Zagładkowate[2] (Eurytomidae) – rodzina owadów z rzędu błonkoskrzydłych i nadrodziny bleskotek. Kosmopolityczna. Opisano około 1,5 tysiąca ich gatunków, jednak faktyczną ich liczbę szacuje się na około 25 tysięcy.
Morfologia
Błonkówki najczęściej ubarwione czarno, rudo, żółtawo lub z pomieszaniem tych barw. Z wyjątkiem dwóch rodzajów nie występuje u nich połysk metaliczny. Głowa i mezosoma zwykle są silnie zesklerotyzowane i grubo rzeźbione, rzadziej ze słabszą, ale wciąż wyraźną rzeźbą w postaci siateczkowania lub ziarenkowania[3].
W widoku przednim głowa jest okrągła do niemal kwadratowej, tylko u dwóch rodzajów prawie trójkątna. Nadustek zlany jest z twarzą, nieoddzielony od niej wyraźnymi szwami, i zwykle całkowicie nakrywa wargę górną. Pole malarne jest dość długie[4]. Policzki zwykle wyposażone są w żeberka lub listewki[3]. Potylica zwykle jest głęboko wklęśnięta[4]. O strony grzbietowej nie występuje żeberko potyliczne[3][4]. Czułki osadzone są pośrodku czoła lub w pobliżu jego środka[4]. U prymitywniejszych rodzajów zbudowane są z 13 członów, w tym 11 członów biczyka, z których trzy nasadowe są pierścieniowate. U pozostałych rodzajów liczba członów jest zredukowana; członów pierścieniowatych są dwa, jeden lub brak wcale, a ogólna liczba członów funikulusa (części biczyka przed buławką) może wynosić 6, 5 lub 4[4][3].
Przedplecze jest węższe od głowy[4], co najmniej w połowie tak długie jak tarcza śródplecza[3], a czasem nawet od niej dłuższe[4]. Przód przedplecza tworzy kwadratowy do prawie prostokątnego kołnierz[3]. Notauli są kompletne lub niekompletne i wówczas częściowo w tyle zatarte[4]. Skrzydła niemal zawsze są w pełni wykształcone, tylko wśród rodzaju Tetramesa rzadko trafiają się formy bezskrzydłe[3]. Użyłkowanie skrzydła przedniego cechuje się krótką[4], czasem pogrubioną lub powiększoną w pseudostygmę żyłką marginalną[3], zawsze dłuższą od niej żyłką submarginalną[4] oraz żyłką stygmalną ustawioną pod wyraźnie rozwartym kątem względem żyłki marginalnej[3]. Z wyjątkiem rodzaju Masneroma odnóża tylnej pary mają zwykle dość małe i na przekroju prawie okrągłe biodra i stosunkowo smukłe uda[3]. Golenie tylnej pary zawsze proste i uzbrojone w dwie ostrogi wierzchołkowe[4]. Z wyjątkiem niektórych samców z rodzaju Boucekiana stopy wszystkich par są pięcioczłonowe[4]. Pozatułów często ma pośrodku wcisk lub podłużny kanał[3].
Metasoma zwykle ma dość gładką, błyszczącą powierzchnię[3]. Stylik jest zawsze wykształcony, ale niekiedy tak krótki, że nie widać go od zewnątrz[4]. Na rozdęty[2] gaster składa się siedem segmentów. Szósty tergit gaster zaopatrzony jest w parę przetchlinek, a siódmy w parę dyskowatych przysadek odwłokowych[4]. Szczyt osłonki pokładełka z wyjątkiem rodzaju Exeurytoma nie wystaje wyraźnie poza wierzchołek odwłoka[3].
Ekologia i występowanie
Zagładkowate są bardzo zróżnicowane pod względem żywicieli[3]. Larwy licznych zagładkowatych są endofitofagami, żerującymi wewnątrz roślin. Znaleźć wśród nich można gatunki rozwijające się wewnątrz nasion, drążące chodniki w łodygach lub gałęziach, minujące, indukujące powstawanie galasów lub inkwilinistycznie zasiedlające cudze galasy[5][6][3]. Ich rośliny pokarmowe należą do co najmniej dziesięciu rodzin[6]. Nie odbiegająca zbytnio różnorodnością gatunkową grupa zagładkowatych jest w stadium larwalnym parazytoidami (najczęściej ektoparazytoidami) jaj, larw i poczwarek rozmaitych owadów roślinożernych, np. prostoskrzydłych, pluskwiaków, chrząszczy czy muchówek[5][6][3]. Niektóre z nich po zjedzeniu ciała żywiciela lub przed jego zjedzeniem konsumują samą roślinę, wykazując wszystkożerność[6][3]. Część larw wykazuje hiperparazytoidię, żerując na żywicielach, którzy sami są parazytoidami, najczęściej na gąsienicznikowatych[5][3]. Osobniki dorosłe zagładkowatych pobierają natomiast płynny pokarm[2].
Rodzina kosmopolityczna, znana ze wszystkich krain zoogeograficznych[5]. Z Polski do 2018 roku wykazano 73 gatunki należące do sześciu rodzajów, jednak grupa ta jest w tym kraju słabo zbadana[7] (zobacz też: zagładkowate Polski).
Taksonomia
Do zagładkowatych należy około 1500 opisanych gatunków sklasyfikowanych w ponad 80 rodzajach. Faktyczną liczbę ich gatunków szacuje się jednak na około 25 tysięcy[5].
Takson ten wprowadzony został w 1832 roku przez Francisa Walkera na łamach „Entomological Magazine” jako obejmujący cztery rodzaje[8]. W 1904 roku William Harris Ashmead opisał w jego obrębie 23 nowe rodzaje i podzielił zagładkowate na pięć plemion: Aximini, Eurytomini, Isosomini, Rileyini i Decatomini[9]. W 1950 roku Charles Ferrière wyniósł ów plemiona do rangi podrodzin[10]. Oswald Peck w 1963 roku wyróżnił wszystkie pięć podrodzin[11], ale w 1964 roku ograniczył system tylko do dwóch, Rileyinae i Eurytominae[12]. W 1970 roku Edgar Frederick Riek dzielił zagładkowate na trzy podrodziny[6]. W publikacji z 1971 roku trzy podrodziny, Heimbrinae, Prodecatominae i Philoleminae, dodane zostały do bazującego na koncepcji Ashmeada systemu przez Barnarda DeWitta Burksa, zwiększając liczbę podrodzin do ośmiu[4]. Burks nie podał jednak ich diagnoz i wg niektórych autorów taksonów tych nie można uznać w świetle zasad ICZN za ważne[6][5]. W 1978 roku B.R. Subba Rao wyróżniał tylko podrodziny Rileyinae i Eurytominae[13]. W 1979 roku Burks wyróżniał siedem podrodzin[14]. W 1986 roku Gerald Irving Stage i Roy R. Snelling podzielili zagładkowate na trzy podrodziny – Heimbrinae, Rileyinae i Eurytominae[15]. W 1988 roku Maryna Zerowa wychodząc z koncepcji Ashmeada zastosowała podział zagładkowatych na siedem podrodzin: Aximinae, Burmesiinae, Eudecatominae, Eurytominae, Harmolitinae, Heimbrinae i Rileyinae[16]. W 1995 roku Zerowa wyróżniła już tylko pięć podrodzin[17]. W 2004 roku Chen Yan i inni postulowali wyniesienie Rileyinae do rangi odrębnej rodziny[18]. W 2008 roku Michael W. Gates dokonał synonimizacji Burmesiinae z Eurytominae[6].
W 2024 roku autorzy Universal Chalcidoidea Database wyróżniają trzy podrodziny zagładkowatych[19]:
- Eurytominae Walker, 1832,
- Heimbrinae Burks, 1971,
- Rileyinae Ashmead, 1904.
Monofiletyzm zagładkowatych bywa kwestionowany[5]. Uzyskał on silne wsparcie w wynikach analiz Johna M. Heratyego i innych z 2013 roku[20] oraz słabe wsparcie w wynikach analizy morfologicznej Michaela W. Gatesa z 2008 roku[6]. Na polifiletyzm rodziny wskazały natomiast wyniki analiz Gatesa z 2005 roku[5], B. Campbella i innych z 2000 roku[21], Chen Yana i innych z 2004 roku[18], Hosseina Lotfalizadeha z 2007 roku[5] czy Jamesa B. Munro i innych z 2011 roku[22].
Znaczenie gospodarcze
Niektóre gatunki parazytoidalne wykorzystywane są do biologicznego zwalczania szkodników. Wiele gatunków roślinożernych uchodzi za szkodniki w rolnictwie, część jednak używana jest w do biologicznej kontroli populacji chwastów i roślin inwazyjnych[5].
Przypisy
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
