45 Batalion WOP

45 Batalion Wojsk Ochrony Pogranicza/Ośrodek Szkolenia Górnośląskiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza/Batalion graniczny Wojsk Ochrony Pogranicza Prudnik – zlikwidowany samodzielny pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza pełniący służbę na granicy polsko-czechosłowackiej.

Koszary WOP w Prudniku

Budynek sztabu batalionu WOP – widok od ul. Dąbrowskiego (grudzień 2013)

Budynek kompanii WOP (grudzień 2013)

Budynek kompanii WOP – widok od strony byłych koszar pułku (grudzień 2013)

Magazyn żywnościowy i techniki WOP – widok od ul. Dąbrowskiego (grudzień 2013)

Budynek magazynu żywnościowego i techniki WOP (grudzień 2013)

Budynek izby chorych WOP – widok od ul. Dąbrowskiego (grudzień 2013)

Warsztaty samochodowe WOP – widok od ul. Dąbrowskiego (grudzień 2013)

45 Batalion
Wojsk Ochrony Pogranicza

Ośrodek Szkolenia GB WOP
Batalion graniczny GB WOP

Budynek sztabu batalionu WOP (grudzień 2013)
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1951; 1984
Rozformowanie	1976; 1989
Tradycje
Rodowód	48 odcinek WOP 71 batalion OP
Kontynuacja	OS GB WOP bg GB WOP
Dowódcy
Pierwszy	kpt. Franciszek Gajdemski
Ostatni	płk Piotr Węglowski
Organizacja
Numer	JW 2588[1]
Kryptonim	Mina[a]; Seria[b]; Ilmen[c]
Dyslokacja	Prudnik ul. Dąbrowskiego 2
Formacja	Wojska Ochrony Pogranicza
Podległość	4 Brygada WOP Górnośląska Brygada WOP

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu MBP nr 043/org. z 3 czerwca 1950, na bazie 21 Brygady Ochrony Pogranicza, sformowano 4 Brygadę Wojsk Ochrony Pogranicza^[2], a 1 stycznia 1951 71 batalion Ochrony Pogranicza przemianowano na 45 batalion Wojsk Ochrony Pogranicza^[3] JW 2588^[4].

Żołnierze WOP (1950–1959)

W 1956 po rozformowaniu 46 Batalionu WOP w Paczkowie^[d][5], strażnice Gierałcice, Jarnołtów, Jasienica Górna, Gościce zostały podporządkowane dowódcy 45 Batalionowi WOP w Prudniku^[6].

4 lipca 1961 batalion przejął strażnicę Pomorzowice z rozformowanego 44 Batalionu WOP w Głubczycach^[7].

Żołnierz na posterunku wartowniczym przy garażach (lato 1970)

W kwietniu 1976, w związku z przejściem na dwuszczeblowy system dowodzenia, rozwiązano batalion. Strażnice podporządkowano bezpośrednio pod sztab Górnośląskiej Brygady WOP w Gliwicach^[8]. W jego miejsce utworzono Ośrodek Szkolenia Górnośląskiej Brygady WOP w Prudniku w którym, przechodzili 3-miesieczne przeszkolenie wojskowe kandydaci do służby w Zmotoryzowanych Odwodów Milicji Obywatelskiej (ZOMO)^[9].

płk Izydor Jałoszyński (z-ca d-cy ds. politycznych GB WOP) wręcza akty mianowania na wyższe stopnie wojskowe. Od prawej: 1. sierż. Sobieraj, 2. sierż Zygmunt Wojewoda, 3. chor. Kazimierz Obrzut, 4. chor. sztab. Eugeniusz Woźniak (1976–1979)

13 grudnia 1981 po wprowadzeniu stanu wojennego na terytorium w kraju, dowódca GB WOP wewnętrznym rozkazem w miejscu stacjonowania poszczególnych batalionów, utworzył tzw. „wysunięte stanowiska dowodzenia” (zalążek przyszłych batalionów granicznych), którym podporządkował strażnice znajdujące się na odcinkach dawnych batalionów granicznych. Brygada wykonywała zadania ochrony granicy i bezpieczeństwa państwa wynikające z dekretu o wprowadzeniu stanu wojennego^[10].

Kadra bg WOP Prudnik, GPK Głuchołazy i strażnicy WOP Jasienica Górna, podczas uroczystej zbiórki z okazji Święta LWP (październik 1985)

Po kolejnej reorganizacji w 1984 sformowano ponownie batalion graniczny WOP w Prudniku^[8], który rozwiązano 1 listopada 1989, w jego miejsce sformowana została Kompania Zabezpieczenia w Prudniku, a przeformowane strażnice weszły w podporządkowanie bezpośrednio pod GB WOP^[e].

Straż Graniczna:

15 maja 1991 przestała istnieć Górnośląska Brygada WOP, 16 maja 1991 powstała Straż Graniczna^[11], a w jej strukturze Śląski Oddział Straży Granicznej w Raciborzu, który przejął obiekty koszarowe i strażnice.

W ramach Śląskiego Oddziału SG zostały utworzone:

• Samodzielna kompania odwodowa (sko) – w 1994 przeniesiona do Głubczyc.
• Grupa Dochodzeniowo–Śledcza Wydziału Operacyjno–Śledczego – we wrześniu 1995 przeniesiona do strażnicy SG w Trzebinie.
• Grupa Operacyjna Wydziału Ochrony Granicy Państwowej (WOGP) – we wrześniu 1995 przeniesiona do strażnicy SG w Trzebinie.
• Oficer kierunkowy Sekcji Granicznej WOGP – we wrześniu 1995 przeniesiony do strażnicy SG w Trzebinie.
• Grupa Techniki i Zabezpieczenia Wydziału Techniki i Zabezpieczenia (GTiZ) – do zabezpieczenia logistycznego sko i strażnic kierunku prudnicko–nyskiego. We wrześniu 1995 przeniesiona została do obiektów koszarowych Śląskiego OSG w Głubczycach.
  • Pluton zabezpieczenia (d-ca – st. chor. SG. Józef Mikler).

W połowie grudnia 1995 przekazano koszary gminie Prudnik, gdzie utworzono Szkolne Schronisko Młodzieżowe^[12].

Struktura organizacyjna

• dowództwo i pododdziały przysztabowe^[13] – Prudnik

W 1954 batalionowi WOP Prudnik podlegały:

• 229 strażnica WOP Dytmarów
• 230 strażnica WOP Trzebinia
• 231 strażnica WOP Pokrzywna
• 232 strażnica WOP Jarnołtówek – do 05.1958^[6]
• 233 strażnica WOP Konradów
• 234 strażnica WOP Gierałcice.

1 stycznia 1960 batalionowi WOP Prudnik podlegały:

• 1 strażnica WOP III kategorii Jasienica Górna – od 1956^[6]
• 2 strażnica WOP IV kategorii Jarnołtów – od 1956^[6]
• 3 strażnica WOP III kategorii Gierałcice – od 1956^[6]
• 4 strażnica WOP I kategorii Konradów
• 5 strażnica WOP III kategorii Pokrzywna
• 6 strażnica WOP III kategorii Trzebina
• 7 strażnica WOP III kategorii Dytmarów.

Żołnierz podczas służby na centrali telefonicznej w sztabie batalionu (1972)

1 stycznia 1964 batalionowi WOP Prudnik podlegały:

• 1 strażnica WOP lądowa III kategorii Gościce – od 1956^[6]
• 2 strażnica WOP lądowa IV kategorii Jasienica Górna
  • Placówka Kontroli Małego Ruchu Granicznego II kategorii Dziewiętlice
• 3 strażnica WOP lądowa IV kategorii Jarnołtów – do 1975^[14]
• 4 strażnica WOP lądowa III kategorii Gierałcice
• 5 strażnica WOP lądowa II kategorii Konradów
  • Placówka Kontroli Małego Ruchu Granicznego I kategorii Konradów
• 6 strażnica WOP lądowa III kategorii Pokrzywna
  • przejście graniczne – kolejowe Głuchołazy
• 7 strażnica WOP lądowa IV kategorii Trzebina
• 8 strażnica WOP lądowa IV kategorii Krzyżkowice
  • Placówka Kontroli Małego Ruchu Granicznego III kategorii Krzyżkowice
• 9 strażnica WOP lądowa IV kategorii Pomorzowice – od 04.07.1961
  • Placówka Kontroli Małego Ruchu Granicznego II kategorii Tarnkowa
  • Placówka Kontroli Małego Ruchu Granicznego III kategorii Racławice Śląskie.

Spotkanie z aktywem młodzieżowym. Od lewej: 2. kpt. Stefan Gacek, 4. mjr Bogdan Włostowski, 5. mjr Piotr Węglowski (1975)

Dowództwo batalionu 1976^[f][15]:

• dowódca batalionu – ppłk Piotr Węglowski
• szef sztabu batalionu – mjr Stefan Gacek
• zastępca dowódcy batalionu do spraw politycznych – mjr Bogdan Włostowski^[16]
• zastępca dowódcy batalionu do zwiadu – mjr Kazimierz Bednarczyk
• kwatermistrz – kpt./mjr Edward Stępień.

Kadra i żołnierze WOP (1970–1979)

W 1976 batalionowi WOP Prudnik podlegały^[15]:

• pododdziały przysztabowe:
  • pluton odwodowy
  • pluton ochrony
  • pluton łączności
  • pluton transportowy
• Strażnica WOP Pomorzowice
• Strażnica WOP Krzyżkowice
• Strażnica WOP Trzebina – do 1976
• Strażnica WOP Pokrzywna
• Strażnica WOP Konradów
• Strażnica WOP Gierałcice
• Strażnica WOP Jasienica Górna
• Strażnica WOP Gościce.

Dowództwo Ośrodka Szkolenia GB WOP^[17]:

• dowódca ośrodka – ppłk Piotr Węglowski
• szef sztabu – kpt. Janusz Stanisławski
• zastępca ośrodka do spraw politycznych – mjr Mirosław Kudasiewicz
• kierownik grupy operacyjnej zwiadu – mjr Kazimierz Bednarczyk
• kierownik grupy zabezpieczenia kwatermistrzowskiego – mjr Edward Stępień
• kierownik grupy zabezpieczenia technicznego – por. Ryszard Kwaśny.

W kwietniu 1976 do 2. połowy 1984 Ośrodkowi Szkolenia Górnośląskiej Brygady WOP podlegały^[17]:

• 2 kompanie szkolne
• pluton dowodzenia
• grupa operacyjna zwiadu
• grupa zabezpieczenia kwatermistrzowskiego
• grupa zabezpieczenia technicznego.

D-ca bg WOP Prudnik ppłk Piotr Węglowski dekoruje wyróżnioną kadrę batalionu i strażnicy WOP Gierałcice, podczas uroczystej zbiórki z okazji Święta LWP na placu apelowym (październik 1985)

Dowództwo batalionu 2. połowa 1984^[18]:

• dowódca batalionu – ppłk Piotr Węglowski
• szef sztabu batalionu – mjr Aleksander Klimas
• zastępca dowódcy batalionu do spraw politycznych – por. Wojciech Wróbel
• zastępca dowódcy batalionu do zwiadu – kpt. Lech Klimko
• zastępca dowódcy batalionu do spraw technicznych i zaopatrzenia – mjr Edward Stępień

Przepustka na teren koszar bg GB WOP Prudnik

Awers (październik 1986)

Rewers (październik 1986)

W 2. połowa 1984 do października 1989 batalionowi WOP Prudnik podlegały^[18]:

• Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. II w Pomorzowicach
• Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. II w Krzyżkowicach
• Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. I w Pokrzywnej
• Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. I w Konradowie
• Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. I w Gierałcicach
• Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. II w Jasienicy Górnej
• Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. II w Gościcach
• Grupa Operacyjno-Rozpoznawcza Zwiadu w Nysie.

Dowództwo batalionu październik 1989:

• dowódca batalionu – ppłk Aleksander Klimas^[19]
• szef sztabu batalionu – kpt. Józef Kulak^[20]
• zastępca dowódcy batalionu do spraw politycznych – kpt. Wojciech Wróbel
• zastępca dowódcy batalionu do spraw zwiadu – mjr Lech Klimko^[21]
• zastępca dowódcy batalionu do spraw technicznych i zaopatrzenia – mjr Waldemar Jakubek^[21].

Żołnierze batalionu

Dowódcy batalionu

• kpt. Franciszek Gajdemski (01.1951–02.1953)^[9]
• por./kpt. Antoni Porębski (02.1953–07.1956)^[22]
• kpt./mjr Bronisław Kuzio^[23] (08.1956–09.1958)^[24]
• mjr/ppłk Jerzy Jakubiak (09.1958^[25]–03.1963^[24])
• ppłk Ludwik Kukier (08.1963–jesień 1974^[24])
• mjr/ppłk Piotr Węglowski (jesień 1974–04.1976)^[15]
• ppłk Piotr Węglowski (04.1976–2. poł. 1984) → d-ca Ośrodka Szkolenia GB WOP)^[26]
• ppłk/płk Piotr Węglowski (2. poł. 1984–1987) → d-ca batalionu granicznego WOP Prudnik^[18]
• mjr/ppłk Aleksander Klimas (wiosna 1987^[27]–18.10.1989) → d-ca batalionu granicznego WOP Prudnik .

Dowódca kompanii zabezpieczenia

• kpt. Józef Kulak^[28] .

Straż Graniczna:

Dowódcy samodzielnej kompanii odwodowej

• kpt. dypl. SG Mirosław Brożko (16.05.1991–1992)^[g]
• kpt. SG Ryszard Grzybacz^[h]
• por. SG/kpt. SG Bogusław Kuliński (do 1994)^[i].

Kierownik Grupy Techniki i Zabezpieczenia WTiZ

• st. chor. sztab. SG Edward Kowalczyk – do rozformowania^[j].

Kierownik GO-Ś

• mjr SG Sergiusz Hadrych.

Oficer kierunkowy WOGP

• por. SG/kpt. SG Włodzimierz Karsznia .

Wydarzenia

• 1951 – 12 marca doszło do dezercji sześciu żołnierzy, trzech z 223 strażnicy WOP Zwierzynie i trzech z 222a strażnicy WOP Pokrzywna oraz praczką, pod dowództwem i z inicjatywy sierż. Jana Kępy zastępcy dowódcy ds. specjalnych 222a strażnicy WOP Pokrzywna. Dezerterów ujęto na terytorium Czechosłowacji, a następnie skazano na kary więzienia, a sierż. Kępę na karę śmierci, którą wykonano w Areszcie Śledczym w Bytomiu^[9][29].
• 1956 – 2 maja dowództwo 4 Brygady WOP na odcinku 41 batalionu WOP Ustroń, zorganizowało pod namiotami, sezonową strażnicę WOP z kadry zawodowej i żołnierzy służby zasadniczej 45 batalionu WOP Prudnik (d-cą strażnicy był ppor. Edward Karpiuk), na płaskowyżu Soszów w celu zapobieżenia istniejącemu w tym rejonie przemytowi. Strażnica realizowała zadania pomiędzy szczytami Czantoria-Stożek, z bazą wyjściową w miejscowości Wisła. W czerwcu, w wyniku rykoszetu (teren górzysty, kamienie) po oddaniu serii strzałów ostrzegawczych z pistoletu maszynowego przez żołnierzy strażnicy, doszło do spowodowania zranienia w mosznę przemytnika, miejscowego górala^[30].
• 1956 – koniec czerwca, początek lipca w okresie tzw. „Wypadków poznańskich”, przy linii granicznej i w strefie działania, odnajdywano pakunki zawierające ulotki z tzw. „bibułą”, przytwierdzone do balonów leżących na ziemi^[31]. W związku z masowością zjawiska, żołnierze otrzymali zezwolenie na użycie broni, celem zestrzelenia nisko przelatujących balonów (nawet jeśli znajdowały się na terytorium czechosłowackim, ale w zasięgu ognia – to samo czynili pogranicznicy czechosłowaccy)^[32].
• 1958 – maj, rozformowano Strażnicę WOP Jarnołtówek^[6].
• 1959/60 – dowództwo WOP udostępniło konie na potrzeby filmu Aleksandra Forda na podstawie powieści Henryka Sienkiewicza Krzyżacy. W filmie brali również udział konie z batalionu.
• 1960 – żołnierze batalionu pomagali przy budowie nowego budynku szkoły podstawowej, pomnika 1000 lecia Państwa Polskiego w miejscowości Pomorzowiczki. Szkoła otrzymała imię Żołnierzy Górnośląskiej Brygady WOP^[33].
• 1968 – 25 sierpnia podczas operacji „Dunaj” do Krnova wkroczył 15 Pułk Wojsk Obrony Wewnętrznej z Prudnika, by nie dopuścić do działań tamtejszego dowództwa pułku. Pozytywną rolę w „rokowaniach” z dowództwem czechosłowackiej jednostki odegrał z-ca d-cy strażnicy WOP Pomorzowice por. Jan Wojtak. „Rokował” za pomocą słów i alkoholi, co miało wpływ na zachowanie czechosłowackich sztabowców. Ale mimo wszystko, czechosłowaccy pogranicznicy nabrali pewnego dystansu w stosunku do polskich WOP-istów. Dotychczasowe przyjazne stosunki i spotkania – oziębły. (W trakcie wydarzeń w Czechosłowacji 45 batalion WOP bezpośrednio nie uczestniczył. W drugiej dekadzie sierpnia na zwołanej odprawie d-ców strażnic, nakazano, by w kontaktach z pogranicznikami czechosłowackimi, prosić ich o niepodejmowanie nieodpowiedzialnych działań na ich pograniczu)^[34].
• 1972 – początek września, w czasie dojazdu samochodem służbowym Nysa szefa Wojskowej Administracji Koszar (WAK) z ekipą do wykonana prac remontowych w strażnicy WOP Konradów, w miejscowości Pokrzywna (rejon stacji PKP) doszło do potrącenia dziewczynki idącej z rodzicami, która niespodziewanie wtargnęła na drogę. Po przewiezieniu do szpitala w miejscowości Głuchołazy, dziecko zmarło^[35].
• 1973 – wrzesień, udający się na szkolenie w batalionie WOP, chroniąc się przed burzą pod rosnącym drzewem, śmiertelnie rażony został przez piorun podoficer zawodowy strażnicy WOP Pokrzywna plut. Piszewski w parku miejskim w Prudniku^[36][37].
• 1973 – wrzesień, w czasie powrotu podoficerów zawodowych do batalionu samochodem osobowo-terenowym GAZ-69 z tzw. współpracy z ludnością pogranicza w miejscowości Moszczanka (rejon wiaduktu kolejowego) doszło do kolizji z rowerzystą będącym pod wpływem alkoholu. W wyniku odniesionych obrażeń rowerzysta zmarł^[36][37].
• 1975 – została rozformowana strażnica WOP Jarnołtów, a odcinek granicy przejęły pod ochronę sąsiednie strażnice Gierałcice i Jasienica Górna^[14].
• 1976 – styczeń, żołnierze batalionu brali udział w zwalczaniu wyników huraganu, który przeszedł przez Prudnik oraz jego okolice^[38].
• 1976 – została rozformowana strażnica WOP Trzebina, a odcinek granicy przejęły pod ochronę sąsiednie strażnice Krzyżkowice i Pokrzywna^[15].
• 1977 – sierpień, żołnierze batalionu brali udział w zwalczaniu skutków powodzi, ewakuując min. Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Frotex” oraz okoliczne wsie^[38].
• 13 grudnia 1981–22 lipca 1983 – (stan wojenny w Polsce), normę służby granicznej dla żołnierzy podwyższono z 8 do 12 godzin na dobę. Ścisłą kontrolą objęto całą strefę nadgraniczną, zamknięte zostały szlaki turystyczne. W stan gotowości były postawione pododdziały odwodowe^[39].
• 1985 – doszło do zaginięcia broni służbowej, pistoletu P-64 z szafy metalowej do przechowywania broni, znajdującej się na dyżurce oficera dyżurnego koszar. Broń nie została odnaleziona, a podoficer zawodowy, na którego służbie stwierdzono fakt braku broni, został skazany prawomocnym wyrokiem, na karę pozbawienia wolności.
• 1989 – 1 listopada rozformowano dowództwo batalionu, a w jego miejsce sformowana została kompania zabezpieczenia^[e] pod dowództwem kpt. Józefa Kulaka^[28].

Upamiętnienie

Tablica pamiątkowa, poświęcona żołnierzom i pracownikom cywilnym byłych jednostek wojskowych stacjonujących w koszarach przy ul. Dąbrowskiego w Prudniku. Uroczystość odsłonięcia tablicy odbyła się o godz. 10.00 19 maja 2007. Inicjatorem przedsięwzięcia było Stowarzyszenie Integracji Rodzin Wojskowych Kadry Zawodowej byłego Garnizonu w Prudniku i Koło Miejsko-Gminne Związku Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego w Prudniku^[40].

• 
  Kalendarium historii garnizonu prudnickiego (grudzień 2013)
• 
  Tablica pamiątkowa (grudzień 2013)
• 
  Tablica pamiątkowa i kalendarium garnizonu przy bramie wjazdowej, widok od ul. Dąbrowskiego (grudzień 2013)

Uwagi

1. Kryptonim batalionu w latach 60. XX wieku.
2. Kryptonim batalionu w latach 1972–1973.
3. Kryptonim batalionu w latach 80. XX wieku.
4. Zarządzenie Dowódcy Wojsk Wewnętrznych nr 013/WW z 16.06.1956 (Jackiewicz 1998 ↓, s. 152).
5. Zarządzenie Dowódcy Wojsk Ochrony Pogranicza Nr 035/Org z dnia 31 lipca 1989 w sprawie zmian etatowych w jednostkach WOP. Na podstawie decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 maja 1989 r. akceptującej kierunki zmian w organizacji jednostek WOP, ujęte w planie restrukturyzacji Wojsk Ochrony Pogranicza oraz zarządzenia organizacyjnego nr 0219/Org. Dyrektora Biura Organizacyjno-Prawnego MSW z dnia 27 lipca 1989 r. Zarządzam: Dowódcy jednostek WOP w terminie do 31 października 1989 r. wprowadzą następujące zmiany organizacyjne na okres „W” i „P”: Dowódca Górnośląskiej Brygady WOP:

   • rozformuje – Batalion Graniczny Górnośląskiej Brygady WOP w Prudniku istniejący w według etatu nr 44/093 o stanie osobowym na okres „W” 554 żołnierzy i 8 pracowników cywilnych oraz na okres „P” 413 żołnierzy i 8 pracowników cywilnych z jednoczesnym:
     • rozformowaniem strażnic WOP – Lądowych rozwiniętych kat. I w Pokrzywnej i kat II w Krzyżkowicach;
     • przeformowaniem strażnic WOP – Lądowych rozwiniętych kat. I w Konradowie i Gierałcicach i kat II w Pomorzowicach, Jasienicy Górnej i Gościcach na Strażnice WOP Lądowe (na czas „P” kadrowe);
     • sformowaniem strażnicy WOP – Lądowej (na czas „P” kadrowej) w Trzebini;
     • sformowaniem Kompanii Zabezpieczenia w Prudniku...
6. Przed przejściem na dwuszczeblowy system dowodzenia w kwietniu 1976.
7. kpt. dypl. SG Mirosław Brożko ubył do GPK SG w Głuchołazach.
8. kpt. SG Ryszard Grzybacz odszedł na emeryturę.
9. kpt. SG Bogusław Kuliński wraz z sko został przeniesiony do Głubczyc.
10. st. chor. sztab. SG Edward Kowalczyk odszedł na emeryturę.