Batalion ON „Nakło”

Nakielski Batalion Obrony Narodowej (batalion ON „Nakło”) batalion piechoty typ specjalny nr 86^[1] - pododdział piechoty Wojska Polskiego II RP.

Batalion ON „Nakło”

Nakielski batalion ON
Batalion piechoty typ spec. nr 86

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1937
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Nakielski
Dowódcy
Ostatni	mjr Józef Parczyński
Działania zbrojne
kampania wrześniowa bój pod Płockiem (14–15 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Nakło, Wyrzysk
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	Pomorska Brygada ON Chełmińska Brygada ON

Chełmińska ON

Obrona Narodowa w 1939

Formowanie i zmiany organizacyjne

Nakielski batalion Obrony Narodowej został sformowany w 1937 roku, w Nakle, w składzie Pomorskiej Brygady ON.

Wiosną 1939 roku przeformowany został na etat batalionu ON typ II. Po przemianowaniu Pomorskiej Brygady ON na Chełmińską Brygadę ON i utworzeniu nowej Pomorskiej Brygady ON w Świeciu, pozostał w składzie Chełmińskiej Brygady ON.

Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” Nakielski batalion ON był zawiązkiem dla batalionu piechoty typ specjalny nr 86, a 2 kompania ON „Wyrzysk” zawiązkiem dla 2 kompanii strzeleckiej tegoż batalionu piechoty. Jednostką mobilizującą batalion piechoty typ spec. nr 86 był 61 pułk Piechoty Wielkopolskiej w Bydgoszczy. Batalion mobilizował się w alarmie, w grupie jednostek oznaczonych kolorem niebieskim, w Nakle, w czasie A+24 (2 kompania strzelecka mobilizowała się w tym samym trybie i grupie, w Wyrzysku, w czasie A+18). Jednostka została zorganizowana według organizacji wojennej L. 3017/mob.org. baonu piechoty typ specjalny^[2].

W założeniu batalion piechoty typ spec. nr 86 miał wejść w skład 208 pułku piechoty, jednak w kampanii wrześniowej walczył w składzie 15 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty.

Mobilizacja batalionu rozpoczęła się 24 sierpnia 1939 roku około godz. 7.00-8.00, w trybie alarmowym. Karty mobilizacyjne zostały dostarczone dopiero po zakończeniu mobilizacji. Po ukończeniu mobilizacji cały stan osobowy batalionu złożył przysięgę, a następnie przemaszerował z Nakła do miejscowości Paterek, gdzie przygotowywał rowy strzeleckie wzdłuż południowego brzegu Noteci^[3].

Batalion piechoty spec. nr 86 w kampanii wrześniowej

1 września 1939 przebywający w rejonie Paterka 86 batalion piechoty wszedł w skład Oddziału Wydzielonego „Tur“, wspólnie z batalionem III/59 pułku piechoty. Dowódcą OW był ppłk Antoni Kaczmarczyk. 86 batalion zajął ugrupowanie bojowe; 1 i 3 kompanie strzeleckie z plutonem 2 kompanii strzeleckiej wzmocnione plutonami ckm, zajęły stanowiska na linii Noteci na przedpolu Nakła. Natomiast większość 2 kompanii strzeleckiej, dowództwo batalionu i plutony batalionowe przebywały w lesie proboszczowskim na południe od Paterka. Po dokonaniu zniszczeń przez saperów w okolicach Nakła, ok. godz. 15.00 kompanie 86 batalionu wycofały się z Nakła na południowy brzeg rzeki. Zajęto obronę całością batalionu wzdłuż Noteci. O świcie 2 września artyleria niemiecka ostrzelała pozycje 86 batalionu piechoty. Patrole 3 kompanii strzeleckiej penetrowały teren Nakła. 3 września batalion nadal pozostał na stanowiskach obronnych, dowództwo batalionu przeniosło się do Wieszczki. O godz. 4.30 na odcinku 86 batalionu oddziały niemieckie podjęły próby forsowania Noteci. Zostały odparte przez batalion, ze wsparciem artylerii^[4]. Rano 4 września niemiecka piechota przy wsparciu artylerii podjęła kolejną próbę forsowania Noteci na odcinku OW „Tur“, oba bataliony skutecznie udaremniły tą próbę. Z uwagi na wycofanie 15 DP z przedmościa bydgoskiego, rozwiązano OW „Tur“ i nakazano oderwać się od nieprzyjaciela.

W godzinach wieczornych 86 batalion piechoty wykonał odwrót po trasie Samoklęski, Tur, Zamość, Ciele, po dotarciu do drogi Bydgoszcz-Inowrocław skierował się przez Brzozę, Chmielniki i dotarł do Jeziora Jezuickiego. W trakcie marszu w rejonie Rynarzewa i Brzozy został ostrzelany przez grupy dywersantów. Nie zdążył dołączyć do batalionu III pluton 2 kompanii, który pomaszerował do Szubina, gdzie dołączył do oddziałów 26 Dywizji Piechoty. Rano 5 września 86 batalion dotarł do Dobromierza. Wieczorem 6 września w ugrupowaniu 15 DP, 86 batalion piechoty podjął dalszy odwrót poprzez Złotniki Kujawskie, Rojewo, Szadłowice, Parchanie. Po odpoczynku kolejną nocą 7/8 września przeszedł przez miejscowości Rejna, Pieranie do rejonu Dąbrowy Biskupiej. Następna noc, to marsz po trasie Zakrzewo, Osięciny, Kąkowa Wola. 9 września 15 DP rozwinęła się do walki na stanowiskach, w linii Brześć Kujawski-Lubraniec, 86 batalion wraz Bydgoskim batalionem ON stanowiły odwód dywizji, stacjonował w majątku Falborek^[5]. Nowym rozkazem dowódcy Armii „Pomorze“, 15 DP przegrupowała się marszem nocnym w kierunku południowym. 86 batalion piechoty pomaszerował trasą przez Kruszyn, Śmiłowice do Bodzanowa. Po dotarciu do miejsca, 10 września batalion przemieścił się do rejonu Kępki Szlacheckiej, gdzie wszedł w skład zgrupowania 62 pułku piechoty.

11 września oddziały 15 DP podjęły walkę z podchodzącymi jednostkami niemieckiego III Korpusu Armijnego. Odwodowy 86 batalion piechoty w godz. 16.00-17.00, przesunięty został w rejon Marysina, wykonał patrole bojowe, w trakcie których poległ por. Jan Bleja. 12 września 61 pułk piechoty toczył zacięte walki, z nacierającymi w rejonie Szczytna, niemieckimi 338 i 309 pułkami piechoty ze składu 208 DP. Z uwagi na trwający bój 86 batalion przesunięto w rejon majątku Borzymowiczki, a następnie ok. godz. 16.00 przejął pozycje obronne wyczerpanego walką batalionu III/61 pp. O zmroku niemiecki 338 pp podjął próbę natarcia na północnym skraju przesmyku szczytnowskiego, przez most w Borzymowicach, natarcie doszło do dworu Borzymowice. Kontratak 82 batalionu piechoty, bez wsparcia własnej artylerii, odrzucił pododdziały niemieckiego 338 pp, aż do linii Paruszowice-Sieroszewo. W trakcie walki poległ między innymi ppor. Feliks Sośnicki. Od świtu 13 września obronę całego odcinka dywizji po wycofaniu się większości 15 DP, przejął Oddział Wydzielony ppłk. Kazimierza Heilmana-Rawicza składał się z; 62 pp, 86 batalionu piechoty i Bydgoskiego batalionu ON oraz wspierającego dywizjonu II/15 pal. 86 bp wraz z baterią 5/15 pal, bronił poprzednio zajmowanego odcinka w Borzymiu. Na OW uderzyła niemiecka 50 DP. Z uwagi na przełamanie obrony batalionu II/62 pp w rejonie stacji kolejowej Czerniewice, przez niemiecki 123 pp, ok. godz.14.00 z nie atakowanego odcinka Szczytno-Borzym wycofano 86 bp. Kontratak batalionu nakielskiego wspartego 5/15 pal i dodatkowo kompanią ckm, zatrzymał natarcie niemieckiego 123 pp, a następnie odrzucił go na pozycje wyjściowe. O godz. 15.00 wprowadzono do natarcia niemiecki 121 pp, który uderzył na kierunku Grabkowo-Czerniewice na stanowiska batalionów II/62 pp i 86 bp, niemiecki atak załamano ze wsparciem 4 i 5 baterii 15 pal. Do rana 14 września 86 batalion przebywał na pozycjach osłonowych wraz z podporządkowaną mu 5/15 pal. Następnie po godz. 22.00 wycofał się poprzez dwór Pomorzany, Sokołów do lasów na południe od wsi Lubieniek^[6][7].

Rano 86 batalion poprzez Lubień Kujawski i Budy Kaleńskie doszedł do rejonu Korzenia. W godzinach popołudniowych batalion osłaniał z kierunku południowo-wschodniego natarcie 59 pp mającego wspólnie z oddziałami 27 Dywizji Piechoty wyprzeć niemiecką 3 DP z Radziwia i Ciechomic za Wisłę. 16 września 86 bp wymaszerował w kierunku Iłowa miejsca koncentracji 15 DP, po drodze był kilkakrotnie bombardowany przez lotnictwo niemieckie i poniósł straty osobowe i w sprzęcie. Pomimo tego dotarł w rejon koncentracji ok. godz. 16.00. 17 września maszerujący ku Bzurze w rejon Witkowic, 86 batalion piechoty został zaatakowany przez zmasowane siły lotnictwa w rejonie Bud Iłowskich. Batalion został rozproszony i jako zwarta jednostka przestał istnieć. Jedynie 2 kompania strzelecka kpt. Piotra Lücka zachowała zwartość i dotarła do przeprawy w Witkowicach. Po przeprawie w bród o świcie 18 września, pomaszerowała do Puszczy Kampinoskiej. 19 września w rejonie leśniczówki Pociecha 2 kompania weszła w skład odtwarzanego 61 pp. Rozkazem dowódcy Armii „Poznań“, 15 DP miała opanować rejon Mościska-Laski. Nocą 19/20 września do natarcia w szykach 61 pp przystąpiła kompania kpt. Piotra Lücka. Obrona oddziałów niemieckiej 1 Dywizji Lekkiej na linii Laski-Wólka Węglowa, była silna. Za cenę dużych strat opór niemiecki został przełamany przez oddziały 15 DP w Wólce Węglowej 20 września w godzinach wieczornych. 21 września większość dywizji przeszła do Wawrzyszewa i na Bielany. Pozostałości 61 pp broniły wraz z załogą stolicy rejonu Wawrzyszewa i Placówki. Kompania z 86 batalionu piechoty została rozformowana, żołnierzy kompanii i przedzierających się znad Bzury pojedynczo i w grupkach z rozproszonego batalionu, zbierano w szeregach odtwarzanego 61 pp, który uczestniczył w obronie Warszawy na pododcinku „Północ“ do dnia kapitulacji^[8].

Obsada personalna

Obsada personalna batalionu w marcu 1939 roku^{[9][10] [uwaga 1]}:

• dowódca batalionu – mjr Parczyński Józef (*)^{[uwaga 2]}
• dowódca 1 kompanii ON „Nakło” – kpt adm. (piech.) Mikołajczak Józef (*)^{[uwaga 2]}
• dowódca 2 kompanii ON „Wyrzysk” – kpt. Łuck Piotr (* )^{[uwaga 2]}
• dowódca 3 kompanii ON „Nakło” – kpt. Nowak Leopold

Organizacja i obsada personalna we wrześniu 1939

Dowództwo

• dowódca batalionu – mjr Józef Parczyński
• adiutant – ppor. Michał Mędlewski
• płatnik – ppor. Ludwik Kanneneger
• podoficer gospodarczy – sierż. Stefan Walkowiak
• podoficer broni – sierż. N. Nędzusiak
• kierownik kancelarii – st. sierż. Antoni Żakowski
• dowódca plutonu zwiadu – ppor. Józef Garyga^[13]
• dowódca drużyny pionierów – sierż. Władysław Konieczny
• dowódca drużyny sanitarnej – kpr. Alfons Krause

1 kompania strzelecka (dawniej ON „Nakło”)

• dowódca kompanii – kpt. Stanisław Nowak
• podoficer broni i gospodarczy – plut. Kazimierz Wiśniewski
• szef kompanii – plut. Bernard Kruk
• dowódca I plutonu – por. Jan Bleja
• dowódca II plutonu – ppor. Leopold Januszewski
• dowódca III plutonu – ppor. Marian Biegański

2 kompania strzelecka (d. ON „Wyrzysk”)

• dowódca kompanii –  kpt. Piotr Lück
• podoficer broni i gospodarczy – kpr. Stanisław Ostręga
• szef kompanii – st. sierż. Andrzej Grześkowiak
• dowódca I plutonu – ppor. Leonard Majewski
• dowódca II plutonu – sierż. pchor. Zdzisław Dulla
• dowódca III plutonu – ppor. rez. Zygmunt Przasnycki^{[uwaga 3]}

3 kompania strzelecka (d. ON „Noteć”)

• dowódca kompanii – por. rez. Marian Cichocki
• podoficer broni i gospodarczy – kpr. Jan Wiśniewski
• szef kompanii – st. sierż. Antoni Linert
• dowódca I plutonu – ppor. Kazimierz Kaliski
• dowódca II plutonu – NN
• dowódca III plutonu – NN

Kompania ckm

• dowódca kompanii – por. Brunon Kitkowski
• podoficer broni i gospodarczy – kpr. Jan Bednarek
• szef kompanii – plut. Klemens Borzych
• dowódca I plutonu – ppor. Feliks Sośnicki
• dowódca II plutonu – ppor. Wiktor Ksycki
• dowódca III plutonu – ppor. rez. Bolesław Sęczyk^{[uwaga 4]}
• dowódca plutonu moździerzy – por. Władysław Lackowski

Faktycznie na uzbrojeniu batalionu typu II znajdowały się trzy ciężkie karabiny maszynowe, dziewięć lekkich karabinów maszynowych, jeden 81 mm moździerz, sześć granatników, 333 karabinów, 164 karabinków i 28 pistoletów^[14]. Opisane uzbrojenie obowiązywało jako etatowe dla batalionu ON typ II do mobilizacji. Po przeprowadzeniu mobilizacji zostało uzupełnione do etatu bp typ spec.

Uwagi

1. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[11].
2. Gwiazdką oznaczono oficera, który pełnił jednoczenie więcej niż jedną funkcję^[12].
3. Zygmunt Przasnycki, po uwolnieniu z niewoli niemieckiej, w listopadzie 1945 roku pełnił służbę na stanowisku dowódcy plutonu w 3. kompanii 13 Wileńskiego Batalionu Strzelców.
4. Bolesław Sęczyk, po uwolnieniu z niewoli niemieckiej, w grudniu 1945 roku pełnił służbę na stanowisku dowódcy 2 kompanii szkolnej Kursów Maturalnych Nr 2 w Matino we Włoszech.

Przypisy

1. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 1104-1105.
2. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 114, 933, 1105, 1095.
3. Zygmunt Przasnycki, Relacja ..., s. 1.
4. Dymek 2013 ↓, s. 118-124.
5. Dymek 2013 ↓, s. 125-134.
6. Dymek 2013 ↓, s. 135-141.
7. Włodarz i Kubiak 2010 ↓, s. 141-155.
8. Dymek 2013 ↓, s. 141-153.
9. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 667.
10. Obrona Narodowa 1939 ↓.
11. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
12. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VIII.
13. Dymek 2013 ↓, s. 192–193.
14. Konstankiewicz 2003 ↓, s. 248.

Bibliografia

• Zygmunt Przasnycki, Relacja z 27 listopada 1945 roku, Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, sygn. B.I.27e.
• Bolesław Sęczyk, Relacja z kampanii wrześniowej w Polsce z 7 grudnia 1945 roku, Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, sygn. B.I.27e.
• Kazimierz Pindel: Obrona Narodowa 1937-1939. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej. ISBN 83-11-06301-X. Brak numerów stron w książce
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny "W" i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Adiutor, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Batalion ON „Nakło”. Obrona Narodowa II RP 1937-1939. Serwis poświęcony formacjom Obrony Narodowej II RP i Przysposobienia Wojskowego Konnego. [dostęp 2018-08-20].
• Przemysław Dymek: 15. Dywizja Piechoty w wojnie 1939 roku.. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Ajaks, Taktyka i Strategia, 2013. ISBN 978-8362046-49-2.
• Andrzej Konstankiewicz: Bron strzelecka i sprzęt artyleryjski formacji polskich i Wojska Polskiego w latach 1914-1939. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 2003. ISBN 83-227-1944-2.
• Jarosław Włodarz, Władysław Kubiak: Kujawskie Termopile. Bitwa pod Szczytnem 11-12 IX 1939 r.. Włocławek: EXPOL,P. Rybiński, J. Dąbek, sp.j., 2010. ISBN 978-83-89836-93-9.