Cyklofosfamid

Cyklofosfamid (łac. cyclophosphamidum) – organiczny związek chemiczny z grupy cyklicznych diamidofosforanów (diamidów kwasu fosforowego), zawierający pierścień 1,3,2-oksazafosfinanowy i fragment iperytu azotowego (−N(CH
2CH
2Cl)
2) jako amidowy ligand egzocykliczny. Stosowany jako lek cytostatyczny z grupy leków alkilujących. Działanie biologiczne opiera się na interakcjach alkilujących metabolitów powstałych w wyniku przemian metabolicznych z DNA, co doprowadza do jego fragmentacji, a w konsekwencji do śmierci komórki. Jest cytostatykiem fazowo niespecyficznym, swoistym dla cyklu komórkowego. Jest, podobnie jak doksorubicyna, jednym z najczęściej stosowanych cytostatyków^[5].

Cyklofosfamid

Struktura cyklofosfamidu bez określonej konfiguracji przestrzennej
Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) N,N-bis(2-chloroetylo)-2-okso-1,3,2λ5-oksazafosfinano-2-amina Inne nazwy i oznaczenia farm. łac. cyclophosphamidum inne 2-tlenek (2RS)-N,N-bis(2-chloroetylo)tetrahydro-2H-1,3,2-oksazafosforyno-2-aminy
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C7H15Cl2N2O2P
Masa molowa	261,09 g/mol
Wygląd	białe, bezwonne, krystaliczne ciało stałe[1]
Identyfikacja
Numer CAS	50-18-0 6055-19-2 (monohydrat)
PubChem	2907
DrugBank	DB00531
SMILES C1CNP(=O)(OC1)N(CCCl)CCCl
InChI InChI=1S/C7H15Cl2N2O2P/c8-2-5-11(6-3-9)14(12)10-4-1-7-13-14/h1-7H2,(H,10,12) InChIKey CMSMOCZEIVJLDB-UHFFFAOYSA-N
Właściwości Rozpuszczalność w wodzie 40 g/l (20 °C)[1] w innych rozpuszczalnikach słabo rozpuszczalny w benzenie, chloroformie, dioksanie i etanolu[2] Temperatura topnienia (50,4 ± 0,5) °C[2] logP 0,63[1]
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2023-08-31] Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanego źródła[3] cyklofosfamid monohydrat Niebezpieczeństwo Zwroty H H301, H340, H350, H360FD Zwroty P P202, P264, P270, P280, P301+P310, P405 Numer RTECS RP5950000 Dawka śmiertelna LD50 100 mg/kg (szczur, drogą pokarmową)[4]
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC	L01AA01
Stosowanie w ciąży	kategoria D
Farmakokinetyka Działanie cytostatyczne, przeciwreumatyczne, immunosupresyjne Biodostępność powyżej 75% (doustnie) Okres półtrwania 3–12 h Wiązanie z białkami osocza i tkanek powyżej 60% Metabolizm wątrobowy Wydalanie z moczem
Uwagi terapeutyczne Drogi podawania doustnie, dożylnie

Zastosowanie

Stosowany jest w leczeniu nowotworów, czasami w ciężkich postaciach chorób tkanki łącznej (kolagenoz) o podłożu autoimmunologicznym. Ważniejsze zastosowania cyklofosfamidu:

• ostre białaczki
• szpiczak mnogi^[6]
• ziarnica złośliwa i chłoniaki nieziarnicze
• rak sutka
• drobnokomórkowy rak płuca
• nabłoniak kosmówkowy
• rak trzonu macicy
• mięsaki
• choroby autoimmunologiczne niereagujące na inne leczenie
• po przeszczepach narządów w celu uzyskania immunosupresji

Działania niepożądane

Ma bardzo dużo możliwych działań niepożądanych, m.in. może doprowadzić do trwałego uszkodzenia szpiku kostnego. Często powoduje wypadanie włosów, krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego, nieodwracalne uszkodzenie czynności jajników. Najważniejsze działania niepożądane (uboczne) cyklofosfamidu:

• supresja szpiku (leukopenia i trombocytopenia)
• nudności i wymioty (zaliczany do cytostatyków o dużym ryzyku wywołania wymiotów)^[7],
• jadłowstręt
• zwłóknienie klatki piersiowej
• uszkodzenie mięśnia sercowego (w większych dawkach)
• zapalenie pęcherza moczowego
• łysienie
• wtórne nowotwory (szczególnie w drogach odprowadzających mocz)

Dawkowanie i drogi podania

Cyklofosfamid można podawać doustnie (w tabletkach) lub dożylnie w postaci wlewu kroplowego. We wlewach kroplowych często jest stosowany w połączeniu z adriamycyną jako schemat AC. Istnieją też inne schematy z udziałem cyklofosfamidu, np. CMF, TC (zob. chemioterapia nowotworów).

Preparaty

• Endoxan – Baxter – drażetki 0,05 g, proszek do przygotowania roztworu do wstrzykiwań – 0,2 g, proszek do przygotowania roztworu do wlewu kroplowego – 1 g

Zobacz też

Wykaz literatury uzupełniającej: Cyklofosfamid.