Strażnica WOP Pomorzowice

Strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza Pomonowice/Pomorzowice – zlikwidowany podstawowy pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza pełniący służbę graniczną na granicy polsko-czechosłowackiej. Strażnica Straży Granicznej w Pomorzowicach – zlikwidowana graniczna jednostka organizacyjna Straży Granicznej realizująca zadania bezpośrednio w ochronie granicy państwowej z Czechosłowacją/Republiką Czeską^{[uwaga 5]}.

Granica polsko-czeska, znak gran. nr 125/18, rej. szwedzkiego słupa (listopad 2014)

Strażnica WOP
Pomowice/Pomorzowice

Strażnica SG w Pomorzowicach
Placówka SG w Pomorzowicach

Budynek byłej strażnicy w Pomorzowicach (sierpień 2017)
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1945[uwaga 1]; 2001[uwaga 2]
Rozformowanie	1998; 2006
Tradycje
Rodowód	220 strażnica WOP 228 strażnica WOP 18 strażnica WOP Pomorzowice 8 strażnica WOP Pomorzowice 9 strażnica WOP lądowa Pomorzowice Strażnica WOP Lądowa rozwinięta w Pomorzowicach Strażnica WOP Lądowa kadrowa w Pomorzowicach
Kontynuacja	SSG w Pomorzowicach PSG w Pomorzowicach PSG w Pietrowicach PSG w Opolu
Komendanci / Dowódcy
Ostatni	por. Mieczysław Tomczak
Organizacja
Kryptonim	Satyryk 1[uwaga 3], Ilmen 27[uwaga 4]
Dyslokacja	Pomorzowiczki; Pomorzowice 19
Formacja	Wojska Ochrony Pogranicza Straż Graniczna
Podległość	48 komenda odcinka 71 batalion OP 44 batalion WOP 45 batalion WOP 4 GBWOP bg GB WOP w Prudniku Górnośląska Brygada WOP Śląski Oddział SG

Placówka Straży Granicznej w Pomorzowicach – zlikwidowana graniczna jednostka organizacyjna Straży Granicznej realizująca zadania w ochronie granicy państwowej z Republiką Czeską.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Strażnica WOP została sformowana w 1945 w strukturze 48 komendy odcinka Prudnik jako 220 strażnica WOP (Pomonowice)^{[1] [uwaga 6]} o stanie 56 żołnierzy. Kierownictwo strażnicy stanowili: komendant strażnicy, zastępca komendanta do spraw polityczno-wychowawczych i zastępca do spraw zwiadu. Strażnica składała się z dwóch drużyn strzeleckich, drużyny fizylierów, drużyny łączności i gospodarczej. Etat przewidywał także instruktora do tresury psów służbowych oraz instruktora sanitarnego^[2].

Pomorzowiczki, pozostałości po 220 strażnicy WOP Pomonowice (listopad 2014)

W 1947 220 strażnica wystawiła placówkę w Tarnkowej^{[uwaga 7]}.

W związku z reorganizacją oddziałów WOP, 24 kwietnia 1948, strażnica została włączona w struktury 71 batalionu Ochrony Pogranicza^[3], a 1 stycznia 1951 44 batalionu WOP w Głubczycach^[4].

Od 15 marca 1954 wprowadzono nową numerację strażnic^{[uwaga 8]}, a strażnica WOP Pomorzowice otrzymała nr 228 w skali kraju^[6].

W 1956 rozpoczęto numerowanie strażnic na poziomie brygady. Strażnica II kategorii Pomorzowice była 18 w 4 Brygadzie Wojsk Ochrony Pogranicza^[7].

1 stycznia 1960 była jako 8 strażnica WOP IV kategorii Pomorzowice.

4 lipca 1961 rozformowano 44 batalion WOP w Głubczycach^{[uwaga 9]}, a strażnica została włączona w struktury 45 batalionu WOP w Prudniku.

1 stycznia 1964 była jako 9 strażnica WOP lądowa IV kategorii Pomorzowice.

por. Roman Krwawnik z-ca d-cy strażnicy ds. politycznych w rozmowie z uczniem miejscowej szkoły podstawowej (1960–1965)

W 1976 w związku z przejściem na dwuszczeblowy system dowodzenia^[8], strażnicę podporządkowano bezpośrednio pod sztab Górnośląskiej Brygady WOP w Gliwicach.

13 grudnia 1981 po wprowadzeniu stanu wojennego na terytorium kraju, dowódca GB WOP wewnętrznym rozkazem w miejscu stacjonowania poszczególnych batalionów, utworzył tzw. „wysunięte stanowiska dowodzenia” (zalążek przyszłych batalionów granicznych), którym podporządkował strażnice znajdujące się na odcinkach dawnych batalionów granicznych. Brygada wykonywała zadania ochrony granicy i bezpieczeństwa państwa wynikające z dekretu o wprowadzeniu stanu wojennego^[9].

W drugiej połowie 1984 Strażnica WOP Pomorzowice została włączona w struktury utworzonego batalionu granicznego GB WOP w Prudniku^[8], jako Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. II w Pomorzowicach^[10].

1 listopada 1989 rozformowano batalion graniczny GB WOP w Prudniku i strażnicę podporządkowano bezpośrednio pod sztab Górnośląskiej Brygady WOP w Gliwicach już jako Strażnica WOP Lądowa kadrowa kat. II w Pomorzowicach (na czas „P” kadrowa)^[10] i funkcjonowała do 15 maja 1991. Żołnierze służby zasadniczej WOP z ostatnich poborów nadal pełnili służbę w strażnicy również po utworzeniu Straży Granicznej, równolegle z przyjętymi do służby kandydackiej funkcjonariuszami SG.

Straż Graniczna:

15 maja 1991 po rozwiązaniu Wojsk Ochrony Pogranicza, 16 maja 1991 strażnica została przejęta przez Śląski Oddział Straży Granicznej w Raciborzu (ŚlOSG)^{[uwaga 10][11]} i przyjęła nazwę Strażnica Straży Granicznej w Pomorzowicach (Strażnica SG w Pomorzowicach).

Zgodnie z zarządzeniem Komendanta Głównego Straży Granicznej, 1 listopada 1998 strażnica SG w Pomorzowicach została zlikwidowana.

Od 1 listopada do 31 stycznia 2001 decyzją komendanta Śląskiego Oddziału SG, w obiekcie stacjonował pluton odwodowy-specjalny Śląskiego OSG.

Zgodnie z zarządzeniem Komendanta Głównego Straży Granicznej 1 lutego 2001 odtworzona została Strażnica SG w Pomorzowicach, w strukturach Śląskiego Oddziału Straży Granicznej w Raciborzu.

Jako Strażnica Straży Granicznej w Pomorzowicach funkcjonowała do 23 sierpnia 2005 i 24 sierpnia 2005 Ustawą z 22 kwietnia 2005 O zmianie ustawy o Straży Granicznej...^{[uwaga 11]} została przekształcona na Placówkę Straży Granicznej w Pomorzowicach (Placówka SG w Pomorzowicach).

Realizując przyjętą przez Radę Ministrów 6 czerwca 2000 Strategii Zintegrowanego Zarządzania Granicą. W części IV Strategii (dot. Środki Kontroli i Bezpieczeństwa), jako Placówka Straży Granicznej w Pomorzowicach funkcjonowała do 15 czerwca 2006, kiedy to zarządzeniem Komendanta Głównego SG została zniesiona^[12]. Ochraniany przez placówkę odcinek granicy, przejęła Placówka Straży Granicznej w Pietrowicach, a obiekt został przekazany gminie i zaadaptowany na mieszkania.

Ochrona granicy

W 1960 8 strażnica WOP Pomorzowice IV kategorii ochraniała odcinek granicy państwowej o długości 15803 m:

• Włącznie znak graniczny nr IV/116, wyłącznie znak gran. nr IV/126.

1 stycznia 1964 na ochranianym odcinku przez strażnicę WOP Pomorzowice funkcjonowały przejścia graniczne małego ruchu granicznego, gdzie kontrolę graniczną i celną osób, towarów i środków transportu wykonywała załoga strażnicy:

• Tarnkowa-Bohušov rej. znaku gran. nr IV/117
• Racławice Śląskie-Osoblaha.

W maju 1989 odcinek strażnicy został wydłużony po przejęciu części odcinka po rozformowanej strażnicy WOP Równe:

• Włącznie znak gran. nr IV/109, do zaku. gran. nr IV/116.

Lata maj 1989–15 maja 1991 rozwinięta strażnica lądowa WOP Pomorzowice II kategorii, ochraniała odcinek granicy państwowej:

• Włącznie znak gran. nr IV/109, wyłącznie znak gran. nr IV/126.
• W okresie zimowym pas śnieżny sprawdzany był minimum: na głównym kierunku dwukrotnie, na pozostałym raz w ciągu doby.
• Współdziałała w zabezpieczeniu granicy państwowej z:
  • Strażnice WOP w: Krasnym Polu i Krzyżkowicach (od 1.11.1989 Strażnicą WOP Trzebina)
  • Sekcja Zwiadu WOP w Prudniku
  • Rejonowy Urząd Spraw Wewnętrznych w Głubczycach
  • Komisariat MO w Głogówku
• W ochronie granicy dowódca strażnicy ściśle współpracował ze swoimi odpowiednikami tj. naczelnikami placówek OSH (Ochrana Statnich Hranic) CSRS:
  • Slezské Rudoltice.
  • Osoblaha (naczelnik placówki – mjr Jaroslav Mihal).

Straż Graniczna:

W okresie 16 maja 1991–1998, strażnica Strażnica SG w Pomorzowicach ochraniała odcinek granicy państwowej:

• Włącznie znak gran. nr II/109, wyłącznie znak gran. nr II/126 .

19 lutego 1996 na odcinku strażnicy zostały uruchomione przejścia graniczne małego ruchu granicznego w których kontrolę graniczną i celną osób, towarów i środków transportu wykonywali funkcjonariusze strażnicy:

• Tarnkowa-Bohušov rej. znaku gran. nr II/117 .
• Pomorzowiczki-Osoblaha rej. znaku gran. nr 122/17 .

W okresie 1 lutego 2001–15 czerwca 2006, strażnica Strażnica SG w Pomorzowicach/Placówka Straży Granicznej w Pomorzowicach ochraniała odcinek granicy państwowej o długości 28864,5 m.

• Włącznie znak gran. nr II/109 (w głębi miejscowość Dobieszów), wyłącznie znak gran. nr II/126 (rejon szwedzkiego słupa).
• Linia rozgraniczenia:
  • z strażnicą SG w Trzebinie wyłącznie zn. gran. nr II/126 dalej granicą gmin: Prudnik, Lubrza, Biała, Strzeleczki, Krapkowice oraz Głogówek, Krapkowice i Walce.
• Terytorialny zasięg działania komendanta strażnicy/placówki SG w Pomorzowicach obejmował gminy: Głogówek, Walce, północna część gminy Głubczyce.
• Tylna strefa działania przebiega przez miejscowości: Wawrzyńcowice, Błażejowice, Dobieszowice, Twardawa.
• Główny wysiłek w służbie skupiała od znaku gran. nr II/117 do znaku gran. nr 122/17 w głębi miejscowości Tarnkowa–Sławoszów–Stara Wieś–Pomorzowiczki.
• Rozgraniczenie pomiędzy rejonami podlegającymi operacyjnej ochronie granicy przebiegało przy zn. gran. nr II/123 w głębi Pomorzowice.
• Miejsca dogodne do przekroczenia granicy wbrew przepisom (pgwp) rej. znaków gran. nr:
  • II/126, 125/7, 124/8, II/124, 122/16, II/122, 120/13, 118/6, 118/2i3, II/117, 117/6, 114/7, 113/10, 113/3, 112/10, 111/12, 110/8, 109/6.
• W okresie zimowym pas śnieżny sprawdzany był:
  • Na korzyść strażnicy SG w Trzebinie, do znaku gran. nr 126/3.
• Funkcjonariusze strażnicy SG w Pomorzowicach pełniąc służbę graniczną przy granicy państwowej w rejonie linii rozgraniczenia:
  • ze strażnicą SG w Trzebinie, prowadzili rozpoznanie wzdłuż drogi z miejscowości Racławice Śląskie w kierunku znaku gran. nr II/126, na korzyść sąsiada od znaku gran. nr II/126 w kierunku miejscowości Laskowice, zwracając uwagę na pola orne przyległe do granicy państwowej.
• Współdziałała w zabezpieczeniu granicy państwowej z:
  • Strażnice SG w: Krasnym Polu i Trzebinie
  • Graniczna Placówka Kontrolna SG w Pietrowicach – od 01.06.2001
  • Komenda Powiatowa Policji w Głubczycach
  • Komisariat Policji w Głogówku
• Komendant strażnicy/placówki SG w Pomorzowicach współdziałał w zabezpieczeniu granicy państwowej z placówkami po stronie czeskiej cizinecké policie RCPP:
  • Slezské Rudoltice (naczelnik referatu – mjr JUDr. Robert Foltyna).
  • Osoblaha (naczelnciy referatu – mjr Jaroslav Mihal, kpt. Libor Chamrad).

1 czerwca 2001 na odcinku strażnicy zostało uruchomione drogowe przejście graniczne, w którym kontrolę graniczną osób, towarów i środków transportu wykonywała załoga GPK SG w Pietrowicach:

• Pomorzowiczki-Osoblaha.

Wydarzenia

• 1956 – koniec czerwca–początek lipca w okresie tzw. Wypadków poznańskich, przy linii granicznej i w strefie działania, odnajdywano pakunki zawierające ulotki z tzw. „bibułą”, przytwierdzone do balonów leżących na ziemi^[13]. W związku z masowością zjawiska, żołnierze otrzymali zezwolenie na użycie broni, celem zestrzelenia nisko przelatujących balonów (nawet jeśli znajdowały się na terytorium czechosłowackim, ale w zasięgu ognia - to samo czynili pogranicznicy czechosłowaccy)^[14].
• Lata 60. – 2. połowa, żołnierze kadra i pracownicy cywilni 4 Górnośląskiej Brygady WOP wybudowali nowy budynek szkoły podstawowej w ramach akcji, 1000 szkół na 1000 lecie Państwa Polskiego w Pomorzowiczkach. Szkoła otrzymała imię Górnośląskiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza^[15].
• 1968 – 25 sierpnia podczas operacji „Dunaj” do Krnova wkroczył 15 Pułk Wojsk Obrony Wewnętrznej z Prudnika, by nie dopuścić do działań tamtejszego dowództwa pułku. Pozytywną rolę w „rokowaniach” z dowództwem czechosłowackiej jednostki odegrał z-ca d-cy strażnicy WOP Pomorzowice por. Jan Wojtak. „Rokował” za pomocą słów i alkoholi, co miało wpływ na zachowanie czechosłowackich sztabowców. Ale mimo wszystko, czechosłowaccy pogranicznicy nabrali pewnego dystansu w stosunku do polskich WOP-istów. Dotychczasowe przyjazne stosunki i spotkania – oziębły. (W trakcie wydarzeń w Czechosłowacji 45 batalion WOP z Prudnika bezpośrednio nie uczestniczył. W drugiej dekadzie sierpnia na zwołanej odprawie d-ców strażnic, nakazano, by w kontaktach z pogranicznikami czechosłowackimi, prosić ich o niepodejmowanie nieodpowiedzialnych działań na ich pograniczu)^[16].
• 13 grudnia 1981–22 lipca 1983 – (stan wojenny w Polsce), normę służby granicznej dla żołnierzy podwyższono z 8 do 12 godzin na dobę. Ścisłą kontrolą objęto całą strefę nadgraniczną. W stan gotowości były postawione pododdziały odwodowe^[17].

Straż Graniczna:

• 1993 – strażnica otrzymała na wyposażenie samochód osobowo-terenowy Land Rover Defender I 110 w zamian za UAZ 469 i motocykle Honda xl 125s w zamian za WSK 125.

Sąsiednie graniczne jednostki organizacyjne

• 219 strażnica WOP Dobieszów ⇔ 221 strażnica WOP Dytmarów – 1946
• 219 strażnica OP Równe ⇔ 221 strażnica OP Dytmarów – 1949
• 227 strażnica WOP Równe ⇔ 229 strażnica WOP Dytmarów – 1954
• 17 strażnica WOP Równe II kat. ⇔ 19 strażnica WOP Dytmarów II kat. – 1956
• 9 strażnica WOP Równe IV kat. ⇔ 7 strażnica WOP Dytmarów III kat. – 1.01.1960
• 10 strażnica WOP Równe lądowa IV kat. ⇔ 8 strażnica WOP Krzyżkowice IV kat. – 1.01.1964
• Strażnica WOP Lądowa rozwinięta w Równym ⇔ Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. II w Krzyżkowicach – do .05.1989
• Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. I w Krasnym Polu ⇔ Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. II w Krzyżkowicach – 05.1989–31.10.1989^[10]
• Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. I w Krasnym Polu ⇔ Strażnica WOP Lądowa kadrowa kat. II w Trzebinie – 1.11.1989–16.04.1990
• Strażnica WOP Lądowa kadrowa kat. I w Krasnym Polu ⇔ Strażnica WOP Lądowa kadrowa kat. II w Trzebinie – 17.04.1990–15.05.1991

Straż Graniczna:

• Strażnica SG w Krasnym Polu ⇔ Strażnica SG w Trzebinie kat. II – 16.05.1991–31.10.1998
• Strażnica SG w Krasnym Polu ⇔ Strażnica SG w Trzebinie kat. II – 1.02.2001–01.01.2003
• GPK SG w Pietrowicach ⇔ GPK SG w Głuchołazach – 2.01.2003–23.08.2005
• Placówka SG w Pietrowicach ⇔ Placówka SG w Głuchołazach – 24.08.2003–14.06.2006.

Obsada personalna

Obsada personalna 16 maja 1991
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
komendant strażnicy	kpt. SG Andrzej Krasicki
zastępca komendanta strażnicy	ppor. SG Jarosław Góra
starszy strażnik graniczny–szef strażnicy	sierż. SG Ryszard Bandoła
starszy strażnik graniczny	mł. chor. SG Sławomir Nasierowski
starszy strażnik graniczny	mł. chor. SG Mieczysław Walczak
strażnik graniczny	plut. SG Waldemar Farenholz
strażnik graniczny	plut. SG Andrzej Gębarowski
strażnik graniczny	kpr. SG Tomasz Kucharski
strażnik graniczny	st. szer. SG Sławomir Sikora
strażnik graniczny	st. szer. SG Tomasz Zalewski[uwaga 12]

Żołnierze strażnicy

Komendanci/dowódcy granicznej jednostki organizacyjnej

Święto SG – wspólny obiad w komendzie ŚlOSG. Na drugim planie przy filarze przodem: 1. k-nt strażnicy kpt. SG Andrzej Krasicki (16.05.1991–1994), 2. kpt. SG Włodzimierz Karsznia (p.o. z-ca k-nta strażnicy (1.02–30.06.2001) (maj 1993)

• por. Czerski (był w 1945)
• por. Michał Radziecki (2. poł. 1945–wiosna 1947^[18])
• ppor. Marian Nowak (17.03.1953–31.07.1954)^[19]
• por. Henryk Nowakowski (1.08.1954–14.12.1954)^[20]
• kpt. Piotr Węglowski (1962–1964^[21])
• kpt. Bogusław Bugaj (był w 1976^[22]–10.1980)^{[uwaga 13]}
• por. Józef Kulak^[23] (10.1980–31.10.1984)^{[uwaga 14]}
• st. chor. sztab. Zdzisław Andres^[24] (1.11.1984–1987)^{[uwaga 15]}
• por. Henryk Michulec (1987–1.07.1989)^{[uwaga 16]}
• por. Mieczysław Tomczak (2.07.1989–15.05.1991)^{[uwaga 17]}

Komendanci strażnicy SG:

• kpt. SG Andrzej Krasicki^[25] (16.05.1991–1994)^{[uwaga 18]}
• kpt. SG Jarosław Góra (1994–30.11.1997)^{[uwaga 19]}
• kpt. SG Dariusz Szczepkowski (1.12.1997–31.10.1998) – do rozformowania^{[uwaga 20]}
• kpt. SG/mjr SG Dariusz Lorenc (01.02.2001–2004)^{[uwaga 21]}
• mjr SG Bogusław Kuliński (2004–23.08.2005)

Komendant placówki SG:

• mjr SG Bogusław Kuliński (24.08.2005–15.06.2006) – do rozformowania^{[uwaga 22]}

Dowódca plutonu odwodowego–specjalnego:

• chor. SG Marian Pietkiewicz (1.11.1998–2000)^{[uwaga 23]}.

Zobacz też

• 6 pułk piechoty.

Uwagi

1. Od 1991 strażnica Straży Granicznej.
2. Od 2005 placówka Straży Granicznej.
3. Kryptonim strażnicy w latach 1972–1973.
4. Kryptonim strażnicy w latach 80. XX wieku.
5. Od 1 stycznia 1993 z Republiką Czeską.
6. Położenie strażnicy → 50°16′26″N 17°43′41″E
7. Rozkaz dowódcy WOP nr 092 z dnia 24.11.1947.
8. Rozkaz dowódcy Wojsk Ochrony Pogranicza nr 04 z 22 lutego1954^[5].
9. Zarządzenie MSW nr 0104/61/WW z 4.07.1961.
10. Zarządzenie nr 021 Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 07.05.1991, utworzono Śląski Oddział SG.
11. W miejsce dotychczas funkcjonujących strażnic oraz granicznych placówek kontrolnych utworzono placówki Straży Granicznej. Funkcjonariusze i pracownicy pełniący służbę i zatrudnieni w strażnicach oraz granicznych placówkach kontrolnych Straży Granicznej stali się odpowiednio funkcjonariuszami i pracownikami placówek Straży Granicznej (Dz.U. z 2005 r. nr 90, poz. 757).
12. Potem starszy strażnik graniczny-przewodnik pasa Alfa nr ewid. 2154, w służbie (25.10.1994–12.2001) i Iber nr ewid 2597, w służbie (23.06.2002–30.09.2009), kiedy to przeszedł na emeryturę wraz z przewodnikiem (psy patrolowo-obronne).
13. kpt. Bogusław Bugaj odszedł na emeryturę.
14. por. Józef Kulak ubył do strażnicy WOP Pokrzywna.
15. st. chor. sztab. Zdzisław Andres odszedł na emeryturę.
16. por. Henryk Michulec ubył do strażnicy WOP Krasne Pole.
17. por. Mieczysław Tomczyk odszedł na emeryturę.
18. kpt. SG Andrzej Krasicki ubył do sko Prudnik.
19. kpt. SG Jarosław Góra ubył do komendy ŚlOSG w Raciborzu.
20. kpt. SG Dariusz Szczepkowski ubył do komendy ŚlOSG w Raciborzu.
21. mjr SG Dariusz Lorenc odszedł na emeryturę.
22. mjr SG Bogusław Kuliński ubył do komendy ŚlOSG w Raciborzu.
23. chor. SG Marian Pietkiewicz ubył do GPK SG w Głuchołazach.

Przypisy

1. ASGran., sygn. 217/143 ↓.
2. Dominiczak 1985 ↓, s. 46.
3. Jackiewicz 1998 ↓, s. 142-143.
4. Gacek 2005 ↓, s. 11.
5. Prochwicz 2011 ↓, s. 207.
6. Dyslokacja jednostek WOP 1954 ↓, k.24.
7. Wykaz dyslokacyjny 1957 ↓, k.186.
8. Jackiewicz 1998 ↓, s. 145.
9. Żurawlow 2011 ↓, s. 41.
10. Zarządzeniem Dowódcy Wojsk Ochrony Pogranicza Nr 035/Org. z dnia 31 lipca 1989 w sprawie zmian etatowych w jednostkach WOP, przeformowano strażnicę WOP Lądową rozwiniętą kat. II w Pomorzowicach na strażnicę WOP Lądową na czas „P” kadrową.
11. Łach 2013 ↓, s. 293.
12. Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji. sejm.gov.pl, 2006-06-23. (pol.).
13. Robert Spałek: Agenci w balonach – mniej znany aspekt „wojny balonowej”. [w:] Instytut Pamięci Narodowej [on-line]. (pol.).
14. Kudasiewicz 2003 ↓, s. 8.
15. Kudasiewicz 2004 ↓, s. 10.
16. Kasza (red.) 2020 ↓, s. 490.
17. Żurawlow 2011 ↓, s. 37.
18. Gacek 2005 ↓, s. 49.
19. Marian Nowak. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej IPN [on-line]. katalog.bip.ipn.gov.pl, 2019. [dostęp 2021-03-31]. (pol.).
20. Henryk Nowakowski. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej IPN [on-line]. katalog.bip.ipn.gov.pl, 2019. [dostęp 2021-03-31]. (pol.).
21. Kudasiewicz 2005 ↓, s. 10.
22. Gacek 2005 ↓, s. 16.
23. Gacek 2005 ↓, s. 69.
24. Gacek 2005 ↓, s. 72.
25. Ostatnie pożegnanie śp. mjr. WOP/SG w st. spocz. Andrzeja Krasickiego. [w:] Związek Emwerytów i Rencistów Straży Granicznej [on-line]. facebook.com, 2023-12-16. [dostęp 2023-12-17]. (pol.).

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1985. Warszawa: Wojskowa Drukarnia w Łodzi, 1985.
• Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. Gliwice: Wydawnictwo Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego, 2005.
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza : (1945–1991): krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
• SławomirS. Żurawlow SławomirS., Pododdziały Ochrony Pogranicza w Jaworzynce, Istebnej i Koniakowie – Rys historyczny 1922–2008, Gliwice: Gminny Ośrodek Kultury w Istebnej, 2011.
• Ryszard Kasza (red.): Ulicami Prudnika : z historią i fotografią w tle. Przemysław Birna, Franciszek Dendewicz, Piotr Kulczyk. Prudnik: Powiat prudnicki ul. Kościuszki 76, 48-200 Prudnik, 2020. ISBN 978-83-954314-5-6.
• Mirosław Kudasiewicz. Z archiwum odkrywcy – Balonowa propaganda. „Tygodnik Prudnicki”. 19(649), s. 8, 2003-05-07. ISSN 1231-904X.
• Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP – Imieniem Wojsk Ochrony Pogranicza. „Tygodnik Prudnicki”. 11(694), s. 10, 2004-03-17. ISSN 1231-904X.
• Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP (37) Sylwetki dowódców jedn. WOP – płk Piotr Węglowski. „Tygodnik Prudnicki”. 3(738), s. 10, 2005-01-19. ISSN 1231-904X.
• Halina Łach: System ochrony polskiej granicy państwowej. Olsztyn: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych. Wydział Humanistyczny UWM, 2013. ISBN 978-83-935593-8-1.
• Archiwum Straży Granicznej, DWOP, sygn. 217/143 k. 119–123. Wykazy dyslokacyjne WOP 1946 r.
• Archiwum SGr., zespół archiwalny DWOP, sygn. 1284/200, Struktury organizacyjno-dyslokacyjne. Wykaz dyslokacyjny etatowych oddziałów i pododdziałów Wojsk Ochrony Pogranicza z 18 maja 1957.
• Archiwum SGr., zespół archiwalny DWOP, sygn. 1284/200, Struktury organizacyjno-dyslokacyjne. Dyslokacja jednostek Wojsk Ochrony Pogranicza z 8 kwietnia 1954.