Bazylika Santa Maria Assunta di Torcello
kościół w Wenecji Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Bazylika Santa Maria Assunta di Torcello[uwaga 1][uwaga 2] (pol. Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny na Torcello) – rzymskokatolicki kościół na wyspie Torcello w Wenecji, w Patriarchacie Wenecji w parafii San Martino di Burano (wikariat Cannaregio - Estuario)[3].
| kościół filialny | |||||||||||||||
 Widok na bazylikę od strony fasady | |||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||
| bazylika mniejsza • nadający tytuł |
od niepamiętnych czasów | ||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Położenie na mapie Wenecji  | |||||||||||||||
Położenie na mapie Włoch  | |||||||||||||||
Położenie na mapie Wenecji Euganejskiej  | |||||||||||||||
 45°29′54″N 12°25′09″E | |||||||||||||||
Wzniesiony w 639 roku. W latach 640–1818 był katedrą diecezji Torcello, włączonej w 1818 roku do Patriarchatu Wenecji. Od 1 maja 1818 roku do 1986 roku kościół parafialny parafii Santa Maria assunta di Torcello, Venezia[4]. Choć nie pełni już funkcji katedry, nadal zwyczajowo bywa tak nazywany (Cattedrale Santa Maria Assunta Torcello[uwaga 3] lub w skrócie: Cattedrale di Torcello[6]). Kościół jest częścią najstarszego i największego zespołu sakralnego Laguny Weneckiej, na który składają się poza nim: pozostałości baptysterium znajdujące się przed jego fasadą oraz kościół Santa Fosca. Architektonicznie stanowi doskonały przykład stylu wenecko-bizantyńskiego[7].
Napis na marmurowej tablicy, odkrytej przypadkowo w 1898 roku za ołtarzem głównym głosi, że w 639 roku położono z rozkazu egzarchy Rawenny, wydanego w imieniu cesarza Bizancjum Herakliusza kamień węgielny pod budowę świątyni. Została ona stolicą diecezji i trzymała ona wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (wł. Santa Maria Assunta)[6]. W IX i XI wieku świątynię gruntownie przebudowano podwyższając nawę główną i przebijając 10 okien w celu lepszego oświetlenia mrocznego wnętrza. Następnie dobudowano czwartą apsydę i przedłużono portyk przed fasadą[8]. W 1423 roku i ponownie w 1646 roku świątynia i jej dzwonnica były restaurowane w następstwie uszkodzeń, jakich doznały w wyniku uderzeń pioruna. Na podstawie zapisu cesarza Austrii Franciszka I dokonano napraw bazyliki w 1821 i 1827 roku. Za wykonanie nieudolnej renowacji mozaiki w XIX wieku konserwator Giovanni Moro został osądzony i skazany. W wyniku przeprowadzonej w latach 1929–1939 renowacji usunięto barokowe naleciałości w wystroju wnętrza przywracając mu pierwotny wygląd[9].
W latach 640–1818 kościół był katedrą diecezji Torcello. 1 maja 1818 roku diecezja Torcello bullą De salute Dominici gregis papieża Piusa VII została zniesiona i włączona do Patriarchatu Wenecji, zaś katedra została zdegradowana do rangi kościoła parafialnego parafii Santa Maria assunta di Torcello, którą to funkcję pełniła do 1986 roku[4].
Wygląd zewnętrzny
Fasada świątyni jest prosta, ozdobiona lizenami. Przed fasadą znajduje się portyk z drewnianym architrawem, podtrzymywany przez kolumny i filary. Marmurowy portal z IX wieku jest zwieńczony XI-wiecznym architrawem, udekorowanym reliefami z motywem winorośli. Po prawej stronie katedry są charakterystyczne okna z kamiennymi zawiasami i okiennicami z płyt kamiennych. Apsyda centralna jest półkolista, flankują ja trzy mniejsze apsydy boczne[8].
Dzwonnica
Dzwonnica pochodzi z IX wieku. Wznosi się na wysokość 55 metrów. Jest dostępna do zwiedzania po 30 latach renowacji (przedtem gnieździły się w niej gołębie). Po wspięciu się na nią George Sand napisała „Le silence inconceptuelle de la nature”. W pobliżu dzwonnicy znajduje się małe oratorium Świętego Marka, będące przypuszczalnie pierwszym miejscem spoczynku jego ciała w drodze z Aleksandrii w 829 roku[9].
Wnętrze
Wnętrze na planie bazyliki, trójnawowe, podzielone jest 18 kolumnami z marmuru greckiego o kapitelach korynckich z VI i XI wieku. Posadzka mozaikowa z XI wieku, z licznymi płytami nagrobnymi[8].
Korpus nawowy
Na posadzce znajduje się tzw. Carega di Atilla – stary, kamienny tron Attyli, na którym zasiadali miejscowi trybunowie podczas sprawowania sądów. Pomiędzy prezbiterium a nawą główną wznosi się ażurowy ikonostas, składający się z sześciu kolumn o dekoracyjnych kapitelach. Wspierają one drewniany architraw, na którym umieszczono 13 XV-wiecznych ikon z wizerunkami Maryi i 12 apostołów. Ponad nimi znajduje się krucyfiks, pochodzący z tego samego okresu[10]. Ikonostas bazyliki w Torcello ma szczególne znaczenie, ponieważ reprezentuje etap przejściowy pomiędzy templon, a ikonostasem drewnianym[11]. Na dole, pomiędzy kolumnami umieszczono 4 płyty z białego marmuru, pochodzące X-XI wieku i udekorowane reliefami bizantyńskimi o motywach zwierzęcych; należą one do najcenniejszych zabytków bazyliki. Dwie podobne płyty z płaskorzeźbami z IX wieku znajdują się z prawej strony chóru. W posadzce umieszczona została płyta nagrobna Paola z Altino, pierwszego biskupa Torcello. Z lewej strony wznoszą się dwie ambony, zmontowane w XIII wieku z fragmentów obiektów pochodzących przypuszczalnie z Altino. Większa z ambon wsparta jest na 4 niewielkich kolumnach, zaś mniejsza – na jednej. Ścianki schodów wyłożono marmurem[10].
Prezbiterium
Ołtarz główny ma formę prostej mensy, wspartej na 4 niewielkich kolumnach. Pod nim znajduje sarkofag rzymski z II-III wieku, zawierający szczątki pierwszego biskupa Altino, Świętego Heliodora. Wokół apsydy jest chór dla kleru i marmurowy tron biskupi w centrum. Z lewej strony chóru znajdują się grobowce biskupów Torcello. Na zewnętrznej stronie łuku tęczowego widnieje XIII-wieczna mozaika Zwiastowanie. Na sklepieniu apsydy znajduje arcydzieło weneckiej szkoły mozaiki z początku XIII wieku – hieratyczna, samotna postać Madonny z Dzieciątkiem na ręku, ukazana na tle rozległej, złotej przestrzeni. Poniżej niej umieszczono figury 12 apostołów, XII-wieczne mozaiki powstałe według wzorów rawenneńskich. Z prawej strony ołtarza głównego znajduje się niewielki ołtarz renesansowy[12].
Kropielnica
Przy wejściu głównym znajduje się XI-wieczna, marmurowa kropielnica z wodą święconą, wsparta na czterech kariatydach ustawionych na kolumnie[13].
Mozaiki
Wewnętrzną ścianę fasady oraz sklepienia i ściany apsyd zdobią cenne mozaiki z IX-XIII wieku, będące kontynuacją rawenneńskiej techniki i ikonografii mozaikowej na Lagunie Weneckiej, stanowiące etap pośredni między mozaikami kościoła San Vitale w Rawennie a mozaikami bazyliki św. Marka[14].
Mistyczny Baranek
Najstarszą mozaiką, pochodzącą z okresu powstania świątyni, jest Mistyczny Baranek (Il Mistico Agnello na sklepieniu apsydy prawej nawy; z oryginalnej kompozycji zachowały się tylko głowy aniołów, natomiast pozostała część została poddana zasadniczej modyfikacji w XI-XII wieku. Mozaika, nawiązująca stylem do tej z kościoła San Vitale, ukazuje dysk z Mistycznym Barankiem, podtrzymywany przez czterech aniołów. W sklepieniu apsydy nawy głównej znajduje się XII-wieczna mozaika przedstawiająca Chrystusa na tronie, w otoczeniu dwóch archaniołów. Poniżej widnieją mozaiki z IX wieku, z wpływami sztuki rawenneńskiej, przedstawiające Świętego Augustyna, Świętego Grzegorza, Świętego Marcina i Świętego Ambrożego[14].
Sąd Ostateczny
Wewnętrzną ścianę fasady pokrywa największa mozaika katedry, przedstawiająca Sąd Ostateczny (Giudizio Universale), wykonana w XII-XIII wieku. Inspirowana sztuka bizantyńską, zbliżona stylistycznie do współczesnych jej mozaik z bazyliki św. Marka. Ta ogromna, mozaikowa ikona miała za zadanie ostrzeganie wiernych przed opuszczeniem bazyliki, iż wieczne potępienie zarezerwowane dla grzeszników, a wieczne szczęście dla ludzi dobrych[11].
Kompozycja składa się z sześciu części, ułożonych poziomo; dwie położone najwyżej pochodzą z XIII wieku, natomiast pozostałe z XII[13].
- I pas (na szczycie kompozycji): Chrystus Ukrzyżowany pomiędzy Matką Boską i Świętym Janem Ewangelistą;
- II pas (Anastasis): w centrum znajduje się Chrystus Triumfujący, depczący bramy piekieł. Podaje on rękę Adamowi. Obok stoi Ewa, Dawid i Salomon. Z prawej strony Chrystusa stoi Święty Jan i patriarchowie. Całość flankują aniołowie;
- III pas: w centrum widoczny jest Chrystus w glorii na tle tarczy. Z obu jego stron stoją Matka Boska i Święty Jan oraz archaniołowie Michał i Gabriel, otoczeni 12 apostołami;
- IV pas (Etimasia): w centrum znajduje się tron sędziowski z leżącą na nim Księgą Życia. Po obu stronach tronu klęczą Adam i Ewa oraz stoją archaniołowie Michał i Gabriel. Jeden z aniołów trzyma ozdobiony gwiazdami zwój, zwiastujący koniec świata, pozostali dmą w trąby, budząc zmarłych; dzikie zwierzęta zwracają pożarte ofiary, a ryby – połkniętych ludzi;
- V pas: po lewej stronie ukazane zostały dusze zbawionych, a po prawej – męki piekielne. Wśród potępionych widoczna jest czarna postać Szatana z białymi włosami, trzymającego na kolanach dzieciątko, uosabiające Antychrysta, mającego nadejść z końcem świata. Umieszczony w centrum archanioł Michał trzyma w ręku wagę do ważenia dobrych i złych uczynków;
- VI pas: obraz z prawej strony przedstawia rozpustników w płomieniach, żarłoków gryzących własne ręce, czaszki zawistnych, których oczy wyjadają węże, skąpców dręczonych ogniem i leniwych, o rozczłonkowanych ciałach. Obraz z lewej strony ukazuje Raj, którego bramy strzeże cherubin. Po jego prawej stronie klęczy Święty Piotr, a po lewej stoją: Dobry Łotr, Matka Boska i starzec symbolizujący Abrahama, z duszyczkami dzieci[13].
W lunecie nad wejściem głównym XIII-wieczna mozaika przedstawia Matkę Boską modlącą się[11].
Przed fasadą katedry, zgodnie ze schematem architektonicznym wczesnego chrześcijaństwa (baptysterium – katedra – martyrium – dzwonnica), istniało baptysterium, którego szczątki są nadal widoczne. Był to budynek na planie okrągłym, z wejściem naprzeciwko drzwi kościoła i drugim wejściem, bocznym, flankowanym dwiema dużymi niszami. Wśród badaczy nie ma zgodności co do jego pierwotnej formy. Według najnowszych badań baptysterium zostało zbudowane w tym samym czasie, co katedra[11].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
