Bazylika Santi Maria e Donato

Bazylika Santi Maria e Donato (pol. bazylika Najświętszej Maryi Panny i św. Donata) – rzymskokatolicki kościół w Wenecji, na wyspie Murano. Administracyjnie należy do Patriarchatu Wenecji. Jest kościołem parafialnym parafii Santi Maria Assunta, Donato Martire e Cipriano Vescovo Martire, wchodzącej w skład wikariatu Cannaregio – Estuario^[1].

Bazylika Santi Maria e Donato

Basilica dei Santi Maria e Donato

kościół parafialny
Widok kościoła od strony apsydy
Państwo	Włochy
Miejscowość	Wenecja
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	Kościół łaciński
	Patriarchat Wenecji
bazylika mniejsza	od tytuł zwyczajowy
Wezwanie	Najświętsza Maryja Panna św. Donat
Historia Data rozpoczęcia budowy VII wiek Data zakończenia budowy VII wiek Aktualne przeznaczenie czynny kościół parafialny
Dane świątyni Styl romański Architekt nieznany Świątynia • materiał bud. • cegła Liczba naw 3 Dzwonnica • typ dzwonnicy zwarty, wolnostojąca
Położenie na mapie Wenecji Bazylika Santi Maria e Donato
Położenie na mapie Włoch Bazylika Santi Maria e Donato
Położenie na mapie Wenecji Euganejskiej Bazylika Santi Maria e Donato
45°27′27,00″N 12°21′25,85″E
Strona internetowa

Jest jednym z wielkich kompleksów sakralnych powstałych w VII wieku, w okresie pierwszej fali osadnictwa na wyspie^[2]. Stanowi imponujący przykład ewolucji architektury romańskiej typu rawenneńskiego^[3].

Nosi zwyczajowy tytuł bazyliki^[4].

Historia

Świątynia jest jednym z wielkich kompleksów sakralnych powstałych w VII wieku, w okresie pierwszej fali osadnictwa na wyspie, a przebudowanych na początku następnego tysiąclecia zgodnie ze schematami bazyliki^[2]. Według dokumentu z 999 roku kościół założyli uchodźcy z lądu stałego, dedykując go Najświętszej Maryi Pannie. Kościół został ponownie dedykowany – tym razem św. Donatowi – po tym, jak jego ciało zostało w 1125 roku przywiezione do tutejszego kościoła z Kefalinii przez dożę Domenica Michiela, wraz z kośćmi smoka, którego święty miał rzekomo zabić. Przebudowę kościoła w jego obecnej formie ukończono w 1141 roku, która to data widnieje na mozaikowej posadzce. W XVIII wieku dokonano renowacji wnętrza w stylu barokowym^[5]. Ściany boczne i partie apsydialne są rezultatem radykalnej przebudowy z lat 1858–1873^[2]. Kościołowi przywrócono wówczas pierwotny wygląd, który skrytykował brytyjski historyk sztuki Hugh Honour, stwierdzając, iż wygląd ten jest połączeniem wyglądu XIII-wiecznego kościoła z XIX-wiecznym. Dużą część XIX-wiecznych naleciałości usunięto w trakcie późniejszych renowacji, zwłaszcza tych z lat 70., w efekcie czego kościół zyskał przypuszczalny wygląd z XIII wieku^[5].

Architektura

Wygląd zewnętrzny

Bazylika stanowi imponujący przykład ewolucji architektury romańskiej typu rawenneńskiego. Została wzniesiona w całości z cegły^[3].

Apsyda

Apsydę otaczają dwie kondygnacje niewielkich arkad. Wyższa kondygnacja tworzy loggię, opadającą po obu stronach sześciokątnej apsydy. Całość dekorują kapitele, balustrada, ozdobne obramowania i ornamenty, niektóre z IX wieku^[3], wywodzące się z architektury bizantyńskiej. Obie kondygnacje przedziela ozdobny fryz w formie trójkątów, przypominający układem zęby piły. Wewnątrz trójkątów umieszczono płaskorzeźby pochodzące z wcześniejszych kościołów. Natomiast w partiach bocznych kościoła, zwłaszcza w ścianach transeptu, widoczny jest wpływ architektury zachodniej. Ściany zdobią ślepe arkady, przeprute oknami^[6].

Fasada

Fasada bazyliki jest podzielona na trzy części. W części centralnej, nad portalem, znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca św. Donata. Obramowanie portalu tworzą dwa filary rzymskie^[3]. W szczytowej części znajduje się niewielkie biforium. Części boczne fasady, będące zakończeniami naw bocznych, zawierają po dwa okna^[6].

Kampanila

Obok kościoła wznosi się wolno stojąca romańska kampanila z XII–XIII wieku, wzniesiona na planie kwadratu, trzykondygnacyjna, rozczłonkowana pionowo lizenami. W górnej części znajduje się komora na dzwony o ścianach przeprutych triforiami^[7]. Przy kampanili znajduje się Pomnik Poległych, o architekturze dostosowanej do otoczenia^[3].

• 
  Fasada i kampanila
• 
  Fragment fryzu dzielącego kondygnacje apsydy
• 
  Fragment fryzu dekoracyjnego
• 
  Kapitel zewnętrzny (detal)

Wnętrze

Wnętrze, na planie krzyża łacińskiego, jest trzynawowe, przecięte wysokim transeptem i przedzielone kolumnami z marmuru greckiego, z pięknymi kapitelami. Strop jest drewniany, więźbowy. Cenna posadzka mozaikowa z 1140 roku (data widoczna w trzeciej arkadzie nawy środkowej) z figurami pawi, orłów, fantastycznych zwierząt i drzew, umieszczonych na tle wzorów geometrycznych^[8]. Na półkulistej kopule apsydy znajduje się hieratyczna figura Matki Boskiej modlącej się, XII-wieczna mozaika bizantyńska, umieszczona na złotym tle. Matka Boska została ukazana na podeście, z otwartymi rękami na klatce piersiowej w geście modlitwy, ze spojrzeniem skierowanym w lewo. Jej smukłą sylwetkę spowija płaszcz i maforion, oba w kolorze ciemnoniebieskim. Obraz ten jest bardzo podobny do Bogurodzicy, przedstawionej na kopule w pobliskiej bazylice Santa Maria Assunta na wyspie Torcello (w tym przypadku Matka Boska ukazana została z Dzieciątkiem na ręku, jako hodegetria). Mozaika z kościoła na Murano jest jednym z najbardziej niezwykłych dzieł sztuki weneckiej, dobrze reprezentujących język sztuki bizantyńskiej pierwszej połowy XII wieku; jest to język bizantyjskich artystów pracujących także w bazylice św. Marka (przykładem jest tu Matka Boska modląca się na kopule Wniebowstąpienia) i w poszczególnych partiach bazyliki na Torcello (zwłaszcza przy dekoracjach w lunecie, z ostatniej ćwierci XII wieku)^[9]. Poniżej Matki Boskiej modlącej się widnieją Ewangeliści – cykl fresków pędzla Nicolò di Pietro z XIV wieku, pośrodku natomiast – Wniebowzięcie, stiukowa płaskorzeźba z XVIII wieku^[10].

W ołtarzu głównym złożono szczątki św. Donata. Za ołtarzem wiszą cztery kości smoka, według podań zabitego przez świętego^[11]. Na ołtarzu znajduje się XIV-wieczny poliptyk Zaśnięcie Najświętszej Maryi Panny^[5].

Na początku lewej nawy wisi dużych rozmiarów drewniana ikona, polichromowana i pozłacana, pochodząca z 1310 roku i przedstawiająca św. Donata. Przypisywana Paolowi Veneziano, jest prawdopodobnie najstarszym przykładem malarstwa weneckiego. Nad wejściem do baptysterium wisi bogaty kolorystycznie obraz Lazzara Bastianiego przedstawiający Madonnę z Dzieciątkiem na tronie. W baptysterium znajduje się starochrześcijański sarkofag pochodzący z Altino, służący niegdyś jako chrzcielnica^[10].

• 
  Ołtarz główny. Na kopule apsydy mozaika Matka Boska modląca się
• 
  Fresk Św. Mateusz Ewangelista
• 
  Posadzka (fragment)
• 
  Posadzka (fragment)