9 Batalion Celny

9 Batalion Celny – jednostka organizacyjna formacji granicznych II Rzeczypospolitej.

9 Batalion Celny

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1921
Rozformowanie	1922
Tradycje
Rodowód	4/V batalion wartowniczy
Kontynuacja	9 batalion SG
Dowódcy
Pierwszy	mjr Zygmunt Szymonowicz
Ostatni	kpt. Kozioł
Organizacja
Dyslokacja	Oświęcim (VII – VIII 1922)[1] Dukszty[1]
Formacja	Bataliony Celne
Podległość	Główna Komenda Batalionów Celnych 2 Brygada Celna Ministerstwo Skarbu

Szkic rozmieszczenia 9 batalionu celnego „Dukszty”

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 3046/Org z dnia 24 marca 1921 w miejsce batalionów wartowniczych i batalionów etapowych utworzone zostały bataliony celne. 9 batalion celny powstał w granicach DOG Kraków, a zorganizowano go na bazie 4/V batalionu wartowniczego. Etat batalionu wynosił 14 oficerów i 600 szeregowych^[2]. Podlegał Komendzie Głównej Batalionów Celnych, a pod względem politycznym Ministrowi Spraw Wewnętrznych^[3].

Mimo że batalion był w całym tego słowa znaczeniu oddziałem wojskowym, nie wchodził on w skład pokojowego etatu armii. Uniemożliwiało to uzupełnianie z normalnego poboru rekruta. Ministerstwo Spraw Wojskowych zarówno przy ich formowaniu, jak i uzupełnianiu przydzielało mu często żołnierzy podlegających zwolnieniu, oficerów rezerwy oraz szeregowców i oficerów zakwalifikowanych przez dowództwa okręgów generalnych jako nie nadających się do dalszej służby wojskowej^[4]. Po sformowaniu dowództwo batalionu stacjonowało w Oświecimiu. Swoje kompanie batalion rozmieścił w Jaworzynie, Oświęcimiu, Dziedzicach i Strumieniu^[5]. Rozkazem tajnym nr 10 z 7 października 1921 Komendant Główny Batalionów Celnych nakazał likwidację batalionów nr 14., 17. i 18^[6]. W myśl tego rozkazu 14 batalion celny miał przekazać swoją 3 kompanię do 9 batalionu celnego w Oświęcimiu^[7]. W dniu 28 października wszystkie kompanie rozformowywanych batalionów winny odejść do miejsc nowego przeznaczenia^[8].

W listopadzie 1921 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych postanowiło powołać brygady celne^[9]. 9 batalion celny powstał na bazie 4/V batalionu wartowniczego^[10]. Wszedł w struktury 2 Brygady Celnej^[11].

W czerwcu 1922 przestała istnieć celna granica polsko-śląska na odcinku przyznanym Rzeczypospolitej. Zatem jej ochrona stała się bezprzedmiotowa. 9 batalion celny otrzymał zadanie zgrupować wszystkie kompanie w miejscu postoju dowództwa, odtworzyć zdolność bojową i być w gotowości do przerzutu na inny odcinek^[12].

W sierpniu 1922 batalion przegrupował się na granice wschodnią. Sztab batalionu rozlokował się w Duksztach, a jego kompanie w Smołwach, majątku Dukszty, Zygunach i Duksztach^[5].

Wykonując postanowienia uchwały Rady Ministrów z 23 maja 1922, Minister Spraw Wewnętrznych rozkazem z 9 listopada 1922 zmienił nazwę „Baony Celne” na „Straż Graniczna”^[3]. Wprowadził jednocześnie w formacji nową organizację wewnętrzną^[13]. 9 batalion celny przemianowany został na 9 batalion Straży Granicznej.

Osobny artykuł: 9 batalion Straży Granicznej.

Służba celna

Odcinek batalionowy podzielony był na cztery pododcinki, które obsadzały kompanie wystawiające posterunki i patrole. Posterunki wystawiano wzdłuż linii granicznej w taki sposób, by mogły się nawzajem widzieć w dzień^[14]. W tym zakresie batalion współpracował z posterunkami i patrolami Policji Państwowej. Współpraca polegała na tym, że te pierwsze wystawiały wzdłuż linii granicznej stale posterunki i patrole, natomiast policja tworzyła je w głębi strefy, poza linią graniczną. W zakresie ochrony granicy batalion podlegał staroście^[15].

Latem 1922 9 batalion celny przejął od IV Łódzkiego batalionu etapowego odcinek Dukszty^[16].

Sąsiednie bataliony

• 4 batalion celny w Sosnowcu ⇔ 7 batalion celny w Żywcu – VI 1921^[17]
• 43 batalion celny ⇔ 43 batalion celny − VIII 1922

Kadra batalionu

Dowódcy batalionu

stopień	imię i nazwisko	okres pełnienia służby	kolejne stanowisko
mjr	Zygmunt Szymonowicz z 4 pspodh[18][1]	VI 1921 – VII 1922[5]
kpt.	Józef Jan Kozioł z 1 pspodh[19][1]	od VIII – X 1922[5]

Struktura organizacyjna

Ordre de Bataille 9 batalionu celnego w Oświęcimiu na dzień 1 czerwca 1921[5]
kompanie	1. Jaworzno	2. Oświęcim	3. Dziedzice
placówki	Jezor	Chełmek	Janiszowice I
	Wysoki Brzeg	Gorzów	Janiszowice młyn
	Węglarka	Babice	Kaniów Dankowski
	Jeleń	Chropan	Mały Kaniów
	Dąb	Głowy	Żebracze
		Harmęże	Kaniów dwór
		Zieleniec	Renardowice
			Oblask
			Zabrzeg

Ordre de Bataille 9 batalionu celnego w Oświęcimiu na dzień 1 lutego 1922[5]
kompanie	1. Jaworzno	2. Bobrek	3. Dziedzice	4. Oświęcim
placówki	Wysoki Brzeg	Młyny	Mały Kaniów	Głowy
	Węglarka	Chełmek	Żebracze	Harmeze
	Jeleń	Gorzów	Renardowice	Zieleniec
	Dąb	Bronkowice	Oblask	Janiszowice I
		Babice	Zabrzeg	Janiszowice II
		Chropan		Dankowski Kaniów
Ordre de Bataille 9 batalionu celnego w Duksztach na dzień 1 września 1922[5]
kompanie	1. Smołwy	2. maj. Dukszty	3. Zyguny	4. Dukszty
placówki	Żegieszki	Punłupy	Zyguny	Dworyszcze
	Łapoliszki	Gajlobynki	Mejlury	Antonowo
	Pankszłeliszki	Kozaczuny	Grudziszki	Alejuny
	Podobinka	Tabor	Kozaczyzna	Jankowszczyzna
	Smołwy	Wygódka
		Paszymiski

Przypisy

1. Prengel-Boczkowska 2009 ↓, s. 12.
2. Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 24.
3. Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 25.
4. Dominiczak 1992 ↓, s. 75.
5. OdeB batalionów celnych ↓, s. 9bc.
6. Polak 1998 ↓, s. 18.
7. Polak 1998 ↓, s. 19.
8. Polak 1998 ↓, s. 20.
9. Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 26.
10. Dominiczak 1975 ↓, s. 124.
11. Dominiczak 1992 ↓, s. 74.
12. Meldunki dowództwa 17 bc ↓, s. 4.
13. Prengel-Boczkowska 2009 ↓, s. 5.
14. Dominiczak 1992 ↓, s. 72.
15. Dominiczak 1992 ↓, s. 73.
16. Ochał 2017 ↓, s. 163.
17. WIG – mapa operacyjna Polski 1:300 000
18. Spis oficerów 1921 ↓, s. 233.
19. Spis oficerów 1921 ↓, s. 224.

Bibliografia

• Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
• Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Artur Ochał: Na litewskiej rubieży Brygada KOP Grodno (1929–1939). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017. ISBN 978-83-8098-148-5.
• Bogusław Polak: Z dziejów polskich formacji granicznych 1918−1839. Studia i materiały. T. I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909484-0-0.
• TeresaT. Prengel-Boczkowska TeresaT., Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Bataliony Celne”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2009.
• Ordre de bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 i od numeru 20 do 44 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.110/350 i 110/351)
• Zarządzenia i wytyczne Ministerstwa Skarbu, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Głównej Komendy Batalionów Celnych dotyczące organizacji, reorganizacji i luzowania Batalionów Celnych → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Przejmowanie odcinków granicznych przez Straż Celną. Meldunki dowództwa 17 batalionu celnego → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.