Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa

Architektura barokowa w Niemczech

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Remove ads

Architektura barokowa w Niemczech – ogół obiektów architektonicznych wzniesionych w stylu barokowym na terenie Niemiec od połowy XVII wieku do połowy wieku XVIII.

Historia

Podsumowanie
Perspektywa

Po niespokojnej pierwszej połowie XVII wieku na ziemiach niemieckich zapanował pokój. Wojna trzydziestoletnia, która trwała w latach 1618–1648, zakończyła się, a księstwa wyodrębniły się jako niezależnie państewka. Ugruntował się podział na protestancką północ i katolickie południe. W zrujnowanych gospodarczo krajach dopiero po 1650 roku nastąpiło lekkie ożywienie w budownictwie, a wraz z nim zaczął upowszechniać się nowy styl – barok. W rozwoju tego stylu architektonicznego na terytorium niemieckim występowało duże zróżnicowanie, co było związane z rozdrobnieniem politycznym i rozłamami religijnymi.

W budownictwie sakralnym kościoły katolickie początkowo rozwiązywano na planie trójnawowej bazyliki z elewacją frontową dość często flankowaną dwiema wieżami. Nie zawsze projektowano nawę krzyżową i stosowano kopułę nad skrzyżowaniem naw. W drugiej połowie XVII wieku coraz częściej pojawiały się układy centralne o wydłużonym planie i bogatej dekoracji. Koniec XVII wieku zaowocował budynkami o giętych elewacjach o silnie profilowanych obelkowaniach, rzeźbiarsko traktowanych hełmach i latarniach, fantazyjnie rozczłonkowanych obramowaniach otworów i gęsto profilowanych pilastrach i łukach sklepień, dekoracyjnie potraktowanych kartuszach, medalionach, wspornikach. Budownictwo zborów ewangelickich, długo skromne, o układach podłużnych i centralnych, z wolna się zmieniło się, a w XVIII wieku zaczęło nawet przypominać architekturę krajów katolickich.

Wraz z normalizacją gospodarczą kraju ożywiło się również budownictwo świeckie. Powstawały nowe rezydencje magnackie, a istniejące były przebudowywane. Pałace wzorowane były na układach francuskich, w których budynek główny z dwoma bocznymi skrzydłami poprzedzał dziedziniec, a ogród w stylu francuskim lokalizowany był za budynkiem. Tak samo wystawnie projektowane były pałace biskupów. Domy mieszczańskie otrzymały nowy wystrój. Nadal, zwłaszcza na północy, występował ornament zwijany i sporadycznie chrząstkowy. Szybko rozpowszechnił się płaski ornament taśmowy. W XVIII wieku coraz częściej stosowany był ornament rokokowy, modelowany w gipsie (sztukateria), inspirowany wzorami francuskimi.

Remove ads

Kraje północno-zachodnie i zachodnie

Około 1690 roku w Bremie francuski architekt Jean Baptiste Broebes (1660–1733) wzniósł budynek giełdy (niem. Handelsbörse).

Kolejnym prekursorem baroku na tych ziemiach był Paul du Ry (1640–1714), francuski emigrant działający w Hesji. Jego dorobek obejmował: projekt nowej oranżerii dla cysterskiego klasztoru Haydau (w gminie Morschen) (1690), budowę od podstaw Nowego Miasta dla Hugenotów w Kassel (Hofgeismar) – Carlsdorfu (1698–1710) i nowego, protestanckiego kościoła (1704), a także projekt pałacu miejskiego dla landgrafa Karola w Kassel (zrealizowany w 1714 roku). Obecnie w gmachu pałacu mieści się Brüder Grimm-Museum, muzeum z pamiątkami po braciach Grimm.

W Hamburgu działał Ernst Georg Sonnin (1713–1794), który brał udział w odbudowie szeregu budowli. Za najważniejsze z jego przedsięwzięć uważa się projekt odbudowy kościoła św. Michała. Współpracując z Johannem Prey (1700–1757) zbudował protestancki kościół założony na planie centralnym krzyża greckiego z wewnętrzną emporą o fantazyjnie wygiętej linii.

Remove ads

Kraje północno-wschodnie

Podsumowanie
Perspektywa

Pierwsze elementy baroku pojawiły się w architekturze ziemi północno-wschodnich za sprawą przybyszów z Holandii. Największą rolę w Berlinie i jego okolicach odegrali:

  • Michael Mathias Smids z Bredy (1626–1692) – architekt holenderski, który współpracował z Johannem Gregorem Memhardtem (1607–1678) przy budowie fortyfikacji, stajni książęcych i wielu innych budynków w Berlinie, a także pałaców w Oranienburgu i Poczdamie.
  • Johann Gregor Memhardt z Linzu (1607–1678) – architekt wykształcony w Holandii (przed przyjazdem do Berlina zapoznał się z architekturą holenderską m.in. w Hadze). W Berlinie projektował zamek (obecnie zamek nie istnieje), pracował przy rozbudowie pałacu w Oranienburgu, autor projektu rozbudowy Poczdamu (1661) i projektant pałacu w Poczdamie.
  • Johann Arnold Nering (1659–1695) – niemiecki architekt wykształcony w Holandii, współpracownik Memhardta i Smidsa, budował berliński arsenał – Zeughaus (po jego śmierci prace ukończył Andreas Schlüter), pracował przy budowie części fortyfikacji i zamku w Berlinie, zaprojektował oranżerię na terenie Lustgarten (1685), protestancką kaplicę zamkową w Köpenick, plac Gendarmenmarkt, pałac Charlottenburg (Nering projektował od 1695 najstarszą część pałacu, ukończoną w latach 1701–1713 przez Eosandera von Götthe (1669–1728), tzw. Nering-Eosanderbau), pracował przy rozbudowie starego zamku w Poczdamie.
  • Andreas Schlüter (1660–1664) – niemiecki architekt i rzeźbiarz, który początkowo współpracował z Neringiem przy budowie berlińskiego arsenału (jego dziełem jest rzeźbiarska dekoracja budynku, m.in. cykl Umierający wojownicy, 1696), projektant gmachu Alte Post (1701–1704) w Berlinie.
  • Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff (1699–1753) – niemiecki architekt i malarz, twórca późnobarokowych dzieł o spokojnej, klasycyzującej bryle i rokokowych wnętrzach. Jego najważniejsze prace to: gmach berlińskiej opery (1741), pałace w Charlottenburgu (1740–1742) i w Rheinsbergu, pałac Sanssouci (1745–1747) i pałac w Poczdamie (z kompleksu zachował się jedynie budynek stajni królewskich).
Thumb
Nowy Pałac w Sanssouci, Johann Gottfried Büring
Remove ads

Kraje południowe

Podsumowanie
Perspektywa

Architektura baroku w południowej części Niemiec prezentuje się znacznie bogaciej niż na północy. Powstały tu dzieła, w których odzwierciedlają się wpływy architektury włoskiej szkoły Borrominiego, Berniniego i jezuickiej architektury sakralnej, a także francuskiej architektury zespołów pałacowo-parkowych. Wystrój wnętrz został zdominowany francuskim rokoko, które także wpłynęło na ukształtowanie architektonicznej bryły budowli i jej rzeźbiarską dekorację. Na zlecenie arystokracji świeckiej i kościelnej pracowali architekci włoscy i francuscy. Oprócz nich, w dość krótkim czasie pojawiło się wielu znanych artystów pochodzenia niemieckiego. Do najbardziej znanych należą:

  • Enrico Zuccalli (1642–1724) – szwajcarski architekt, jednym z pierwszych reprezentantów baroku na południu Niemiec. Od 1663 roku pracował wraz z bolońskim architektem Agostino Barellim (1626–1697) przy budowie kościoła Teatynów w Monachium. Do projektu Barelliego dodał dwie wieże od frontu i kopułę nad skrzyżowaniem naw. Pracował przy rozbudowie monachijskich pałaców Nymphenburg (wraz z Giovannim Viscardim, najstarszą część pałacu zbudował Barelli) i Schleissheim oraz rezydencji elektorów kolońskich w Bonn (Kurfürstliches Schloss, obecnie budynek Uniwersytecki). Sporządził także plany przebudowy klasztoru w Ettal (na ich podstawie odbudowano zniszczony pożarem klasztor po śmierci architekta).
  • Giovanni Antonio Viscardi (1645–1713) – włoski architekt zatrudniony na dworze bawarskim. W jego pracach wyraźnie widoczne są wpływy szkoły Borrominiego. Uczestniczył przy realizacji prac Enrico Zuccalliego. Kierował przebudową cysterskiego klasztoru Fürstenfeld. Najciekawszą jego pracą jest projekt kościoła św. Trójcy w Monachium (1711–1718). Zastosował tu kopułę bez bębna, konstrukcję, która rozpowszechniła się na południu Niemiec.
  • rodzina Dientzenhoferów, bawarskich architektów i budowniczych, pracujących nie tylko w Niemczech, ale także na terenie Czech i Austrii:
    • Georg Dientzenhofer (1643–1689) – wprowadził do budownictwa sakralnego na południu Niemiec innowacyjne rozwiązania oparte na planie centralnym. Zaprojektował kaplicę odpustową Trójcy Świętej w Waldsassen na rzucie trójkąta równobocznego z przylegającymi do jego boków trzech półkoli. Wnętrze kościoła obiega niskie obejście a bryłę akcentują wysokie i smukłe wieże zlokalizowane w wierzchołkach trójkąta. Z bratem Leonardem pracował przy budowie kościoła św. Marcina w Bambergu, którego architektura wzorowana jest na rzymskim Il Gesù.
    • Johann Dientzenhofer (1663–1726) – projektował kościoły, w których śmiało konstruowane, elipsoidalne sklepienia przenikały się. Przykładem takiej budowli jest kościół w Banz w Bad Staffelstein (powiat Lichtenfels). Inne jego dzieła to: katedra i pałac w Fuldzie, pałac w Kleinheubach, pałac Weißenstein w Pommersfelden, kościół w Litzendorfie.
    • Leonhard Dientzenhofer (1660–1707) – uczestniczył w rozbudowie benedyktyńskich opactw w Banz i św. Michała w Bambergu oraz nowego pałacu biskupa w Bambergu (do renesansowej rezydencji dobudował dwa skrzydła).
  • Thumb
    Kaplica Trójcy Świętej w Waldsassen, Georg Dientzenhofer
  • Thumb
    Fasada kościoła św. Marcina w Bambergu, Johann Dientzenhofer
  • Thumb
    katedra w Fuldzie, Johann Dientzenhofer
  • Thumb
    Pałac biskupi w Bambergu, Leonard Dientzenhofer
  • Dominikus Zimmermann (1685–1766) – architekt niemiecki, znany przede wszystkim jako projektant wnętrz, licznych ołtarzy, ambon i innych dekoracji. Zbudował rokokowe kościoły, zaprojektowane na rzucie elipsy, w Steinhausem (Bad Schussenried) 1727–1733 i w Wies (Steingaden, powiat Weilheim-Schongau) 1745–1754. Przy wystroju wnętrz współpracował z bratem Johannem Zimmermannem (1680–1758), malarzem i sztukatorem. Jego inne dzieła to: przebudowa kartuzji w Buxheimie – kościół, kaplica św. Anny (1713–1727), budowa kościoła NMP w Günzburgu (1735–1740), przebudowa franciszkańskiego klasztoru w Maria Medingen w Mödingen (1716–1725).
  • François de Cuvilliés starszy (1695–1768) – belgijski architekt i dekorator, przedstawiciel rokoko. Jako nadworny architekt elektorów bawarskich Maksymiliana II i Karola VII pracował nad wystrojem wnętrz ich monachijskiej Rezydencji – Königsbau i znajdującego się w skrzydle pałacu teatru dworskiego – «Teatr Cuvilliés» (1751–1753). Dla zespołu pałacowo-parkowego w Nymphenburgu zaprojektował pałacyk myśliwski Amalienburg (1734–1739). Jego dziełem jest także monachijski Pałac Holstein ze sztukatorską dekoracją Johanna Zimmermanna (obecnie rezydencja biskupa) i fasada kościoła Teatynów (1765–1768). W Bonn pracował nad wystrojem wnętrz pałacu Brühla i bramą wjazdową pałacu elektorskiego (Koblenzer Tor) – obecnie budynek należy do kompleksu zabudowań uniwersyteckich. W Brühl pracował nad wystrojem wnętrz zespołu pałacowego Augustusburg i Falkenlust. Wraz z braćmi Zimmermann, Dominikusem i Johannem, zajmował się dekoracją pomieszczeń pałacu Nymphenburg.
  • Johann Georg Starcke (1630–1695) – niemiecki budowniczy działający w Dreźnie i jego okolicy. W swoich pracach łączył elementy baroku francuskiego i włoskiego. Zaprojektował Ogród Włoski z pawilonem (1669) oraz pałac na terenie drezdeńskiego Großer Garten (1678–1683). Brał udział w pracach związanych z przebudową zamku królewskiego Residenzschloss (1691–1693), ujeżdżalni dworskiej w Dreźnie i budynku Starej Giełdy w Lipsku (1678–1683).
  • Matthäus Daniel Pöppelmann (1662–1736) – niemiecki architekt późnego baroku. Studiował we Włoszech, gdzie zainteresował się twórczością Fontany. Poznał też prace austriackiego architekta Johanna Hildebrandta. W swoich projektach wprowadzał bogatą, symetryczną ornamentykę, która zbliżała jego twórczość do rokoko. Pracował w Berlinie, przy przebudowie zamku, w Dreźnie i okolicach, oraz w Warszawie. Jego najsłynniejszym dziełem jest drezdeński Zwinger (1711–1728). Wewnętrzny dziedziniec (o pow. ok. 1 ha) z ogrodem w stylu francuskim okala galeria oraz jedno i dwukondygnacyjne pawilony. Brama prowadząca na dziedziniec została zaprojektowana w formie łuku triumfalnego i zwieńczona wielką koroną (stąd jej nazwa Kronentor – Brama Koronna). Pöppelmann pracował także przy budowie lub przebudowie innych obiektów, m.in.: w Dreźnie – pałacu Taschenberg (1711–1715), Pałacu Japońskiego (1715), pałacu w barokowych ogrodach Grossedlitz, pałacu Pillnitz koło Drezna (1720–1723) i pałacu w Moritzburgu (1723–1733). Zaprojektował również drezdeński Most Fryderyka Augusta (1727–1731).
  • George Bähr (1666–1738) – niemiecki architekt pracujący przede wszystkim w Dreźnie. Jego najważniejszym projektem była budowa luterańskiego kościoła Frauenkirche (kościół Mariacki) (1726–1743). Kościół został zaprojektowany na planie centralnym i zwieńczony wysoką kopułą z ciosów. Schody prowadzące na kolistą emporę zostały umieszczone w czterech ryzalitach przylegających do bryły budowli. Inne prace Bähra to Hotel Saski (Hôtel de Saxe) w Dreźnie, kościoły w Loschwitz (Drezno) (1705–1708), Schmiedebergu (w pobliżu Altenbergu) (1713–1716) i Forchheim (1719–1726).
  • Gaetano Chiaveri (1689–1770) – architekt włoski, pracujący w Niemczech, Polsce i Rosji. Zbudował m.in. Pałac Maksymiliana i katolicki kościół dworski – Hofkirche w Dreźnie (1739–1751). Budynek katedry został zaprojektowany na planie bazyliki o podwyższonej nawie środkowej i półkolistym obejściu. Fasadę o giętych liniach akcentuje smukła, czterokondygnacyjna, ażurowa wieża z cebulastym hełmem.

W XVIII wieku zapanowała moda na niewielkie pałacyki i pawilony ogrodowe lokalizowane na terenie rozległych założeń ogrodowych i parkowych. Do największych budowli o tym charakterze należą rokokowe pałace w pobliżu Stuttgartu:

  • Monrepos – pałac na wodzie, zaprojektowany przez Philippe’a de la Guêpière (1715–1773); jeden z wielu obiektów barokowego założenia parkowo-pałacowego w Ludwigsburgu, powstałego na zlecenie Eberharda Ludwika Wirtemberskiego i wzorowanego na francuskim Wersalu. Główny obiekt – rezydencja zbudowana przez Johanna Friedricha Nette (1672–1714) i Donato Giuseppe Frisoniego (1683–1735) – był gotowy w 1733 roku. Letni, myśliwski pałacyk Favorite powstał w latach 1717–1723 według projektu Donato Giuseppe Frisoniego.
  • Pałac Solitude (1764–1775) – pałac ok. 12,0km od Ludwigsburga, zbudowany na zlecenie Karola Eugeniusza Wirtemberskiego przez Johanna Friedricha Weyhinga (1716–1781) i Philippe de la Guêpière (1715–1773).

Przykładem barokowej urbanistyki jest projekt zabudowy Karlsruhe w Badenii. Miasto zostało założone w 1715 roku przez Karola Wilhelma. Centralnym punktem planu stała się wieża ocalała ze średniowiecznej zabudowy obronnej (na szczycie Turmberg w Durlach), do której dobudowano pałac. Od wieży wytyczono promieniście 32 aleje parkowe. Do zespołu pałacowo-parkowego początkowo przylegało niewielkie osiedle, które dało początek miastu.

Remove ads

Zobacz też

Bibliografia

Szybkie fakty
  • Tadeusz Broniewski: Historia architektury dla wszystkich. Wydawnictwo Ossolineum 1990
  • Sztuka baroku. red. Rolf Toman, Kōln: Kōnemann 2000
  • Sztuka Świata. t. 7, praca zbiorowa, Wydawnictwo „Arkady” 1994
  • David Watkin, Historia architektury zachodniej, Ryszard Depta, Wyd. 1 (dodruk), Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 2006, ISBN 83-213-4178-0, OCLC 750009403.
Remove ads
Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads