Bitwa pod Horbulewem

Bitwa pod Horbulewem – walki polskiej 7 Dywizji Piechoty z sowiecką 4 Dywizją Kawalerii Dmitrija Korotczajewa toczone w okresie ofensywy Frontu Południowo-Zachodniego w czasie wojny polsko-bolszewickiej.

Bitwa pod Horbulewem

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	15 czerwca 1920
Miejsce	pod Horbulewem[uwaga 1]
Terytorium	Ukraińska Republika Ludowa
Przyczyna	ofensywa Frontu Płd.-Zach.
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Karol Schubert Klimient Woroszyłow Dmitrij Korotczajew
Siły
7 Dywizja Piechoty 26 pułk piechoty 27 pułk piechoty 4 Dywizja Kawalerii
brak współrzędnych

Adam Przybylski,
Wojna Polska 1918–1921^[2] 

Gen. Tadeusz Kutrzeba
Wyprawa kijowska 1920 roku^[3] 

Mieczysław Biernacki,
Działania armji konnej Budiennego w kampanji polsko-rosyjskiej 1920 r.^[4] 

Sytuacja ogólna

Po spektakularnym sukcesie wojsk polskich na Ukrainie i zajęciu 7 maja 1920 Kijowa, front ustabilizował się na linii od Prypeci, wzdłuż Dniepru, przez Białą Cerkiew, Skwyrę, Lipowiec, Bracław, Wapniarkę do Jarugi nad Dniestrem^[5][6][7].

Armia Czerwona wykorzystała zastój na reorganizację sił i przygotowanie ofensywy. W rejon działań przybyła 1 Armia Konna Siemiona Budionnego. 26 maja rozpoczęła się sowiecka ofensywa na Ukrainie, a już 5 czerwca trzy dywizje sowieckiej 1 Armii Konnej przełamały trwale polski front na odcinku obrony grupy gen. Jana Sawickiego^[8][9].

Osobny artykuł: bitwa pod Samhorodkiem.

Sowiecki plan kontrofensywy na Ukrainie przewidywał odcięcie odwrotu polskiej 3 Armii gen. Edwarda Rydza-Śmigłego zgrupowanej w rejonie Kijowa poprzez opanowanie Korostenia siłami 12 Armii, oraz Koziatyna i Żytomierza przez 1 Armię Konną Siemiona Budionnego^[10].

Walczące wojska

Jednostka	Dowódca	Ugrupowanie
Wojsko Polskie
7 Dywizja Piechoty	płk Karol Schubert	3 Armia
XIII Brygada Piechoty	płk Michał Zienkiewicz	kolumna północna
XIV Brygada Piechoty	gen. Eugeniusz Pogorzelski	kolumna środkowa
⇒ 26 pułk piechoty	płk Emanuel Hermann
→ I/26 pułku piechoty	kpt. Wiktor Eichler	szpica kolumny płn
⇒ 27 pułk piechoty	ppłk Tadeusz Świderski
7 Brygada Jazdy	gen. Aleksander Romanowicz	kolumna południowa
baterie 7 pap
Armia Czerwona
4 Dywizja Kawalerii	Dmitrij Korotczajew	gr. Klementa Woroszyłowa
14 Dywizja Kawalerii	Aleksandr Parchomienko
brygada 6 DK		odwód 1 Armii Konnej
dwie brygady 11 DK

Walki pod Horbulewem

11 i 12 czerwca główne siły 3 Armii gen. Śmigłego-Rydza przebiły się przez pierścień okrążenia pod Borodzianką^[11] i kontynuowały marsz odwrotowy za Uszę szosą kijowską, wzdłuż linii kolejowej Kijów – Korosteń^[12].

Osobny artykuł: bitwa pod Borodzianką.

Grupa płk. Karola Schuberta^{[uwaga 2]} w składzie 7 Dywizja Piechoty i 7 Brygada Jazdy gen. Aleksandra Romanowicza ubezpieczała kolumny 3 Armii od południa i maszerowała nad Uszę przez Radomyśl^[13].

Sowieci zdecydowali się zatrzymać polską armię pod Korosteniem. W tym celu skierowano tam grupę wojsk w składzie 4. i 14 Dywizji Kawalerii pod wspólnym dowództwem Klementa Woroszyłowa^{[uwaga 3]} z zadaniem opanowania węzła kolejowego Korosteń i ostatecznego rozbicia polskiej 3 Armii^[10][14]. 14 czerwca grupa Woroszyłowa ruszyła w kierunku Korostenia. Jego dywizje maszerowały oddzielnie bez łączności między sobą, a odległość między kolumnami dochodziła do 25 kilometrów^[14]. 14 Dywizja Kawalerii kierowała się na Starosielce i późnym wieczorem podeszła pod niebroniony przez Polaków Radomyśl. Wcześniej walczyła z sukcesami z idącymi w straży przedniej polskimi 17 pułkiem ułanów i 4 pułkiem strzelców podhalańskich. 4 Dywizja Kawalerii maszerowała na Ośniki^{[uwaga 4]}i Annopol i wieczorem trzema brygadami osiągnęła rejon Torczyn^{[uwaga 5]} – Horbulew – Annopol^{[uwaga 6]} i tu zatrzymała się na nocleg^[15][16]. W tym czasie polskie 7 Dywizja Piechoty i 7 Brygada Jazdy maszerowały przez Borszczów i Czajkówkę^{[uwaga 7]} na Horbulew. Ze względu na obecność w tym rejonie kawalerii sowieckiej, dowódca grupy zdecydował się na działania nocne. Około 20.00 oddziały polskie opuściły rejon Radomyśla ugrupowane w trzy kolumny. Kolumnę południową tworzyła 7 BJ gen. Romanowicza, północną XIII Brygada Piechoty płk. Michała Zienkiewicza, środkową XIV Brygada Piechoty gen. Eugeniusza Pogorzelskiego. Patrole idącego na czele kolumny środkowej 27 pułku piechoty ppłk. Tadeusza Świderskiego wykryły w Torczynie znaczne siły nieprzyjacielskiej kawalerii. Dowódca pułku postanowił uderzyć na miejscowość z trzech stron^[13]. Zaskoczony przeciwnik wycofał się w nieładzie pozostawiając w rękach Polaków tabory, dywizyjny szpital polowy i sztab administracyjny^[17]. Niemal równocześnie idący na czele kolumny północnej II batalion 26 pułku piechoty kpt. Wiktora Eichlera opanował Horbulew^[13][18].

Po uporządkowaniu szyków sowiecka kawaleria rozpoczęła serię kontrataków. Załamały je rozwinięte w pozycji obronnej bataliony 26 pułku piechoty. O 8.00 Woroszyłow wprowadził do walki przybyłą z Annopola 3 Brygadę Kawalerii Czebotariewa. Uderzyła ona na skrzydło i tyły 26 pułku piechoty i opanowała część Horbulewa. W krytycznym momencie do obrony miejscowości włączyli się taboryci, woźnice i kucharze dowodzeni przez oficerów administracyjnych pułku^[18]. Walkę wsparły dwie baterie 7 pułku artylerii polowej, które ogniem na wprost zatrzymały kawalerię, a następnie zmusiły do milczenia sowieckie baterie. Precyzyjne strzelanie artylerii wywołało owacje wśród piechurów, a 9. i 11 kompania samorzutnie przeszły do kontrataku i odzyskały część wsi. Około 10.00 nieprzyjaciel zaczął wycofywać się, a w ślad za nim ruszyły bataliony 26 i 27 pp i odzyskały Annopol i Świdę^[19].

Sytuację próbował ratować dowódca 1 Armii Konnej Siemion Budionny. Skierował on w rejon walk jedną brygadę 6 Dywizji Kawalerii, a następnie dwie brygady z 11 Dywizji Kawalerii. Z pomocą spod Radomyśla śpieszyła też 14 Dywizja Kawalerii. Sowieckie oddziały nie zdążyły jednak na pole bitwy^[12][20].

Bilans walk

Zwycięstwo 7 Dywizji Piechoty pod Horbulewem opóźniło o dwa dni marsz 1 Armii Konnej na Korosteń. Budionny nie zdołał wyprzedzić cofającej się spod Kijowa 3 Armii gen. Edwarda Rydza-Śmigłego. Dowództwo Armii Czerwonej utraciło ostatnią szansę otoczenia polskiej armii. Winą za taki stan rzeczy obarczano Klimenta Woroszyłowa, który nie potrafił zorganizować współdziałania obu powierzonych mu pod rozkazy dywizji kawalerii^[21][22].

16 czerwca, już bez nacisku ze strony nieprzyjaciela, polska 3 Armia dotarła do Uszy i zajęła wyznaczone jej pozycje obronne. Straty polskie to około 70 poległych i rannych, sowieckie to kilkuset poległych, rannych i jeńców, dwa działa, szpital polowy i większość dywizyjnych taborów^[21][23]. W ręce Polaków wpadł też sztandar sowieckiej brygady^[18].

Dzień 15 czerwca był do 1939 świętem 27 pułku piechoty^[24] i 4 pułku artylerii ciężkiej^[25].

• Na prawym ramieniu krzyża kawalerskiego sztandaru 4 pułku artylerii ciężkiej znajduje się wyhaftowana nazwa i data bitwy „Horbulew 15.VI.l920”^[26].

Uwagi

1. Obecnie Horbuliw, Горбулів rejon czerniachowski (Ukraina), na zachód od Radomyśla^[1].
2. Generał Karol Schubert w owym czasie był etatowym dowódcą 7 Dywizji Piechoty^[12].
3. Klimient Woroszyłow był członkiem Rewolucyjnej Rady Wojennej Frontu Południowo-Zachodniego^[12].
4. Obecnie Осники rejon czerniachowski (Ukraina).
5. Obecnie Торчин.
6. Obecnie Ганнопіль, rejon czerniachowski (Ukraina).
7. Obecnie Чайківка, rejon radomyski.

Przypisy

1. Odziemkowski 2004 ↓, s. 145.
2. Przybylski 1930 ↓.
3. Kutrzeba 1937 ↓.
4. Biernacki 1924 ↓.
5. Przybylski 1930 ↓, s. 149.
6. Stachiewicz 1925 ↓, s. 106.
7. Odziemkowski i Rukkas 2017 ↓, s. 183.
8. Odziemkowski 1998 ↓, s. 231.
9. Biernacki 1924 ↓, s. 66.
10. Odziemkowski 2004 ↓, s. 198.
11. Odziemkowski 1998 ↓, s. 76.
12. Odziemkowski 2004 ↓, s. 146.
13. Odziemkowski 1998 ↓, s. 57.
14. Biernacki 1924 ↓, s. 131.
15. Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 140.
16. Biernacki 1924 ↓, s. 132.
17. Biernacki 1924 ↓, s. 133.
18. Abramowicz i Kreis 1929 ↓, s. 18.
19. Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 141.
20. Biernacki 1924 ↓, s. 134.
21. Odziemkowski 2004 ↓, s. 147.
22. Abramowicz i Kreis 1929 ↓, s. 19.
23. Biernacki 1924 ↓, s. 137.
24. Nowicki 1929 ↓, s. 19.
25. Zarzycki 1999 ↓, s. 13.
26. Zarzycki 1999 ↓, s. 52.

Bibliografia

• Stanisław Abramowicz, Józef Kreis: Zarys historji wojennej 26-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Mieczysław Biernacki: Działania Armji Konnej Budiennego w kampanji polsko-rosyjskiej 1920 r. 26 V-20 VI 1920. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1924.
• Tadeusz Kutrzeba: Wyprawa kijowska 1920 roku. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1937.
• Teofil Nowicki: Zarys historii wojennej 27-go pułku piechoty. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski, Andrij Rukkas: Polska – Ukraina 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Volumen”, 2017. ISBN 978-83-64708-29-9.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Julian Stachiewicz: Działania zaczepne 3 armji na Ukrainie. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1925.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, „Poza granicami współczesnej Polski”. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
• Piotr Zarzycki: 4 Pułk Artylerii Ciężkiej, Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 72. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1999. ISBN 83-87103-67-5.