Początki stałego garnizonu w Stargardzie sięgają drugiej połowy XVII wieku. W 1676 r. stacjonował szwadron polskich rajtarów będących na służbie elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma I. Szwadronem dowodził rotmistrz Rybiński[1].
Garnizon w XVIII w.
Garnizon państwa pruskiego
W latach 1713 r. do 1806 r. kwaterował w Stargardzie 22 Pułk Piechoty Pruskiej (22 Infanterie-Regiment Nr. 22), którego dowódcami byli[1]:
płk Moritz Prinz von Anhalt-Dessau(inne języki) – (1741-1760)
gen. mjr Balthasar Rudolf von Schenckendorf(inne języki) – (1760-1768)
gen. mjr Karl Christoph von Plötz(inne języki) – (1768-1776)
gen. mjr Friedrich Karl von Schlieben(inne języki) – (1776-1791)
gen. mjr Karl Friedrich von Klinckowström(inne języki) – (1791-1796)
gen. mjr Franz Otto von Pirch(inne języki) – (1796-1806)
Żołnierze kwaterowali w obozach pod namiotami oraz mieszkali w mieście[2]. Pułk kwaterując w Stargardzie brał w tym okresie udział m.in. w kampanii wojennej okresu rządów Fryderyka II Wielkiego[1]. W XVIII wieku część Pomorza, w tym Stargard, zostało przyłączone do państwa pruskiego[1].
Garnizon okresu okupacji francuskiej
W latach 1806–1813, w dobie wojen napoleońskich, Stargard (Stargard auf der Ina) znajdował się pod okupacją francuską. W 1806 r. 22 Pułk Piechoty Pruskiej (ostatni dowódca gen. mjr Franz Otto von Pirch)[1] został rozbity, jego bataliony po walce uległy rozproszeniu. Wyjątek stanowił batalion grenadierów 22 Pułku Piechoty Pruskiej, który ulokował się w twierdzy kołobrzeskiej, gdzie brał udział w obronie Kołobrzegu. Po podpisaniu pokoju w Tylży, kończącej wojnę Napoleona Bonaparte z koalicją prusko-rosyjską, batalion grenadierów 22 Pułku Piechoty Pruskiej zakończył działania obronne w Kołobrzegu[3]. W wyniku reformy państwa pruskiego i jego armii w latach 1807–1808 Stargard został przyporządkowany do II Okręgu Wojskowego z dowództwem w Szczecinie[1]. W 1808 r. na bazie batalionu grenadierów z 22 Pułku Piechoty Pruskiej powstał 9 Pułk Grenadierów[1].
W garnizonie od pierwszych lat XVIII wieku stacjonowały[4]:
22 Pułk Piechoty Pruskiej (Altpreußisches Infanterie-Regiment Nr. 22)[1]
9 Pułk Grenadierów (Grenadier-Regiment Nr. 9)
Garnizon Królestwa Prus i Cesarstwa Niemieckiego
W 1820 r. znalazł się w garnizonie stargardzkim II batalion 21 Pomorskiego Pułku Piechoty (21 Infanterie-Regiment (4 Pommersches))[5]. W dniu 19 czerwca 1826 r. garnizon stargardzki i choszczeński wizytował następca tronu, znany jako późniejszy król Fryderyk Wilhelm IV Pruski w czasie inspekcji batalionów pułku. W 1833 r. II batalion 21 pp. opuścił Stargard, zmieniał garnizony, brał udział w działaniach wojennych[5]. Od 1864 r. w garnizonie stacjonował sztab 9 Kołobrzeskiego Pułku Grenadierów i trzy jego bataliony. W latach 1881 do 1884 r. w garnizonie wybudowano kompleks koszarowy, który nazywany jest potocznie czerwone koszary. W koszarach tych został zakwaterowany 9 Kołobrzeski Pułk Grenadierów[3].
Garnizon Stargard, 1890/1910 r.[uwaga 4]Garnizon Stargard, około 1910 r.[uwaga 5]Garnizon Stargard, 1930 r.Koszary wojskowe (czerwone)
Stargard i. P., koniec XIX w.[uwaga 6]Stargard i. P., 1915 r.[uwaga 7]Garnizon Stargard, 1915 r.[uwaga 8]
22 Pułk Piechoty Pruskiej (22 Infanterie-Regiment Nr. 22)
9 Kołobrzeski Pułk Grenadierów (Colbergsches Grenadier-Regiment Nr. 9)
II batalion 21 Pomorski Pułk Piechoty (21 Infanterie-Regiment (4 Pommersches))
W 1908 r. do nazwy 9 Kołobrzeski Pułk Grenadierów dodano księcia Gneisenau i odtąd pułk był o nazwie 9 Kołobrzeski Pułk Grenadierów im. Hrabiego Gneisenau (2 Pomorski) (Colbergsches Grenadier-Regiment Graf Gneisenau (2. Pommersches) Nr. 9)[3]. 1 grudnia 1910 r. garnizon Stargard liczył 1758 wojskowych[3]. 5 sierpnia 1914 r. pułk został zmobilizowany w związku z I wojną światową i 7 sierpnia został skierowany na front do rejonu koncentracji 1 Armii (gen. Kluck)[6]. W końcu 1915 r. w kompleksie czerwone koszary został sformowany 211 Rezerwowy Pułk Piechoty pod dowództwem płk v. Rege i wszedł w skład 90 Rezerwowej Brygady Piechoty (w składzie 45 Rezerwowej Dywizji Piechoty)[7]. Na dzień 1 grudnia 1916 r. stan garnizonu stargardzkiego wynosił 5318 żołnierzy[8].
W latach 30. XX wieku w garnizonie Stargard i. Pom. został wzniesiony kompleks koszarowy tzw. białe koszary z przeznaczeniem dla żołnierzy Wehrmachtu. Budowa tych koszarowców była częścią ogólnoniemieckiej reorganizacji sił zbrojnych, którą podjęto w 1934 r. W koszarowcach w 1938 r. zakwaterowane zostały wydzielone pododdziały 25 zmotoryzowanego pułku piechoty (Infanterie-Regiment 25)[10]. Garnizon Stargard znajdował się wówczas na terenie II Okręgu Wojskowego Wehrmachtu, którego siedzibą dowództwa był Szczecin. W garnizonie funkcjonowało także lotnisko wojskowe Klützow bei Stargard. Pierwsze zabudowania lotniska zostały wybudowane przez lotnictwo niemieckie w latach 1925–1927. Do wybuchu II wojny światowej na lotnisku stacjonował 21. Dywizjon Bliskiego Rozpoznania (21. Heeres Gruppe) Luftwaffe. W okresie II wojny światowej Niemcy rozbudowywali garnizon, wykorzystując do tego celu robotników przymusowych oraz jeńców wojennych. Od 1944 r. na lotnisku stacjonowały samoloty o napędzie rakietowym. Głównym zadaniem jednostki była obrona przed lotnictwem alianckim zakładów w Policach. Po zajęciu przez Armię Czerwoną, lotnisko zostało w szybkim czasie przywrócone do stanu użyteczności bojowej. Do zakończenia wojny z lotniska korzystały samoloty sowieckie[11].
W 1937 r. powstała 207 Dywizja Piechoty i była w tzw. II rzucie[12]. Miała zadanie obrony granicy z Polską, podlegała Landwehr-Kommandeur w Stargardzie i. Pom. (w Niemczech hitlerowskich w jednostkach Landwehry służyli rezerwiści podlegający obowiązkowi służby w wieku 35–45 lat). W sierpniu 1939 r. została z garnizonu Stargard przegrupowana w okolice Czarnej Dąbrówki koło Bytowa. W dniach 25–26 sierpnia 1939 r. przeorganizowana została w 3. fali mobilizacyjnej II Okręgu Wojskowego i była tzw. jednostką ruchomą. Po dwudniowej mobilizacji stała się typową dywizją bojową. Miejscem stacjonowania jej struktur organizacyjnych od 1937 r. obok Stargardu były miejscowości Wałcz i Szczecinek[12].
W garnizonie Stargard i. Pom. do 26 sierpnia doraźnie kwaterowały wydzielone oddziały 207 dywizji:
207 Dywizja Piechoty (III Rzesza) – dowódca generał porucznik (Generalleutnant) Carl von Tiedemann (26 sierpnia 1939 do 1 marca 1941 r.)
322 Pułk Piechoty (Infanterie-Regiment 322) – d-ca mjr von Kröcher
368 Pułk Piechoty (Infanterie-Regiment 368) – gen. mjr von Oesterreich
374 Pułk Piechoty (Infanterie-Regiment 374) – d-ca płk Klemm
207 Pułk Artylerii (Artillerie-Regiment 207) – d-ca ppłk Wilhelm Metger
22 pułk grenadierów pancernych SS – (był 16 lutego 1945)
10 pułk artylerii SS – (był 16 lutego 1945)
281 dywizja piechoty – (była w obronie Stargardu 3/4 marca 1945)
pozostałości dywizji „Nordland”, „Nederland” i „Wallonien” – (były w obronie Stargardu 3/4 marca 1945 z dowódcą garnizonu generałem – majorem Hansem Voigtem)
W trakcie zaczepnej operacji sonnenwende przez miasto przemieszczały się wycofujące jednostki Wehrmachtu i nacierające Armii Czerwonej[13][14]. 20/21 lutego 1945 r. lotnictwo radzieckiej 16 Armii Lotniczej dokonały najsilniejszego nalotu na garnizon Stargard. 5 marca 1945 r. do garnizonu wkroczyły oddziały 61. Armii gen. Pawła Biełowa i 2. Armii Pancernej Gwardii gen. Siemiona Bogdanowa ze składu I. Frontu Białoruskiego[16][17], a po nich wkraczały jednostki Smierszu[18] oraz formacje NKWD, w tym 63 Dywizja Strzelecka Wojsk Wewnętrznych NKWD, które wydzielonymi pododdziałami doraźnie kwaterowały w białych koszarach i w czerwonych koszarach z zadaniem zabezpieczenia tyłów armii czynnej. W praktyce oznaczało to zwalczanie wszelkich rzeczywistych i domniemanych „wrogich elementów”[19].
46 Dywizja Wojsk Konwojowych NKWD – (doraźnie od marca 1945 r. w zakresie nadzoru nad niemieckim obozem jeńców wojennych nr 66 w Stargardzie)[18]
2 batalion strzelców (striełkowyj batalion) w składzie 218 pułku pogranicznego NKWD (stacjonujący w Szczecinie) – (doraźnie od marca 1945 r.)
3 strażnica rezerwowa w składzie 87 Osowieckiego pułku pogranicznego NKWD – (doraźnie od marca 1945 r.)
Po wojnie niemieckie lotnisko[22] zostało przejęte przez Armię Czerwoną. Powstała tutaj radziecka baza wojskowa i była jedną z największych w zachodniej Polsce. Do 1952 r. na lotnisku Kluczewo stacjonowały różne pułki lotnicze. W tym czasie lotnisko nie było rozbudowywane. Nie budowano żadnych nowych budynków. Większość żołnierzy mieszkała w namiotach, stołowali się w kuchniach polowych. Jednostki te nie szkoliły się, skupiając się jedynie na obronie obiektów lotniska.
W 1952 r. na lotnisko Kluczewo został przebazowany 159 PLM, który (z przerwą 1961 r. – 1964 r.) stacjonował tu do 1992 r. Nastąpiła tego samego roku rozbudowa lotniska. Wioski Burzykowo i Słotnica zostały przejęte przez Armię Radziecką, a jego polscy mieszkańcy przesiedleni zostali do innych wsi[23]. Teren garnizonu był skupiony w kilku kompleksach i obiektach znajdujących się w: Kluczewie, Burzykowie i Słotnicy oraz teren wydzielony na południe od Burzykowa, w okolicy wsi Dębica (pow. pyrzycki). Płaszczyzna lotniskowa umiejscowiona była w trójkącie pomiędzy wspomnianymi trzema miejscowościami. Teren lotniska obejmował 609 ha, na którym było 39 hangarów lotniczych. Na terenie lotniska znajdowały się między innymi: główna DS lotniska operacyjnego, zapasowa DS, DK lotniska operacyjnego, PSS-y, trawiasty pas lotniska operacyjnego, baza paliwowa i składy smarów w Burzykowie, rurociąg paliwowy, dwie bocznice kolejowe, ruchoma baza remontowo-techniczna, magazyny, przepompownie, nalewaki, stacje tankowania, podziemne zbiorniki, cztery poniemieckie hangary remontowe, z których jeden wykorzystywano, po przebudowie, jako salę estradowo-kinową, klub żołnierski i bibliotekę garnizonową oraz zaplecze mieszkaniowe (głównie bloki mieszkalne z wielkiej płyty typu „Leningrad” zlokalizowane w 4 osiedlach) dla kadry zawodowej i jej rodzin, pracowników cywilnych i koszarowe dla żołnierzy służby zasadniczej[24]. Na terenie lotniska powstały także budynki radarowe i naprowadzania samolotów. Powstał także ośrodek wypoczynkowy nad jeziorem Miedwie nazywany Słotnica[23] oraz ośrodek wczasowy w miejscowości Stoki administrowany przez garnizon w Kluczewie. Przez większą część czasu stacjonował w garnizonie radzieckim 159 Gwardyjski Noworosyjski Pułk Lotnictwa Myśliwskiego, 239. Baranowickiej Dywizji Lotnictwa Myśliwskiego (239. DLM) ze składu 4. Armii Lotniczej (4. AL) Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej (PGW AR). 159 pułk do 1987 r. miał na wyposażeniu samoloty MiG-21 różnych typów. Po 1987 r. pułk wyposażono w nowoczesne Su 27. Pułk składał się z 4 eskadr lotniczych wyposażonych w ok. 40 samolotów. Ostatnim dowódcą tego pułku był płk pil. Mikołaj Michajłow[25], natomiast dowódcą 239. DLM był gen. mjr Gienadij Torbow. W okresie użytkowania lotniska przez wojska radzieckie przebywało tam łącznie około 5000 osób, tj. wojskowych i ich rodzin oraz administracją cywilną[22].
13 października 1992 r. lotnisko opuściły ostatnie pododdziały jednostki Federacji Rosyjskiej, a teren został przekazany polskiej administracji. W rok później teren zajmowany przez żołnierzy radzieckich przyłączono do garnizonu Stargard[26]. Wojsko Polskie (wydzielone pododdziały z 9pz i z 41pz ze składu 12 Dywizji Zmechanizowanej) zabezpieczyło teren i przystąpiło do oczyszczenia z ewentualnych niewybuchów. Po czasie okazało się, że wojsko nie będzie zainteresowane wykorzystywaniem lotniska i zostało ono wycofane z terenu bazy, teren zabezpieczyła administracja ze Stargardu[uwaga 14][22].
Jednostki wojskowe Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej:
Początku polskiego garnizonu należy doszukiwać się wraz z wejściem do Stargardu in Pommern (Stargard na Pomorzu) (Starogrodu) 28 maja1945 dowództwa 12 Dywizji Piechoty[30]. W czasie II wojny światowej kompleksy koszarowe, mimo że były stricte wojskowe, nie poniosły większych strat. Garnizon dysponował kilkoma obiektami koszarowymi o dobrym poziomie technicznym. Do większych należy zaliczyć: kompleks przy ul. Grenadierów (obecnie ul. 11 Listopada) tzw. czerwone koszary oraz kompleks koszarowy przy ul. Żukowa (obecnie Aleja Żołnierza) tzw. białe koszary[31].
13 Specjalny Pułk Bezpieczeństwa (sformowany w czerwcu 1945 na bazie 11 Pułku Piechoty 4 DP, krótko potem przeniesiony do Szczecina, jesienią 1945 rozformowany)[32]
17 Dywizjon Artylerii Przeciwpancernej 14 DP (JW 2659) – (1949-1957)[33]
Ośrodek Wykrywania i Kontroli (27 OWiK) i przydzielony do 28 brt m. Gryfice – (1998-2002)
Kompania radiotechniczna (101 krt) – (2002-2007)
Na początku 1990 r., podczas uzgodnień z dowództwem Zjednoczonych Sił Zbrojnych Układu Warszawskiego usankcjonowano zmiany, jakie zaszły w składzie Sił Zbrojnych PRL. W garnizonie w tym okresie nastąpiły zmiany organizacyjne. W 1990 r. został rozformowany 24 Drezdeński Pułk Czołgów Średnich, który w kompleksie czerwonych koszar stacjonował od 1967 r. W 1994 r. został sformowany w kompleksie czerwonych koszar 30 Pułk Artylerii Mieszanej (30 pam) na bazie 37 Pułku Artylerii i 107 Dywizjonu Artylerii Przeciwpancernej. Wchodził w skład 2 Pomorskiej Dywizji Zmechanizowanej, rozformowany w 1998 r.
W 2000 r., stacjonujący na Miedwiu, rozformowany został 38 Dywizjon Ogniowy OPK będący w strukturze 26 Brygady Rakietowej OPK, a w 2007 r. została rozformowana kompania radiotechniczna (101 krt) stacjonująca w Witkowie Pierwszym. 31 grudnia 2010 r. została rozformowana 12 Kompania Chemiczna stacjonująca w kompleksie czerwone koszary, będąca w składzie 12 Szczecińskiej Dywizji Zmechanizowanej im. Bolesława Krzywoustego. 31 sierpnia 2012 r. Wojskowa Administracja Koszar zakończyła swoją działalność, której zadania przejęła Grupa Zabezpieczenia, Sekcja Obsługi Infrastruktury 15 Wojskowego Oddziału Gospodarczego. Od 2013 r. dowódca garnizonu Stargard Szczeciński objął swoją właściwością miasto Stargard Szczeciński, powiat stargardzki, powiat pyrzycki, powiat myśliborski[43]. W IV kwartale 2013 r., w związku z wprowadzeniem nowego modelu systemu kierowania i dowodzenia Siłami Zbrojnymi Rzeczypospolitej Polskiej, dokonano zmian w podporządkowaniu między innymi jednostek i instytucji garnizonu Stargard Szczeciński. Zmiany weszły w życie z dniem 1 stycznia 2014 roku[44].
Zespół Zarządców Nieruchomości WAM Sp. z o.o. w Stargardzie – ul. 11 Listopada 37
Związek Żołnierzy Zawodowych WP Koło Nr 19 – Dom Kultury Kolejarza, ul. Szczecińska 17
Związek Żołnierzy Zawodowych WP Koło Nr 20 – Dom Kultury Kolejarza, ul. Szczecińska 17
Dowódcy garnizonu po 1945
Dowódcy Garnizonu
płk Jacek Rolak[uwaga 22]gen. Zbigniew Zalewski[uwaga 23]Z prawej mjr dypl. Oleg Kruszelnicki
Z lewej mjr Piotr Szkurłat
Z lewej mjr Kazimierz Adamski
gen. Janusz Adamczak
Z lewej ppłk Marian Kołaciński
gen. Marek Tomaszycki
Z lewej ppłk Dariusz Górniak
Z lewej ppłk Adam Kalczyński
płk Ryszard Buchowski
gen. Krzysztof Król, były dowódca garnizonu
gen. bryg. Kazimierz Tomaszewski
Stargard, 2000 r. płk mgr inż. Wiesław Wroński (w drugim rzędzie)
Stargard, ppłk. Dariusz Parylak[uwaga 24]gen. Dariusz Parylak
W środku ppłk. Arkadiusz Szkutnik, pierwszy z lewej ppłk. Dariusz Górniak
W środku płk Andrzej Przekwas, pierwszy od prawej ppłk. Krzysztof Stachowiak
ppłk. dr Piotr Balon[uwaga 25]płk Ryszard Chwastek
gen. Zdzisław Goral
gen. Henryk Szumski
gen. Zdzisław Głuszczyk
Garnizonowe instytucje wojskowe, budynki, obiekty do 1945
Garnizon Stargard do 1945
Garnizon Stargard, 1914-1918 r.[uwaga 26]Były budynek niemieckich magazynów wojskowych (depotu) z 1914 r., obecnie sklep meblowy
Stalag II D Stargard, istniejący w latach 1939–1945 w Garnizonie Stargard
Odwach (pierwszy budynek militarny w Stargardzie, obecnie jeden z budynków dzisiejszego Muzeum przy Rynku Staromiejskim)[2]
Dowództwo Podokręgu i Garnizonu (Bezirkskommando Stargard)[3] (obecnie jest to budynek mieszkalny przy pl. Ducha Świętego)
Punkt Rekrutacyjny (der Ersatz – Kommision der Aushebungsbezirke)[3] (obecnie jest tu budynek mieszkalny przy pl. Ducha Świętego)
Magazyny wojskowe depot (obecnie w budynkach tych mieści się sklep meblowy przy ul. Warszawskiej)[59]
Landwehr-Kommandeur (dowódcą od 1937 r. był Generalleutnant Karl von Tiedeman) (obecnie jest tu budynek mieszkalny przy pl. Ducha Świętego)
Szpital Garnizonowy[59] (wzniesiony w 1829 r. przy ulicy Friedrchistrasse 29 jako szpital garnizonowy stargardzkiego garnizonu, nosił nazwy Garnison Lazarett (1907) i Standort Lazarett (1923), w 1911 r. naczelnym lekarzem lazaretu był dr Stoldt, w 1917 dr Arbeit, w 1925 dr Wedekind, po 1945 roku pełnił rolę komendy Milicji Obywatelskiej, a następnie Policji), (obecnie w tym miejscu jest nowy budynek Policji przy ul. Warszawskiej 29)
Obóz jeniecki Stalag II D (obóz został założony na militarnym terenie treningowym we wrześniu 1939 r. przy Schamhorststr., obecnie Al. Żołnierza)[8]
Cmentarz wojenny (Russenfriedhof, wzniesiony w 1914 r.) pochodzący z I wojny światowej (obecnie jest to Cmentarz Międzynarodowy przy ul. Reymonta)[60]
Kasyno wojskowe (było przy placu Bluchera 2, obecnie okolice placu św. Ducha – nieistniejący już budynek)[59]
Kasyno oficerskie (budynek wzniesiony w 1886 r. jako dom niemieckiego fabrykanta, w 1934 r. przejęty został przez armię niemiecką i przeznaczony na kasyno oficerskie, trwało to do 1945 r., 26 maja 1945 r. Marszałek Polski Michał Rola-Żymierski swoim dekretem przekazał kolejarzom z rąk wojska budynek mieszczący się przy ulicy Szczecińskiej, obecnie jest pod nazwą Domu Kultury Kolejarza przy ul. Szczecińskiej 17)[61]
Rezerwowy Lazaret (Schuzenchus) w budynku Bractwa Strzeleckiego (w obecnym parku Panorama)[7]
Królewski Rezerwowy Lazaret (Koeniglsches Reservelazarett Jobstschule) (w szkole przy obecnej ul. B. Limanowskiego)[7]
Lazaret (Kónigin Luise Schule) (obecnie Zespół Szkół nr 1 w parku 3 Maja)[7]
Pralnia wojskowa przy ul. Portowej[59] (już nie istnieje)
Związek byłych żołnierzy 9 Pułku Grenadierów im. Hrabiego Gneisenau (2 Pomorski) był przy Breitestrasse 33 (obecnie ul. Wojska Polskiego 33)[62].
Garnizonowe instytucje wojskowe, budynki, obiekty po 1945
Wojskowa Komenda Odcinka i Stacji Kolejowej → Wojskowa Komenda Odcinka Kolejowo-Drogowego → Wojskowa Komenda Odcinka Kolejowego → 25 Wojskowa Komenda Kolejowa w Stargardzie Szczecińskim – ul. Dworcowa 9 (1952-1994)
Kasyno Garnizonowe (oficerskie) nr 302 (powstało w latach 70., już nie istnieje, obecnie w tym zmodernizowanym budynku jest sklep Stokrotka) – ul. Aleja Żołnierza 25
Internat Garnizonowy nr 6 (Huzar) (wzniesiony w 1973 r., obecnie podporządkowany jest pod WAM w Szczecinie) – Osiedle G. Hallera 11
Wojskowa Administracja Koszar (obejmowała jednostki garnizonu, w 2011 r. rozformowana, a zadania związane z technicznym utrzymaniem nieruchomości w garnizonie przejęła komórka wewnętrzna 15 Wojskowego Oddziału Gospodarczego w Szczecinie) – obecnie w tym budynku jest Wojskowa Komenda Uzupełnień w Stargardzie Szczecińskim przy ul. 11 Listopada 3a
Klub Wojskowy 12 Brygady Zmechanizowanej w Stargardzie (budynek wzniesiony w 1933 r., od 1935 r. podporządkowany pod Stadtisches Hallen und Sonnenbad (Ośrodek Przygotowań Olimpijskich), w 1952 r. przekazany dla wojska z przeznaczeniem na wojska[63] – ul. 11 Listopada 22
Garnizonowe Przedszkole Wojskowe nr 107 (dyrektor Celina Jadacka, zlikwidowane w 2002 r.)[64] – obecnie w tym budynku jest biblioteka Klubu Wojskowego 12 BZ na os. Zachód A3
Garnizonowa Administracja Mieszkań (już nie istnieje) – obecnie budynek Zespołu Zarządców Nieruchomości Wspólnoty Mieszkaniowej ul. Mieszczańska 3
Węzeł Łączności[65] (został utworzony w 1950 r., już nie istnieje) – ul. Aleja Żołnierza 37
Garnizonowy Węzeł Łączności[66] (został utworzony w 2003 r. z centralą DGT 3450 Millenium z siecią LAN, obecnie funkcjonuje Węzeł Łączności) – ul. Aleja Żołnierza 37
Garnizonowy Ośrodek Mobilizacyjny (już nie istnieje) – ul. Aleja Żołnierza 37
Terenowy Ośrodek Mobilizacyjny (już nie istnieje) – ul. Aleja Żołnierza 37
Garnizonowy Ośrodek Szkolenia – Aleja Żołnierza 37
Strzelnica Garnizonowa – Aleja Żołnierza 37
Obiekty związane z garnizonem stargardzkim
Internat Garnizonowy nr 6 na Osiedlu G. Hallera 11
Na wydzielonym terenie w granicach byłego garnizonu radzieckiego powstało nowe osiedle mieszkaniowe „Kluczewo – Lotnisko” (ok. 3 tys. osób), z pełną infrastrukturą komunalną. Dawne wsie Burzykowo i Słotnica po opuszczeniu przez Rosjan nie zostały zasiedlone i zabudowa ich na przestrzeni lat uległa stopniowej dewastacji, z kolei rozległe grunty orne na terenie byłego garnizonu zostały wydzierżawione pod uprawę. Obecnie na terenie byłego radzieckiego lotniska Kluczewo prowadzi działalność Regionalny Stargardzki Park Wysokich Technologii. Na obszarze dawnego lotniska znajduje się fabryka opon Bridgestone, zakład Cargotec i firma Hydroline
AndrzejA.SzutowiczAndrzejA., W rocznicę września [online], www.choszczno.info.pl, 29 sierpnia 2011 [dostęp 2017-12-19] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-25] (ang.).
Decyzja Nr 411/MON z dnia 19 grudnia 2013 roku w sprawie upoważnienia Dowódcy Generalnego Rodzajów Sił Zbrojnych oraz Dowódcy Garnizonu Warszawa do powierzania żołnierzom zawodowym pełnienia funkcji dowódcy garnizonu oraz zwalniania z tej funkcji. Dziennik Urzędowy Ministra Obrony Narodowej z dnia 19 grudnia 2013 roku, poz. 366.
Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 24 listopada 2017 w sprawie przekształcenia niektórych garnizonów oraz zmiany rozporządzenia w sprawie utworzenia, przekształcenia i zniesienia garnizonów oraz określenia zadań, siedzib i terytorialnego zasięgu właściwości ich dowódców
Dziennik Ustaw 2015 poz. 2277 Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 17 grudnia 2015 r. w sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw niektórych miejscowości.
Dariusz Faszcza, Z Dziejów 12 Szczecińskiej Dywizji Zmechanizowanej, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2005.
DariuszFaszcza:12 Szczecińska Dywizja Zmechanizowana. 70 lat służby na Pomorzu Zachodnim (1945-2015).Warszawa:Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej,2015. ISBN978-83-63755-75-1.
AndrzejWojtaszak,KazimierzKozłowski:Żołnierz polski na Pomorzu Zachodnim X-XX wiek. Materiały z sesji naukowej z 10 listopada 1999 r.. Praca zbiorowa.Szczecin:Oddział Edukacji Obywatelskiej,2001. ISBN83-86992-76-X.
TadeuszKrząstek,AndrzejŻak:Z ziemi włoskiej do Polski.Warszawa:Wydawnictwo Marrow SA,1997. ISBN83-907396-5-8.
TadeuszBrzeziński,WojciechJanicki:Księga pamiątkowa wydana z okazji pięćdziesięciolecia 109 Szpitala Wojskowego w Szczecinie (1944-1994).Szczecin:JotA,1994. ISBN83-901965-2-2.
Stargardzkie abc, Edward Olszewski, Wydawca: Towarzystwo Przyjaciół Stargardu, Stargard 2001, ISBN83-916325-0-4.
JolantaAniszewska,MałgorzataMachałek:Stargard w latach 40. i 50. XX w. Problemy Społeczno-Gospodarcze i Polityczne: praca zbiorowa.Stargard:Muzeum w Stargardzie,2009. ISBN978-83-61456-00-1.
JolantaBorak,UrszulaMarkiewicz:Stargard w dokumentach archiwalnych 1945 - 1946.Warszawa/Szczecin/Stargard Szczeciński:Archiwum Państwowe w Szczecinie,2011. ISBN978-83-89341-94-5.
Stargardia t. VI, Rocznik Muzeum w Stargardzie, Stargard 2011, ISSN1641-7747.
Stargardia t. VIII, Rocznik Muzeum w Stargardzie, Stargard 2013, ISSN1641-7747.
praca zb., Z dziejów ziemi stargardzkiej, BogdanB.Dopierała (red.), Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1969..
Przegląd Zachodniopomorski, Numer 2/2013, Szczecin 2013, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, ISSN0552-4245.
Janusz Ledwoch, Waffen SS. Jednostki pancerne, Warszawa 1993, seria: Militaria, nr 1
H.Bliss, H.Hoffman, Als Stargard verloren ging, Eigenverlag, 1995
Zdzisław Barszczewski: Generał hetmanem polnym zwany: wspomnienia o gen. dyw. Zbigniewie Ohanowiczu, Wydawca – Zarząd Główny Związku Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy WP [Wojska Polskiego] w Warszawie, 2004
Gładysiewicz M., Pożegnalne obrachunki, „Głos Szczeciński”, 17–18.10.1992.
Chanczewska E., W białych koszarach jest nowy dowódca, „Głos Szczeciński”, 04.02.2016.
Drążek G., Pierwszym budynkiem militarnym był odwach, który stoi do dzisiaj, „Głos Stargardzki”, 29.06.2018.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
_last_day_Stargard-3.jpg)
.jpg)
.JPG)
.JPG)
