Graniczna Placówka Kontrolna Terespol

Graniczna Placówka Kontrolna Terespol/Graniczna Placówka Kontrolna Podlasko–Mazurskiej Brygady WOP w Terespolu – zlikwidowany pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza wykonujący kontrolę graniczną osób, towarów i środków transportu bezpośrednio w przejściach granicznych na granicy z ZSRR.

GPK Terespol

GPK P–M Brygady WOP w Terespolu

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	czerwiec 1956
Rozformowanie	16 maja 1991
Tradycje
Rodowód	GPK Terespol - drogowa GPK Terespol – kolejowa
Kontynuacja	GPK SG w Terespolu
Organizacja
Dyslokacja	Terespol
Formacja	Wojska Ochrony Pogranicza
Podległość	SOZ WOP Chełm 23 Chełmski Oddział WOP Komenda Wojewódzka MO Nadbużańska Brygada WOP P-M Brygada WOP

Formowanie i zmiany organizacyjne

Reorganizacja, jaką przechodziły Wojska Ochrony Pogranicza w czerwcu 1956, doprowadziły do likwidacji 23 Brygady Wojsk Ochrony pogranicza i podległych jej pododdziałów^[1]. W miejsce zniesionej jednostki utworzono dwie samodzielne: Grupę Manewrową Wojsk Ochrony Pogranicza Tomaszów (Chełm) Lubelski i Samodzielny Oddział Zwiadowczy WOP Chełm do którego została włączona Graniczna Placówka Kontrolna Terespol^[1] z połączenia: Granicznej Placówki Kontrolnej Terespol – kolejowa i Granicznej Placówki Kontrolnej Terespol – drogowa.

1 maja 1957, na bazie Grupy Manewrowej i Samodzielnego Oddziału Zwiadowczego WOP zorganizowano 23 Chełmski Oddział WOP^[a]. W 1957 GPK Terespol przeformowana została na etat 358/8^[b].

W 1959 nadano 23 Oddziałowi nazwę regionalną: 23 Chełmski Oddział WOP^[c][1] w skład którego weszła GPK Terespol. W tym samym po raz kolejny przeformowana została na etat 358/13^[d], a w 1963 przeszła kolejną reorganizację i przeformowała została na etat 358/15^[e].

1 lipca 1965 WOP podporządkowano Ministerstwu Obrony Narodowej, Dowództwo WOP przeformowano na Szefostwo WOP z podległością Głównemu Inspektoratowi Obrony Terytorialnej. Do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych odeszła cała kontrola ruchu granicznego oraz ochrona GPK. Tym samym naruszono jednolity system ochrony granicy państwowej^[2]. GPK Terespol weszła w podporządkowanie Wydziału Kontroli Ruchu Granicznego Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej^[f], kontrolę graniczną wykonywali funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej podlegli MSW^[3].

Żołnierz WOP samodzielnej kompanii KRG w Terespolu. Element^[g] służby granicznej pełniący służbę w kolejowym przejściu granicznym Terespol-Brześć (1969)

1 października 1971 WOP został podporządkowany pod względem operacyjnym, a od 1 stycznia 1972 pod względem gospodarczym MSW. Do WOP powrócił cały pion kontroli ruchu granicznego wraz z przejściami. Przywrócono jednolity system ochrony granicy państwowej^[4]. GPK Terespol podlegała bezpośrednio pod sztab Nadbużańskiej Brygady WOP w Chełmie^[1].

30 lipca 1984 z chwilą uruchomienia drogowego przejścia granicznego Kukuryki-Kozłowiczy, w strukturach Nadbużańskiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza^[1][5] została utworzona Graniczna Placówka Kontrolna Kukuryki^[6], która bezpośrednio podlegała GPK Terespol. W wyniku tych działań jednostka w Terespolu stała się jedną z największych (nie tylko na wschodniej granicy, ale i w całym kraju) granicznych placówek kontrolnych obsługujących towarowy i osobowy ruch graniczny (GPK kolejowe, osobowe i towarowe)^[6]

W 1989 przeformowana została na etat 44/0136^[h].

1 października 1989 rozformowana została Nadbużańska Brygada WOP, na jej bazie powstał Nadbużański Batalion WOP^[1], a Graniczna Placówka Kontrolna Terespol i Graniczna Placówka Kontrolna Kukuryki zostały włączone w struktury Podlasko-Mazurskiej Brygady WOP w Białymstoku^[7][8] jako Graniczna Placówka Kontrolna Terespol–Kukuryki (GPK Terespol–Kukuryki) i tak funkcjonowała do 15 września 1991^[9].

Zarządzeniem nr 012 Komendanta Głównego Straży Granicznej z 7 maja 1991 w sprawie rozwiązania jednostek WOP oraz utworzenia jednostek organizacyjnych Straży Granicznej Minister Spraw Wewnętrznych polecił z dniem 16 maja 1991 rozwiązać Graniczną Placówkę Kontrolną Podlasko–Mazurskiej Brygady WOP w Terespolu istniejącą według etatu nr 44/0136 o stanie osobowym na okres „W” 623 żołnierzy i 6 pracowników cywilnych oraz na okres „P” 290 żołnierzy i 8 pracowników cywilnych. Na jej bazie powstała Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Terespolu w strukturach Nadbużańskiego Oddziału Straży Granicznej w Chełmie^[10].

Podległe przejścia graniczne

• Terespol-Brześć (kolejowe)
• Terespol-Brześć (drogowe)
• Kukuryki-Kozłowiczy (drogowe) – od 30.07.1984^[6].

Dowódcy/komendanci granicznej placówki kontrolnej

• mjr Wacław Czajkowski^[11]
• płk Franciszek Kaczmarek^[11]
• ppłk Jerzy Tabulski^[11] (16.01.1985–był 31.07.1990)^[12]
• por. Zenon Szmydki (15.04.1988–był 31.07.1990)^[13].

Uwagi

1. Zarządzenie DWW nr 07/WW z 24.04.1957 toku (Prochwicz 2011 ↓, s. 225).
2. Zarządzenie dowódcy WW nr 07/ww z 24.04.1957 (ASGran., sygn. 2825/1 ↓, s. 113).
3. Zarządzenie MSW nr 203/59/WW z 27.11.1959 (Jackiewicz 1998 ↓, s. 106).
4. Zarządzenie dowódcy WW nr 0203/ww z 27.11.1959 (ASGran., sygn. 2825/1 ↓, s. 113).
5. Rozkaz organizacyjny dowódcy WOP nr 0148 z 2.09.1963 (ASGran., sygn. 2825/1 ↓, s. 113).
6. Zarządzenie Prezesa RM z 24.06.1965 (ASGran., sygn. 2825/1 ↓, s. 113).
7. ... Elementem służby granicznej jest jeden lub więcej uzbrojonych żołnierzy WOP wyznaczonych do ochrony granicy państwowej. Elementami służby granicznej są: patrol graniczny, podsłuch, obserwacja, dozór, posterunek graniczny, zasadzka, patrol pogotowia. Element służby składający się z dwóch lub więcej żołnierzy posiada wyznaczonego rozkazem dowódcę, któremu podlegają pozostali żołnierze (Rozdział V, Obowiązki żołnierza WOP, Obowiązki żołnierzy wchodzących w skład elementów służby granicznej, pkt 76) → Regulamin Służby Granicznej Część I – Zasady Ogólne, t. WOP 1/67, Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej Szefostwo Wojsk Ochrony Pogranicza, 1968, s. 24, 25–26 (pol.).
8. Zarządzenie organizacyjne 0129 z 12.06.1989 (ASGran., sygn. 2825/1 ↓, s. 113).