Loading AI tools
Cezary Franciszek Feliks Skoryna herbu Sielawa (ur. 28 sierpnia 1840 w Warszawie, zm. 19 kwietnia 1903 w Nałęczowie) – polski przemysłowiec działający w branży maszyn dla młynarstwa, społecznik i filantrop.
| Data i miejsce urodzenia |
28 sierpnia 1840 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
19 kwietnia 1903 |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie | |
 | |
Po ukończeniu edukacji przejął rodzinną wytwórnię kamieni młyńskich na warszawskiej Pradze. Rozwinął ją w nagradzane na wystawach międzynarodowych przedsiębiorstwo produkujące i sprzedające pełny asortyment maszyn i materiałów dla młynarstwa, aż do budowy gotowych młynów na zamówienie włącznie. Przez pewien czas był też współwłaścicielem firmy kamieniarskiej. Należał do charytatywnej Archikonfraterni Literackiej i Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. Opiekował się cmentarzem cholerycznym w Warszawie i współpracował przy tworzeniu cmentarza Bródnowskiego. Prowadził ożywioną działalność społeczną, zarówno w ramach różnych komisji miejskich, jak też jako osoba prywatna.
Edukacja
Urodził się 28 sierpnia 1840 w Warszawie[1]. Pochodził ze szlacheckiej rodziny, pieczętującej się herbem Sielawa[1]. Jego rodzicami byli fabrykant kamieni młyńskich na warszawskiej Pradze Krystian Walenty Skoryna (1805–1851) i Klara z domu Reymond albo Rajmund (1819–1877)[1], która po śmierci męża prowadziła szynk i zajazd w obrębie posesji fabrycznej[2].
Do gimnazjum uczęszczał w Warszawie. Po jego ukończeniu wstąpił do Korpusu Kadetów w Brześciu Litewskim, ale wkrótce zrezygnował z kariery w wojsku i podjął studia handlowe w Niemczech[3][1].
Działalność w przemyśle
Fabryka kamieni młyńskich rodziny Skorynów wraz z okolicą na planach Pragi. Działka hipoteczna 409 zaznaczona owalem
Po powrocie do Warszawy przejął w zarząd założone jeszcze w XVIII wieku przedsiębiorstwo rodzinne produkujące kamienie młyńskie, z siedzibą przy ulicy Brukowej na Pradze 1[1], którym wcześniej kierował jego ojciec[3]. Polski Słownik Biograficzny podaje jako datę powstania przedsiębiorstwa rok 1794[1], jednak obchody jego stulecia zostały zorganizowane przez Cezarego Skorynę już w roku 1883[4].
Działając pod firmą „C. Skoryna”, przedsiębiorstwo zaczęło się prężnie rozwijać, stając się pierwszym krajowym producentem maszyn młynarskich, które wcześniej, z wyjątkiem kół młyńskich, musiano sprowadzać z zagranicy[3][1]. W 1881 miało 30 pracowników i obrót roczny 150 tysięcy rubli, w 1885 osiągnęło zatrudnienie 100 pracowników i 500 tysięcy rubli obrotu[1][a]. Około 1890 właściciel przeniósł fabrykę do nowo wybudowanej siedziby na pobliskiej ulicy Olszowej 14. Z czasem powstały także filie przedsiębiorstwa w Petersburgu i Czelabińsku[1].
Powiększał się również zakres działalności: oprócz tradycyjnych kamieni młyńskich produkowano także kamienie ze specjalistycznego surowca o szczególnie dobrych własnościach technologicznych, sprowadzanego w tym celu z Francji[2]. Ponadto fabryka rozpoczęła, jako jedna z pierwszych w Królestwie Polskim, produkcję maszyn młynarskich: urządzeń do czyszczenia zboża i kasz, elementów napędowych (motorów parowych i wodnych, transmisji, wałów, trybów, kół pasowych). W produkowanym asortymencie wprowadzano innowacje. Wynalazkami Skoryny były trzywiatrowe wialnie oraz płaszczyzny szmerglowe w łuszczarkach[1]. W 1890 w ofercie pojawiły się własnej produkcji turbiny wodne Francisa, przeznaczone dla młynów przemysłowych[1]. Firma przyjmowała także zamówienia na kompletne młyny, od projektu i kosztorysu poczynając, na budowie i wyposażeniu kończąc[1].
Oprócz produkcji własnej Skoryna handlował także produktami branżowych firm zagranicznych. Sprzedawał między innymi zagraniczne koła młyńskie, angielskie skórzane pasy transmisyjne i szwajcarską gazę jedwabną[1].
Firma „C. Skoryna” otrzymała wiele nagród na wystawach przemysłowych: w Moskwie (1872, wielki złoty medal), Wiedniu (1873, dyplom uznania), Warszawie (1874, srebrny medal), Paryżu (1878, srebrny medal) i Niżnym Nowogrodzie (1896, srebrny medal)[1][6]. Skoryna wspierał swoją działalność także reklamą. W 1883 wydał ilustrowany cennik kamieni i maszyn młynarskich, w 1902 zaś obszerny prospekt o charakterze reklamowym i informacyjnym z poradami dla młynarzy[1]. Reklamował się także w prasie[7].
Inseraty w pismach ukazujących się w Warszawie i Piotrkowie wskazują, że co najmniej od 1881 roku Cezary Skoryna był także współwłaścicielem firmy „C. Skoryna i H. Neuendorff”, zlokalizowanej na ulicy Olszowej, parcela hipoteczna 415a[8] lub 415d[7]. Oferowała ona wszelkie wyroby z marmuru, piaskowca i granitu, w tym pomniki i elementy wyposażenia wnętrz[8][9]. Na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie zachowały się pomniki nagrobne rodzin Lortsch z 1884 roku i Kociołkiewicz z 1883 roku, oba jej produkcji[10][11].
Przemysłowiec był też właścicielem nieruchomości na Pradze, w tym domów przy Panieńskiej 6 i 8[1].
Działalność społeczna
Cezary Skoryna był członkiem Archikonfraterni Literackiej przy katedrze św. Jana, prowadząc w niej działalność charytatywną[1]. Opiekował się ubogimi mieszkańcami Pragi, udzielał także z własnych środków tanich kredytów przedstawicielom drobnego handlu, nie zwracając przy tym uwagi na ich wyznanie[3][1].
Należał do Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie[12][13][14].
Był opiekunem założonego w 1872 na Pradze cmentarza cholerycznego. Nawet po jego przejęciu przez miasto w 1874 z własnych środków opłacał mieszkającego przy nim stróża, który dbał też o zieleń; podczas budowy w 1874 niedalekiej linii kolejowej starał się o zbudowanie drogi dojazdowej do miejsca pochówku[15]. Później przewodniczył komisji, której zadaniem było znalezienie miejsca na nową nekropolię na Pradze. W tej roli brał udział w wyznaczaniu terenów pod cmentarz Bródnowski[3][1].
Działał również w komisji, która zajmowała się opieką nad zielenią miejską na Pradze i dzięki której powstało kilka parków i skwerów[1]. Był także członkiem komisji poborowej, delegowanym przez obywateli miasta. Pilnował w niej zgodnej z prawem procedury poboru do wojska[1][3].
W 1884 został członkiem komitetu budowy nowego kościoła na Pradze, na którego czele stanął arcybiskup warszawski Wincenty Chościak-Popiel. Efektem jego prac było powstanie i konsekracja w 1901 roku kościoła pod wezwaniem św. Floriana[16].
Rodzina
Cezary Skoryna ożenił się w 1881 z Jadwigą Chełmińską[1]. Ich córka Cezara (1887–1979), nauczycielka, była żoną Władysława Okręta (1870–1910)[1]. Po drugim mężu nosiła nazwisko Dickstein[1]. W czasie okupacji należała do organizacji podziemnej Polska Żyje i Armii Krajowej, była więziona na Pawiaku, w Berlinie i w Ravensbrück[1]. Druga córka Jadwiga Teresa wyszła w 1910 roku za Emila Rauera, przemysłowca i działacza niepodległościowego; małżeństwo to zakończyło się rozwodem[18]. Bratankiem Cezarego Skoryny był Jan Skoryna, pułkownik saperów Wojska Polskiego[19].
Cezary Skoryna zmarł 19 kwietnia 1903 w Nałęczowie. Pochowany został na cmentarzu Bródnowskim[1][3][17]. „Kurjer Warszawski” poświęcił mu wspomnienie pośmiertne, przypominając pionierską rolę w rozwoju przemysłu maszyn młynarskich w zaborze rosyjskim i liczne pola działalności społecznej. Jak napisał autor wspomnienia: „Zmarł powszechnie żałowany wśród sfer przemysłowych i obywatelstwa Pragi, a opłakiwany przez podwładnych i robotników, dla których był opiekunem i ojcem”[3].
Firma C. Skoryna
Po śmierci Cezarego Skoryny przedsiębiorstwem kierowała rodzina. Ogłoszenie prasowe z 1907 wskazuje, że użytkowało wówczas także posesję Olszowa 6[20]. Firma wzięła udział w Wystawie Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie w 1909, wystawiając własny pawilon i zdobywając złoty medal w dziale przemysłu mechanicznego[21]. Prasa podawała, że kierował nią wówczas inżynier Antoni Skoryna, roczny obrót sięgał 300 tysięcy rubli. Produkcja obejmowała, oprócz tysiąca kilkuset kół młyńskich z importowanego kamienia rocznie, także cały szereg maszyn młynarskich i urządzeń napędowych dla nich. Produkty te, jak podawała ówczesna prasa, „rozchodzą się nie tylko po całym kraju naszym, ale i na Litwę, Wołyń, Podole, Inflanty, Białoruś i do całego Cesarstwa”[6].
Wedle biogramów w Polskim Słowniku Biograficznym, w 1914 roku przedsiębiorstwo zostało sprzedane Emilowi Rauerowi i jego wspólnikowi P. Kozłowskiemu[1][22], po czym w 1918 miało zakończyć działalność[1]. Dodatkowe światło na tę transakcję rzuca zachowany akt ślubu dowodzący, że Emil Rauer w 1910 roku został mężem Jadwigi Teresy Skorynówny, córki Cezarego Skoryny[18], o czym autorzy biogramów w PSB nie wiedzieli. Ponadto Jarosław Zieliński podaje, że przedsiębiorstwo działało nadal w okresie międzywojennym, znane jako Towarzystwo Akcyjne Wytwórni Maszyn „Młynotwórnia”[23]. Jak wskazuje artykuł z ówczesnej prasy, stało się w rzeczywistości oddziałem spółki Towarzystwo Akcyjne Wytwórni Maszyn Młyńskich „Młynotwórnia” z siedzibą w Poznaniu[24].
Budynki fabryczne przy Olszowej 14 zostały zburzone w 1944 i nie odbudowano ich[23]. W trakcie rozpoczętej w 2016 budowy budynku wielorodzinnego inwestor wykopał i wywiózł ich pozostałości. Powstały kontrowersje, czy znajdowały się wśród nich elementy zabytkowe bądź o wartości historycznej. O sprawie doniosły media, informując także, że stołeczny konserwator zabytków złożył zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa[25][26].
- Dla porównania, jak podaje „Ilustrowany przewodnik po Warszawie na rok 1892” Wiktora Czajewskiego, budowa gmachu Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie była finansowana z asygnaty rządu w kwocie 300 tysięcy rubli[5].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
