Gruźlica prosówkowa

Gruźlica prosówkowa, gruźlica rozsiana (ang. miliary tuberculosis, łac. tuberculosis miliaria) – potencjalnie śmiertelna postać gruźlicy^[1][2]. Stanowi ona 1–2% przypadków zachorowania na gruźlicę^[3]. Choroba najczęściej występuje u dzieci poniżej 5 lat i ludzi starszych, chorych na cukrzycę, mocznicę, niewydolność serca, nowotwory, osób niedożywionych, alkoholików, palących i zażywających leki immunosupresyjne (opisano przypadki śmierci u leczonych z powodu reumatoidalnego zapalenia stawów, a także częstość występowania jest wyższa u pacjentów z toczniem ze względu na leczenie kortykosteroidami^[4])^{[1][5][6][7][8][9]}.

Gruźlica prosówkowa

Tuberculosis miliaria
Obraz RTG klatki piersiowej osoby z gruźlicą prosówkową, widoczne charakterystyczne zmiany w płucach.
Klasyfikacje
ICD-10	A19 Gruźlica prosówkowa

Pochodzenie nazwy

Zmiany prosówkowe widoczne na przekroju płuca

Zmiany prosówkowe w śledzionie

Ziarna prosa.

Nazwa choroby została nadana przez Johna Jacoba Mangreta w roku 1700 ze względu na bardzo liczne zmiany w płucach, które wyglądają jak ziarna prosa^{[1][10][11][12]} i występują u 88% pacjentów z gruźlicą prosówkową^[13]. Mają one rozmiar około 2 mm i powinny występować w przynajmniej dwóch nieprzyległych narządach^[13].

Etiopatogeneza

Choroba jest wynikiem rozsiewu prątków gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis) drogą krwi. Może być ona pierwotną manifestacją tego zakażenia lub wystąpić lata po zarażeniu^[6][7]. Dużą rolę w patogenezie bierze również udział nieprawidłowa reakcja limfocytów T (w szczególności na skutek supresji ich działania przez limfocyty T_reg)^[1][14].

Objawy i przebieg

Każda z postaci gruźlicy prosówkowej charakteryzuje się ciężkim stanem ogólnym^[15]. Różnorodność objawów bierze się z tego, że ta postać choroby może zaatakować wiele tkanek i narządów^[1]. Jej objawy (w malejącej częstotliwości występowania) to^{[1][6][7][15][16]}:

• złe samopoczucie (w 90% przypadków)
• niedokrwistość (powodująca blady wygląd skóry, pewna analiza serii przypadków wykazała częstość 86%^[13])
• brak apetytu (ok. 85%)
• gorączka (zazwyczaj wysoka, ze szczytami o poranku, występuje w 80% przypadków)
• chudnięcie, które może prowadzić do wyniszczenia (80%)
• kaszel, czasami krwisty (60%, częstszy u dorosłych)
• nocne poty (ok. 50%, częstsze u dorosłych, powszechną manifestacją jest obraz „cienia” odbitego z potu na pościeli, w której spał pacjent)
• uogólnione powiększenie węzłów chłonnych (40%, częściej u dzieci)
• powiększenie wątroby i śledziony (kolejno 40% i 15%, częstsze u dzieci)
• duszność (ok. 35%)
• zapalenie opon mózgowych (10–30%) lub poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego
• dreszcze (ok. 20%, częstsze u dorosłych)
• wysięk opłucnowy (18%)
• sztywność karku (18%)
• bóle brzucha i w klatce piersiowej (10%)
• ból głowy (10%)
• wodobrzusze (ok. 10%)
• gruzełki naczyniówki^[17] (6%)
• zmiany stanu świadomości (5%)
• nudności (4%)
• biegunka (2%)
• zajęcie skóry (zapalenie tkanki łącznej i ropnie podskórne, 2%)
• zapalenie trzustki (mniej niż 5% przypadków).

W gruźlicy prosówkowej występują także nieprawidłowości w badaniach dodatkowych, takie jak^[2][3][18]:

• zwiększenie lub zmniejszenie liczby białych krwinek ogólnie i limfocytów
• monocytoza, nadpłytkowość
• podwyższone OB i stężenie CRP
• podwyższenie stężenia aminotransferaz
• hiponatremia, hipofosfatemia i hipoalbuminemia
• hiperkalcemia oraz hiperbilirubinemia.

Powikłania

Możliwe powikłania gruźlicy prosówkowej są liczne. Obejmują one^[1][7][18]:

• zespół ostrej niewydolności oddechowej
• rozsiane wykrzepianie wewnątrznaczyniowe
• zapalenie wątroby
• kłębuszkowe zapalenie nerek
• ostrą niewydolność nerek
• odmę opłucnową
• perforację jelita cienkiego
• chorobę Potta
• zapalenie mięśnia sercowego lub wsierdzia
• nagłą śmierć sercową
• tętniaka aorty
• nadczynność tarczycy
• gruźliczą chorobę Addisona
• wstrząs
• niewydolność wielonarządową
• opisano także przypadki związanego z gruźlicą zespołu hemofagocytowego^[19].

Leczenie

Zobacz też: Gruźlica człowieka#Leczenie.

Leczenie gruźlicy prosówkowej jest podobne do stosowanego w innych postaciach gruźlicy i obejmuje stosowanie leków takich jak ryfampicyna, etambutol, pirazynamid i izoniazyd^[16]. Zalecany czas leczenia dorosłych powinien wynosić 6 miesięcy, a dzieci 9^[20]. Oprócz terapii lekami przeciwgruźliczymi dobry skutek może dać podawanie kortykosteroidów, szczególnie w przypadku wystąpienia niewydolności oddechowej, aczkolwiek nie zostały przeprowadzone badanie potwierdzające ich wpływ na przebieg choroby^[20][21].

Rokowanie

Nieleczona gruźlica prosówkowa jest zawsze śmiertelna, śmiertelność u leczonych jest różna w zależności od źródeł i waha się w granicach 2–30%^[2][3][6]. Badanie kohortowe przeprowadzone na terenie Wielkiej Brytanii^[3] wykazało, że wśród 52 pacjentów 29% miało zajęty przez chorobę ośrodkowy układ nerwowy, a 15% wymagało intensywnego leczenia i wentylacji mechanicznej.

Klasyfikacja ICD10

kod ICD10	nazwa choroby
ICD-10: A19	Gruźlica prosówkowa
ICD-10: A19.0	Gruźlica prosówkowa ostra o pojedynczej określonej lokalizacji
ICD-10: A19.1	Gruźlica prosówkowa ostra o wielomiejscowej lokalizacji
ICD-10: A19.2	Gruźlica prosówkowa ostra, nie określona
ICD-10: A19.3	Inne postacie gruźlicy prosówkowej
ICD-10: A19.4	Gruźlica prosówkowa, nie określona

Zobacz też

• Mykobakterioza
• Pneumocystoza