Czarka jurajska

Czarka jurajska (Sarcoscypha jurana (Boud.) Baral) – gatunek grzybów należący do rodziny czarkowatych (Sarcoscyphaceae)^[1].

Czarka jurajska

Owocniki czarki jurajskiej
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	workowce
Klasa	kustrzebniaki
Rząd	kustrzebkowce
Rodzina	czarkowate
Rodzaj	czarka
Gatunek	czarka jurajska
Nazwa systematyczna
Sarcoscypha jurana (Boud.) Baral Z. Mykol. 50(1): 122 (1984)

W towarzystwie śnieżycy wiosennej (Leucojum vernum)

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Sarcoscypha, Sarcoscyphaceae, Pezizales, Pezizomycetidae, Pezizomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1903 roku Jean Louis Émile Boudier jako podgatunek Sarcoscypha coccinea nadając mu nazwę Sarcoscypha coccinea var. jurana. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę, nadał mu w 1984 r. Hans Otto Baral dokonując rewizji kompleksu Sarcoscypha coccinea agg. i uznając go za osobny gatunek w rodzaju czarka (Sarcoscypha)^[1][2].

Synonim nazwy naukowej – Sarcoscypha coccinea var. jurana Boud. 1903 r.^[3]

Morfologia

Owocnik

Średniej wielkości, najpierw pucharkowaty, następnie w kształcie miseczki i wreszcie rozpostarty, bardzo podobny do czarki szkarłatnej, od której rozróżnić można tylko mikroskopowo. Apotecjum 12–30 (55) mm średnicy i głębokie 20–40 mm. Posiada trzon (10–15 (20) × 3–5 (10) mm). Zewnętrzna powierzchnia ochrowo-czerwona, czasem zabarwiona na żółto, gdy jest sucho – biała, pokryta prostymi, białawymi, cienkimi włoskami. Wewnętrzna strona owocnika (hymenium) gładka, szkarłatna. Brzeg najpierw regularnie wygina się w kierunku środka, a następnie nieregularnie, faliście w starych egzemplarzach, czasami nacięty^[4][5][6].

Miąższ

Twardy, biały, cienki, nie wyróżnia się szczególnym zapachem ani smakiem^[5][7].

Cechy mikroskopowe

Worki są 8-zarodnikowe. Zarodniki krótsze niż u cz. szkarłatnej, podłużne lub podłużnie ścięte, gładkie, z wyraźną galaretowatą osłonką. U młodszych postaci wewnątrz wiele różnych małych kropelek, u dorosłych dwie duże krople (6,5-7,5 µm) oleistej substancji. Zarodniki o wymiarach 24–29 × 13–14 µm, mają ścięte lub nieco wklęsłe końce^[4][5][8]. Parafizy cienkie, podwójnie rozgałęzione, grubość około 4 μm, amyloidalne i również przebarwiają się na kolor indygo fioletowy pod wpływem roztworu H₂SO₄^[4][9].

Występowanie i siedlisko

Saprotrof. Rośnie w lasach liściastych, głównie na gałązkach lip (Tilia sp.) rosnących w żyznych lasach jaworowych i jaworowo-jesionowych, na podłożu skał jurajskich, w rejonach podgórskich i górskich Europy środkowej i południowej. Owocniki pojawiają się na przełomie zimy i wiosny^[10][11]. Stwierdzony we Francji, Szwajcarii, Czarnogórze, Chorwacji i Polsce^[4][6][12]. Nie potwierdzony w Wielkiej Brytanii^[8]. W Polsce został stwierdzony w 2002 roku w Krzemionkach Podgórskich oraz w 2018 r. na południowym stoku Sokolicy w Pieninach^[13]. Jest gatunkiem ściśle chronionym^[14].

W styczniu 2000 r. w Waulsort, w czasie poszukiwań grzybów z rodzaju czarka wzdłuż brzegów Mozy (fr. Meuse) w regionie Hastière, naukowcy znaleźli dwa całkowicie białe osobniki czarki jurajskiej^[9].

Gatunki podobne

Pewne rozróżnienie trzech gatunków w rodzaju czarka występujących w Europie możliwe jest tylko mikroskopowo^[2]. Czarka austriacka (Sarcoscypha austriaca) – występuje przede wszystkim na drewnie olsz (Alnus sp.), wierzb (Salix sp.), klonów (Acer sp.), rzadziej brzóz (Betula sp.), leszczyn (Corylus sp.) i robinii akacjowej (Robinia pseudoacacia). Poza tym włoski zewnętrzne są zwinięte w korkociąg, a żywe zarodniki mają wiele wewnętrznych małych kropli i są wklęsłe na końcach. Czarka szkarłatna (Sarcoscypha coccinea) – występuje głównie na drewnie buków (Fagus sp.) i wiązów (Ulmus sp.) oraz zdrewniałych roślin z rodziny różowatych (Rosaceae sp.), ponadto również leszczyn, wierzb, olsz, jesionów (Fraxinus sp.) i grabów (Carpinus sp.). Jej włoski zewnętrzne są proste tak jak u czarki jurajskiej, w żywych zarodnikach ma też wiele małych kropli jak u austriackiej, ale zarodniki są zaokrąglone na końcach^[5][11].