Remove ads
Czechosłowacja (cz. Československo, słow. Česko-Slovensko lub Československo) – historyczne państwo w Europie Środkowej, istniejące w latach 1918–1939 i 1945–1992. Jego stolicą była Praga.
| 1918–1939 1945–1992 | |||||
| |||||
| Dewiza: Veritas vincit (Prawda zwycięża) | |||||
| Hymn: Kde domov můj (Czechy) Nad Tatrou sa blýska (Słowacja) (Gdzie dom mój, Nad Tatrami się błyska) | |||||
| Ustrój polityczny | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Data powstania |
28 października 1918 | ||||
| Data likwidacji |
31 grudnia 1992 | ||||
| Prezydent | |||||
| Populacja • liczba ludności |
| ||||
| Waluta |
korona czechosłowacka (Kčs, CSK) | ||||
| Domena internetowa | |||||
| Kod samochodowy |
CS | ||||
| Strefa czasowa |
UTC +1 - zima | ||||
| Język urzędowy | |||||
| Religia dominująca | |||||
Położenie na mapie | |||||
Zmiany w Godłach i Herbach Czechosłowacji na przestrzeni lat
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
1 stycznia 1993 w miejscu Czechosłowacji powstały dwa nowe państwa – Czechy i Słowacja. Państwo to graniczyło z Niemcami (w latach 1949–1990 z NRD i RFN), Polską, ZSRR (1945–1991), Ukrainą (od 1991), Rumunią (do 1938), Węgrami i Austrią.
Remove ads
Nazwy oficjalne
- 1918: państwo czecho-słowackie, państwo czechosłowackie (česko-slovenský stát, československý stát)
- 1918–1920: Republika Czecho-Słowacka – RCS (Česko-Slovenská republika – ČSR, Republika Česko-Slovenská – RČS)
- 1920–1938: Republika Czechosłowacka – RCS (Československá republika – ČSR, Republika Československá – RČS)
- 1938–1939: Republika Czecho-Słowacka – RCS (Česko-Slovenská republika – ČSR),
- 1945–1948: Republika Czechosłowacka – RCS (Československá republika – ČSR)
- 1948–1960: Republika Czechosłowacka – RCS (Československá republika – ČSR)
- 1960–1990: Czechosłowacka Republika Socjalistyczna – CSRS (Československá socialistická republika – ČSSR)
- 1990: Czechosłowacka Republika Federacyjna – CSRF (cz. Československá federativní republika, słow. Česko-slovenská federatívna republika)[1]
- 1990–1992: Czeska i Słowacka Republika Federacyjna – CSRF (cz. Česká a Slovenská Federativní Republika, słow. Česká a Slovenská Federatívna Republika – ČSFR)[2]
Nazwy geograficzne
Remove ads
Czechosłowacja powstała w wyniku realizacji koncepcji czechosłowakizmu, dla Słowaków stanowiącego obronę przed postępującą madziaryzacją. Słowacy zdecydowali się na związanie w jednym organizmie państwowym z dużo bliższym kulturowo narodem czeskim. W roku 1918, pod koniec I wojny światowej i po rozpadzie Austro-Węgier, z części ziem tej monarchii – Austrii (Bohemii, Moraw, czeskiej części Śląska) i Górnych Węgier (obecnej Słowacji i Rusi Zakarpackiej) – ustalono granice nowego państwa. Pierwszym prezydentem kraju został filozof, Tomáš Masaryk[4], a wkład w powstanie niepodległej Czechosłowacji, obok Masaryka, mieli również Czech Edvard Beneš i Słowak Milan Rastislav Štefánik[5].
Państwo zostało proklamowane 28 października 1918[6]. 11 listopada cesarz austriacki Karol I Habsburg zrzekł się udziału w rządach, a dzień później w Wiedniu powstała Republika Niemieckiej Austrii, która obejmowała zamieszkałe przez ludność niemiecką terytoria dawnych Austro-Węgier. W granicach nowo powstałej Republiki Niemieckiej Austrii miały znaleźć się prowincje Niemieckie Czechy oraz Kraj Sudetów (dawny Śląsk Austriacki i okolice północnomorawskie i wschodnioczeskie). Okręg Szumawski miał być przyłączony do prowincji Górna Austria, a Niemieckie Morawy Południowe miały być połączone z Dolną Austrią[7]. W końcu listopada 1918 r. wojska czechosłowackie wkroczyły na obszar zbuntowanych prowincji. Formalnie prowincje te przestały istnieć 10 września 1919 roku, po zawarciu traktatu wersalskiego i traktatu z Saint-Germain-en-Laye, które potwierdziły przynależność tych obszarów do Czechosłowacji[8][9].
Integralność terytorialna Czechosłowacji została naruszona na skutek zawarcia układu monachijskiego. Przy nieobecności przedstawicieli Czechosłowacji Wielka Brytania i Francja, preferując politykę ustępstw wobec III Rzeszy, pozwoliły 29 września 1938 Adolfowi Hitlerowi na zajęcie Kraju Sudetów[10]. W następnych miesiącach Polska zajęła Zaolzie, a Węgry (w wyniku tzw. arbitrażu wiedeńskiego) południową Słowację i Ruś Zakarpacką. Wobec przyzwolenia na zajęcie przez Niemcy części terytorium Czechosłowacji do dymisji podał się rząd, a w wyniku przekształcenia konstytucyjnego Pierwsza Republika Czechosłowacka stała się Drugą Republiką – państwem federacyjnym złożonym z Czech, Słowacji i Ukrainy Karpackiej. Nowe państwo nie przetrwało jednak nawet pół roku – 15 marca 1939 III Rzesza przekształciła Bohemię i Morawy w Protektorat Czech i Moraw, na terenie Słowacji niepodległość proklamowała prohitlerowska Republika Słowacka, a na Zakarpaciu powstała efemeryczna Karpato-Ukraina[11][12].
Po II wojnie światowej, w 1945 roku, powrócono do formy jednego czesko-słowackiego państwa poprzez powołanie Trzeciej Republiki Czechosłowackiej. W 1948 roku władzę, w wyniku praskiego zamachu stanu, ostatecznie przejęli komuniści[13], a ze stanowiska dotychczasowego prezydenta zrezygnował Beneš, co symbolicznie zakończyło okres III republiki[14]. W 1960 roku czechosłowackie władze oktrojowały nową konstytucję, która oficjalnie przekształcała Republikę Czechosłowacką w kraj komunistyczny, dodając do nazwy państwa człon Socjalistyczna. Okres stalinowski zakończył się w Czechosłowacji w roku 1960. Rozpoczęła się delikatna odwilż, którą zakończyła Praska Wiosna. Reformy z tego okresu spowodowały interwencję wojsk Układu Warszawskiego w roku 1968 i przywrócenie do władzy tzw. „twardogłowych”. Jedyną niewycofaną reformą okresu praskiej wiosny było wprowadzenie reformy administracyjnej, która dzieliła kraj na dwie republiki – Czeską Republikę Socjalistyczną oraz Słowacką Republikę Socjalistyczną[15][16].
Pod koniec lat 70. XX w. powstała w Czechosłowacji organizacja opozycyjna Karta 77, do której należeli między innymi Václav Havel, Pavel Kohout, Jiří Dienstbier i ks. Václav Malý. Ugrupowanie to przyczyniło się w dużej mierze do obalenia władzy komunistycznej w Czechosłowacji w roku 1989. Wtedy to usunięto ze stanowiska prezydenta Gustáva Husáka, który sprawował władzę od 1975, a na jego miejsce powołano członka Karty – pisarza Václava Havla. W okresie jego rządów kraj przekształcono w republikę federalną, a ostatecznie zatwierdzono rozpad Czechosłowacji i powołano do życia z dniem 1 stycznia 1993 dwa oddzielne państwa – Czechy i Słowację[17].
Flaga Republiki Czeskiej jest taka sama jak flaga czechosłowacka. W następstwie rozpadu Czechosłowacji Słowacja przyjęła nową flagę, a Republika Czeska utrzymała flagę ze względu na jej historyczne więzi[18].
Remove ads
Historyk Timothy Snyder określił Czechosłowację jako „dziecko zachodnich demokracji” i „nagrodę dla ludzi uznanych za sojuszników”. Państwo posiadało dobrą opinię międzynarodową i jako jedyny kraj tego regionu nie przeżyło przewrotu wojskowego ani zamachu stanu w okresie międzywojennym. Umowa pittsburska z 31 marca 1918 roku dała Słowakom gwarancję posiadania w nowej federacji własnej administracji, szkolnictwa, parlamentu, sądownictwa i uznania języka słowackiego za język urzędowy. Prezydent Tomáš Masaryk podpisał tę umowę, jednak później oceniał ją jako „fikcyjną w realizacji”. Na urząd premiera ośmiokrotnie wybierano osoby z Czech, a tylko jeden raz Słowaka: Milana Hodžę. W Banku Narodowym Czechosłowacji pracownicy pochodzenia słowackiego stanowili 8% bez żadnej reprezentacji na szczeblu kierowniczym. Filia znajdująca się w Bratysławie posiadała kierownictwo czeskie. W 1934 roku w Ministerstwie Rolnictwa pracowało 12% Słowaków, co prawie odzwierciedlało ich procentowy udział w ludności państwa, ale już w Ministerstwie Spraw Zagranicznych tylko 3% zatrudnionych było Słowakami, w Ministerstwie Sprawiedliwości 5%, a w Ministerstwie Handlu 4%. Pomimo kształcenia słowackich kadr urzędniczych na uczelniach wyższe stanowiska była obsadzane niemal wyłącznie przez Czechów[19].
Korpus oficerski Armii Czechosłowacji był obsadzony w 92% przez Czechów. Na 140 generałów służył tam tylko jeden Słowak i trzech Rosjan. W kwestiach gospodarczych słowacki przemysł przegrywał konkurencję z czeskim. W kwestiach etnicznych pojawiały się formy dyskryminacji w postrzeganiu narodu słowackiego, a próby stworzenia nowego „narodu czechosłowackiego” polegały głównie na dążeniu do zasymilowania Słowaków z Czechami i ich wynarodowieniu. Wprowadzono kary za używanie łącznika w nazwie kraju pisanej jako Czecho-Słowacja. Opór Słowaków wyrażany też był wobec antykatolicyzmu czeskiej administracji, która wycofała z dni wolnych od pracy święta kościelne Objawienia Pańskiego i Bożego Ciała, wprowadzając w zamian święto Jana Husa. Uniwersytet w Bratysławie posiadał zawsze rektora narodowości czeskiej. Jedyny słowacki profesor prawa na tej uczelni Vojtech Tuka, zwolennik autonomii Słowacji, został osadzony w więzieniu bez wyroku sądu, na mocy decyzji administracyjnej[20].
Remove ads
Narodowości Czechosłowacji w 1921 r. według spisu czechosłowackiego (wg Atlasu geograficznego z 1930):[21]
Narodowości Czechosłowacji w 1921 według spisu czechosłowackiego (wg Encyklopedii wojskowej z 1932):[22]
Podział demograficzny Czechosłowacji w 1967 roku:[23]
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads