Dialekt prekmurski

Dialekt prekmurski^[1] (słoweń. prekmursko narečje, prekmurščina, węg. vend nyelv „język wendyjski”, endonim: prekmürščina) – peryferyjny dialekt języka słoweńskiego należący do grupy dialektów panońskich, używany w regionie Prekmurje, w Słowenii oraz regionie Porabje na Węgrzech^[2]. Jest to najdalej wysunięty na północny wschód dialekt słoweński^[1]. Liczbę użytkowników szacuje się na około 80 tys. w Słowenii, 3–5 tys. na Węgrzech. Po prekmursku mówi się także w Austrii, jednak liczba użytkowników nie jest znana. Tradycyjne węgierskie określenie dialektu to węg. vend nyelv („język wendyjski”), mówiący po prekmursku nazywają swoją mowę prekmürski jezik, co różni się od ogólnosłoweńskiego określenia (prekmurščina).

prekmürščina, prekmürski jezik, prekmurščina

Obszar	Słowenia, Węgry, Austria, Stany Zjednoczone, Kanada i inne
Liczba mówiących	80 tys.
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
Języki indoeuropejskie Języki słowiańskie Języki południowosłowiańskie Grupa zachodnia Język słoweński Dialekty panońskie Dialekt prekmurski
Kody języka
Glottolog	prek1239
Występowanie
Obszar użycia dialektu prekmurskiego na mapie innych dialektów słoweńskich (północno-wschodni skraj)
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Prekmurski modlitewnik z 1931 roku

W oparciu o dialekt prekmurski już w XVIII stworzono język literacki i wtedy też wydano pierwszą książkę prekmurską. Do 1918 roku był to język literacki Słoweńców węgierskich^[3]. Do 1920 był nauczany w szkołach a w kościołach pozostawał w użytku liturgicznym do 1946 roku^[2].

Alfabet prekmurski

Współczesny alfabet używany do zapisu dialektu prekmurskiego^{[potrzebny przypis]}:

a

á

b

c

č

d

e

é

ê

f

g

h

i

j

k

l

lj

m

n

nj

o

ô

ö

p

r

s

š

t

tj

u

ü

z

ž

A

Á

B

C

Č

D

E

É

Ê

F

G

H

I

J

K

L

Lj

M

N

Nj

O

Ô

Ö

P

R

S

Š

T

Tj

U

Ü

Z

Ž

Cechy językowe

Do charakterystycznych cech fonetyki dialektu prekmurskiego należą:

• przejście o pod cyrkumfleksem, nowym akutem, a także długiego *ǫ w dyftongiczne ou̯ (na północy ọu̯ lub au̯), np. nȍu̯č, kȍu̯ža, mȍu̯š < psł. *noťь, *koža, *mǫžь, słoweń. noč, koža, mož^[4],
• przejście nieakcentowanego *ě w i, np. gnizdȍu̯ < psł. *gnězdo, słoweń. gnezdo^[4],
• przejście ẹ w ö przez labializację w sąsiedztwie spółgłosek wargowych, np. vöra, päpöu̯ < psł. *věra, *pepelъ, słoweń. vera, pepel^[4],
• podobnie przejście i w ü w sąsiedztwie spółgłosek wargowych, np. müva, vümän, sürmak wobec słoweń. midva ‘my dwaj’, vime ‘wymię’, siromak ‘biedak’^[5],
• rozwój j w ď (w gwarach północnych i środkowych) i niekiedy dalej w ǵ, np. ďȁma, lidďē < psł. *jama, *ľudьje, por. słoweń. jama, ljudje^[4],
• zachowanie ń, jednak w wygłosie nierzadko przechodzi ono w n, np. ọ̏gäń~ọ̏gän wobec słoweń. ogenj ‘ogień’^[5],
• rozwój χ w spółgłoskę krtaniową lub przydech albo też całkowity zanik tego fonemu, np. lâd, grȁi̯ < psł. *xoldъ, gorxъ, por. słoweń. hlad, grah^[4],
• rozwój prasłowiańskich grup *žǯ w žǯ, nie zaś w žj (jak w języku literackim i większości dialektów), np. däš(č), däžǯa, drožǯê wobec słoweń. dež, dežja, droži^[4].

W morfologii charakterystyczna jest końcówka narzędnika liczby pojedynczej rzeczowników żeńskich -ov (-of), np. rȉbov ‘rybą’, słoweń. ribo^[4].

Silny wpływ na rozwój dialektu prekmurskiego miał język węgierski, co ma odzwierciedlenie nie tylko w słownictwie, ale też w wokalizmie – w powstaniu zaokrąglonych ö i ü czy częściowej harmonii wokalicznej^[4].

Porównanie[potrzebny&nbsp;przypis]

prekmurski	literacki słoweński	serbsko-chorwacki	polski
jünec	vol	vol	wół
vapno	apno	vapno	wapno
vüsta	usta	usta	usta
kopüšnice, malinja	malina	malina	malina
vužganice, spice	tekma	utakmica	mecz
vküper	skupaj	zajedno/skupa	razem
gostüvanje	ženitovanje	svatba	wesele
istino	res	istina	prawda
divojka	dekle	djevojka	dziewczyna

Przykładowy tekst (Ojcze nasz)[potrzebny&nbsp;przypis]

Oča naš, ki si vu nebésaj!

Svéti se Ime tvoje.

Pridi králestvo tvoje.

Bojdi vola tvoja,

kak na nébi, tak i na zemli.

Krüha našega vsakdanéšnjega daj nam ga dnes.

I odpüsti nam duge naše,

kak i mi odpüščamo dužnikom našim.

I ne vpelaj nas vu sküšávanje.

Nego odslobodi nas od hüdoga. Amen.

Zobacz też

• dialekt rezjański

Przypisy

1. Sławski 1962 ↓, s. 78.
2. RenataR. Zawistowska RenataR., Prekmurje – Oderwanie od Węgier i przyłączenie do Słowenii (1919–1920), „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”, 1, 47, 2012, s. 49–75.
3. Sławski 1962 ↓, s. 80.
4. Sławski 1962 ↓, s. 81.
5. Sławski 1962 ↓, s. 79.

Bibliografia

Zobacz galerię związaną z tematem: Język prekmurski

• Hanna Dalewska-Greń: Języki słowiańskie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-12391-8.
• Franciszek Sławski: Zarys dialektologii południowosłowiańskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1962.