||
| ISO 639-1 | iu | ||||
| ISO 639-2 | iku | ||||
| ISO 639-3 | iku | ||||
| IETF | iu | ||||
| Ethnologue | iku | ||||
| GOST 7.75–97 | инк 217 | ||||
| SIL | IKU | ||||
| Występowanie | |||||
 Zasięg różnych dialektów inuktitut | |||||
| W Wikipedii | |||||
| |||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||
Jako język urzędowy funkcjonuje w Nunavut i Terytoriach Północno-Zachodnich, a także częściowo w Quebecu oraz Nowej Fundlandii i Labradorze. Na Grenlandii językiem urzędowym jest kalaallisut, który jest przez niektórych uważany za jeden z dialektów inuktitut.
Remove ads
Samogłoski
Inuktitut posiada trzy samogłoski (a, i oraz u). Dzielą się one na długie i krótkie, tj. samogłoska może być pojedyncza, krótka /a/ lub podwojona, długa /aː/. W alfabecie łacińskim długie samogłoski są zapisywane podwójnie (aa, ii, uu). Istnieje jeszcze jedna dwugłoska, ai, która jest liczona jako jedna litera.
W języku inuktitut zróżnicowana jest wymowa samogłosek. Np. na Grenlandii literę i czyta się /i/, lecz w północnej Kanadzie jest już ona wymawiana /ə/, a na Alasce, gdzie są tylko dwie samogłoski, i jest wymawiane /a/.
Spółgłoski
W języku inuktitut występuje piętnaście spółgłosek (p, t, k, q, s, v, l, j, g, c, m, n oraz ng /ŋ/). W niektórych dialektach występują jeszcze dwie: /ɬ/, zapisywane jako ł (lub, w razie braku odpowiednich czcionek, znakiem &), oraz wydłużone ng /ŋː/, zapisywane jako nng.
S wymawia się /sl/. Spółgłoski: m, n oraz ng zaliczają się do spółgłosek nosowych.
Akcent i intonacja
W języku inuktitut bardzo ważna jest intonacja i akcent, bowiem postawienie akcentu w złym miejscu może zmienić znaczenie wypowiadanego zdania. Odpowiednia intonacja jest bardzo ważna przy zadawaniu pytań. Przedłużona głoska na końcu zdania powoduje przekształcenie go w zdanie pytające, działa tak jak polskie czy na jego początku. Przykład:
| Inuktitut uqaqtuq. | (ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ ᐅᖃᖅᑐᖅ) | Ona umie mówić w inuktitut. |
| Inuktituk uqatuuq? | (ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ ᐅᖃᖅᑑᖅ) | Czy ona umie mówić w inuktitut? |
Remove ads
Jest to język typu SOV, tj. zdanie ma konstrukcję podmiot+dopełnienie+orzeczenie. Zdanie Ja oglądałem ten film brzmiałoby Ja ten film oglądałem. Podobną konstrukcję mają m.in. języki chińskie. Inuktitut jest językiem polisyntetycznym – tworzenie zdania polega na dodawaniu do słowa – czasownika lub rzeczownika – specjalnych sufiksów albo prefiksów, które określają osobę, czas itp. Przykładowo w inuktitut nie ma słowa ja. Aby określić, że daną czynność wykonuje pierwsza osoba liczby pojedynczej, dodaje się końcówkę -nga, -ngai lub inną. Można tym sposobem tworzyć bardzo długie, praktycznie niekończące się słowa, np.:
| Quviasuktunga tamaaniinnama | (ᖁᕕᐊᓱᒃᑐᖓ ᑕᒫᓃᓐᓇᒪ) | Jestem szczęśliwy, że jestem tutaj. |
| Pariliarumaniralauqsimanngittunga | (ᐸᕆᓕᐊᕈᒪᓂᕋᓚᐅᖅᓯᒪᙱᑦᑐᖓ) | Nigdy nie powiedziałem, że chcę jechać do Paryża. |
W języku inuktitut nie ma żadnych „wyjątków”, i każde słowo tworzy się według ustalonych zasad, dlatego kiedy zna się owe zasady, gramatyka jest bardzo łatwa. Przykład odmiany czasownika:
| Malik | ᒪᓕᒃ | gonić |
| Maliktunga | ᒪᓕᒃᑐᖓ | (ja) gonię |
| Malikkassik | ᒪᓕᒃᑲᓯᒃ | ty też gonisz |
| Malikkit! | ᒪᓕᒃᑭᑦ | gońcie ich! |
| Malikkuttikkuk | ᒪᓕᒃᑯᑦᑎᑦᑯᑦ | jeżeli my gonimy ich dwoje |
| Malingmangaakku? | ᒪᓕᖕᒪᖓᐊᒃᑯ | czy (ja) ją gonię? |
W inuktitut, podobnie jak w języku francuskim lub języku islandzkim, występuje tak zwany puryzm; to znaczy, że nie zapożycza się wyrazów z innych języków. Jeśli do użytku wchodzi jakaś nowa rzecz, która nie posiada nazwy w inuktitut, jest ona nazywana zrozumiale dla Inuitów, np. komputer w inuktitut to qarasaujaq. Oznacza to dosłownie coś, co pracuje jak mózg, zaś helikopter to qulimiguulik – dosłownie coś, co samo przemierza przestrzeń itp.
Remove ads
Inuktikut może być zapisywany zarówno alfabetem łacińskim, jak i abugidą inuktikut, będącą odmianą sylabariusza kanadyjskiego. Dzisiaj pismem inuktitut posługują się Inuici z północnej Kanady. Pismo to jest pismem alfabetyczno-sylabicznym, w którym jeden znak oznacza jedną sylabę, ale sylaby z taką samą spółgłoską, różniące się tylko samogłoską, są pochodne w stosunku do sylaby podstawowej z tą samą spółgłoską i z samogłoską -a – powstają poprzez obrót odpowiedniej litery o odpowiedni kąt. Poniżej znajduje się transliteracja abugidy inuktitut na alfabet łaciński.
| – | ᑉ p | ᑦ t | ᒃ k | ᒡ g | ᒻ m | ᓐ n | ᔅ s | ᓪ l | ᔾ j | ᕝ v | ᕐ r | ᖅ q | ᖕ ng | ᖖ nng | ᖦ ł |
| ᐁ ai | ᐯ pai | ᑌ tai | ᑫ kai | ᒉ gai | ᒣ mai | ᓀ nai | ᓭ sai | ᓓ lai | ᔦ jai | ᕓ vai | ᕃ rai | ᙯ qai | ᙰ ngai | ᖖᒉ nngai1 | |
| ᐃ i | ᐱ pi | ᑎ ti | ᑭ ki | ᒋ gi | ᒥ mi | ᓂ ni | ᓯ si | ᓕ li | ᔨ ji | ᕕ vi | ᕆ ri | ᕿ qi | ᖏ ngi | ᙱ nngi | ᖠ łi |
| ᐄ ii | ᐲ pii | ᑏ tii | ᑮ kii | ᒌ gii | ᒦ mii | ᓃ nii | ᓰ sii | ᓖ lii | ᔩ jii | ᕖ vii | ᕇ rii | ᖀ qii | ᖐ ngii | ᙲ nngii | ᖡ łii |
| ᐅ u | ᐳ pu | ᑐ tu | ᑯ ku | ᒍ gu | ᒧ mu | ᓄ nu | ᓱ su | ᓗ lu | ᔪ ju | ᕗ vu | ᕈ ru | ᖁ qu | ᖑ ngu | ᙳ nngu | ᖢ łu |
| ᐆ uu | ᐴ puu | ᑑ tuu | ᑰ kuu | ᒎ guu | ᒨ muu | ᓅ nuu | ᓲ suu | ᓘ luu | ᔫ juu | ᕘ vuu | ᕉ ruu | ᖂ quu | ᖒ nguu | ᙴ nnguu | ᖣ łuu |
| ᐊ a | ᐸ pa | ᑕ ta | ᑲ ka | ᒐ ga | ᒪ ma | ᓇ na | ᓴ sa | ᓚ la | ᔭ ja | ᕙ va | ᕋ ra | ᖃ qa | ᖓ nga | ᙵ nnga | ᖤ ła |
| ᐋ aa | ᐹ paa | ᑖ taa | ᑳ kaa | ᒑ gaa | ᒫ maa | ᓈ naa | ᓵ saa | ᓛ laa | ᔮ jaa | ᕚ vaa | ᕌ raa | ᖄ qaa | ᖔ ngaa | ᙶ nngaa | ᖥ łaa |
1Dwa znaki ᖖᒉ są tu traktowane jak jedna litera.
Remove ads
| Zwrot | Zapis w alfabecie inuktitut | Zapis w alfabecie łacińskim |
|---|---|---|
| Cześć. | ᐊᐃ | Ai. |
| Wejdź! | ᐃᓯᖅᑯᑦ | Isiqqut! |
| Jak się czujesz? | ᖃᓄᐃᑉᐱᑦ | Qanuippit? |
| Jak się nazywasz? | ᑭᓇᐅᕕᑦ | Kinauvit? |
| Nazywam się... | ... ᐅᕙᖓ | ... uvanga |
| Skąd jesteś? | ᓇᓂᓄᐃᑕᐅᕕᑦ | Nani nuitauvit? |
| Jestem z... | ... ᓄᓇᒐ | ... nunaga |
| Jestem Inuitą | ᐃᓅᔪᖓ | Inuujunga |
| Jestem dumny, że jestem Inuitą. | ᐃᓅᔪᖓᐱᕈᕙᓯᔭᓵ | Inuujunga piruvasijasaa |
| Szanuję starszych ludzi. | ᐃᓄᒃᑐᑦᙰ ᑕᑭᐃᓐᓇᖃ | Inuktutngai takinnaqa |
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads