Cmentarz choleryczny w Warszawie

Cmentarz choleryczny w Warszawie – nieistniejący obecnie cmentarz w Warszawie, założony w czasie epidemii cholery, która nawiedziła Pragę w latach 1872–1873.

Cmentarz choleryczny
w Warszawie

nr rej. A-1101 z 15 października 2012[1]
Widok ogólny zbiorowej mogiły osób pochowanych na cmentarzu cholerycznym
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Typ cmentarza	epidemiczny
Stan cmentarza	nieczynny
Liczba pochówków	491
Data otwarcia	1872
Data ostatniego pochówku	1883
Data likwidacji	1908
Architekt	inż. Henryk Sumiński
Położenie na mapie Warszawy Cmentarz choleryczny w Warszawie
Położenie na mapie Polski Cmentarz choleryczny w Warszawie
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Cmentarz choleryczny w Warszawie
52°16′06,78″N 21°01′47,13″E

Cmentarz znajduje się w dzielnicy Praga-Północ za nasypami torów kolejowych biegnących wzdłuż ul. Starzyńskiego, na wysokości ulicy Namysłowskiej.

Historia

Cmentarz projektu inż. Henryka Sumińskiego otwarto 16 listopada 1872 na esplanadzie fortu Śliwickiego. Opiekę nad nekropolią sprawował Cezary Skoryna, właściciel fabryki kamieni i maszyn młyńskich przy ul. Olszowej na Pradze. 19 stycznia 1874 cmentarz przejęło miasto, lecz poczuwający się do opieki Skoryna sam zatrudnił stróża, który pilnował nagrobków i dbał o zieleń. W 1876 było tu 55 nagrobków, a ostatni pochówek choleryczny miał miejsce 8 stycznia 1883. W latach 1876–1882 z rozkazu władz wojskowych pochowano tu 7 żołnierzy „bałwochwalców“ (wyznawców religii pogańskich). Ogółem pochowano tam 484 zmarłych na cholerę i 7 żołnierzy. Był to jeden z trzech cmentarzy cholerycznych wymienianych w Warszawie, obok cmentarza przy szpitalu św. Ducha przy ul. Długiej i cmentarza na Kępie Pólkowskiej^[2].

Zapomniany cmentarz skasowano w 1908 podczas budowy węzła kolejowego linii Drogi Żelaznej Nadwiślańskiej, a szczątki zmarłych przeniesiono do zbiorowej mogiły na północ od pierwotnego położenia cmentarza^[3]. Miejsce spoczynku szczątków upamiętniono pomnikiem z inskrypcją o treści: Tu spoczywają szczątki 478 ofiar zarazy cholerycznej z lat 1872–73 zebrane pod wspólną mogiłą po zniesieniu cmentarza cholerycznego przy budowie węzła kolejowego w 1908 roku^[4].

W 1909 wzniesiono pomnik projektu inż. Lubickiego, kierownika budowy węzła, w nowym miejscu na koszt władz kolejowych^[5]. Jednak jeszcze w 1910 kolej nie mogła uzgodnić z zarządem cmentarza Bródnowskiego dozoru nad mogiłą. Pomnik zwieńczony krzyżem wykonanym z piaskowca otoczono ceglanym murem o wymiarach 10 na 10 metrów i wysokości około 1,3 metra z motywem krzyża, który z biegiem lat rozsypał się, a sam pomnik przewrócił się. Ostatni raz upamiętnienie poddano renowacji przed II wojną światową.

Po 1989 teren cmentarza został oczyszczony przez grupę zapaleńców, a sama mogiła wybetonowana.

W 2009 stuletni pomnik został usunięty, a odłamki skruszonego piaskowca pozostałe po rozbiórce monumentu złożono na betonowej płycie mogiły, przesuniętej bliżej nasypu kolejowego modernizowanej w tym czasie linii kolejowej nr 9 Warszawa Wschodnia-Gdańsk Główny. Prace rewitalizacyjne zakończono w maju 2010. Sprawująca opiekę nad terenem dawnego cmentarza spółka PKP Polskie Linie Kolejowe odtworzyła kamienny pomnik (wzorem oryginału z jasnego piaskowca) i zrekonstruowała otaczający go ceglany mur. Wzmocnione zostały także fundamenty grobu, wycięto roślinność zaburzającą pierwotny układ drzew na terenie cmentarza i zagrażającą zabytkowym murom. Po remoncie mogiłę otoczono parkanem dodatkowo zabezpieczającym ją przed dewastacją oraz uniemożliwiającym dostęp osób postronnych^[3].

W 2012 cmentarz został wpisany do rejestru zabytków^[1].

W maju 2020 rozpoczęto budowę przepustu w nasypie kolejowym przy ul. Starzyńskiego na wysokości ul. Namysłowskiej, co ma ułatwić dostęp do nekropolii^[6]. W nasypie zainstalowano zamknięte na klucz bramy^[7].

Galeria

• 
  Nekropolia przed remontem (2007)
• 
  Pozostałości wybudowanego w 1909 pomnika upamiętniającego cmentarz. Zdewastowany pomnik został zburzony w kwietniu 2009
• 
  Napis na pomniku
• 
  Cmentarz (po prawej stronie) widziany z torów linii kolejowej nr 9

Zobacz też

• Cmentarz epidemiczny w Warszawie

Przypisy

1. Zestawienie zabytków nieruchomych. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - stan na 30 czerwca 2020 r. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 14. [dostęp 2020-07-05].
2. A. Karpiński, W walce z niewidzialnym wrogiem, Warszawa 2000, s. 30–31.
3. Odbudują zapomniany cmentarz na Pradze. „Gazeta Wyborcza Stołeczna”, 2010-02-15.brak numeru strony
4. Michał Pilich: Ulice Nowej Pragi. Warszawa: Veda, 2003, s. 1159. ISBN 978-83-61932-08-6.
5. Michał Pilich: Ulice Nowej Pragi. Warszawa: Veda, 2003, s. 160. ISBN 978-83-61932-08-6.
6. Tomasz Urzykowski: Przebili tunel do cmentarza odciętego od miasta. [w:] Gazeta Stołeczna [on-line]. gazeta.pl, 30 czerwca 2020. [dostęp 2020-11-09].
7. Jarosław Ossowski. Nowe przejście jest, ale zamknięte. „Gazeta Stołeczna”, s. 5, 1 grudnia 2020.

Bibliografia

• Michał Pilch, Ulice Nowej Pragi, Fundacja Wspierania Kultury, Wydawnictwo Veda, Warszawa 2003, ISBN 83-85584-81-1.
• Jakub Jakubowski, Historia Praskiej Mogiły Cholerycznej, Warszawa 2006-2007, maszynopis w Biurze Stołecznego Konserwatora Zabytków.

Linki zewnętrzne

• Cmentarz w serwisie Cmentarium