1 Warszawska Samodzielna Brygada Kawalerii

1 Warszawska Samodzielna Brygada Kawalerii – jednostka kawalerii ludowego Wojska Polskiego.

Ten artykuł dotyczy 1 Warszawskiej Samodzielnej Brygady Kawalerii. Zobacz też: 1 Brygada Kawalerii – stronę ujednoznaczniającą.

1 Warszawska Samodzielna Brygada Kawalerii

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1944
Rozformowanie	1945
Nazwa wyróżniająca	Warszawska
Tradycje
Kontynuacja	1 Warszawska Dywizja Kawalerii
Dowódcy
Pierwszy	płk Władimir Radziwanowicz
Ostatni	płk Aleksander Dawidziuk
Działania zbrojne
II wojna Światowa bitwa o Bydgoszcz szarża pod Borujskiem bitwa pod Trzebiatowem
Organizacja
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska lądowe
Rodzaj wojsk	Kawaleria
Odznaczenia

Podczas defilady 15 sierpnia w Lublinie

Ułani 1 Brygady pod Warszawą, 1944

Oficerowie 1 Brygady w styczniu 1945 roku

Marzec 1945, po walkach o Wał Pomorski

Głaz upamiętniający żołnierzy 1 Warszawskiej Samodzielnej Brygady Kawalerii przy ul. Wybrzeże Szczecińskie w Warszawie

Pomnik zaślubin Polski z morzem w Mrzeżynie

Utworzona w ZSRR w 1944 roku jako 1 Samodzielna Brygada Kawalerii. Był to jedyny związek taktyczny kawalerii polskiej sformowany po kampanii wrześniowej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Brygadę formowano od marca do maja 1944 roku w Trościańcu na południowy wschód od Sum (Ukraińska SRR) według etatu 06/450 radzieckiej samodzielnej brygady kawalerii. Stan brygady wynosił 3025 żołnierzy, a po zmianach – 3500. Rozkazem nr 38 z 8 maja 1944 roku została włączona w skład 1 Armii Polskiej w ZSRR. Od 6 sierpnia 1944 do końca II wojny światowej działała w składzie 1 Armii Wojska Polskiego.

Żołnierze rekrutowali się przede wszystkim z kawalerzystów polskich – uczestników walk we wrześniu 1939 roku. Ok. 75% stanowili żołnierze 19 pułku Ułanów Wołyńskich i 21 pułku Ułanów Nadwiślańskich, a pozostali z 6 pułku Ułanów Kaniowskich, 9 pułku Ułanów Małopolskich, 12 pułku Ułanów Podolskich, 14 pułku Ułanów Jazłowieckich, 23 pułku Ułanów Grodzieńskich, 2 pułku strzelców konnych i 3 Pułku Strzelców Konnych im. Hetmana Stefana Czarnieckiego i inni, także spoza jednostek kawalerii.

Były jednak braki w kadrze oficerskiej. Stanowiska oficerów starszych obsadzono głównie kawalerzystami z Armii Czerwonej polskiego pochodzenia, natomiast na stanowiska oficerów młodszych promowano podoficerów. Po wkroczeniu do kraju brygada została uzupełniona poborowymi z terenów Wołynia i Podola głównie z okolic Tarnopola i Równego oraz grupą partyzantów 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty^[1].

Poszczególne pododdziały zaprzysiężono w Dobrzyńcu 4, 6 i 13 października 1944 roku^[1].

Struktura organizacyjna

• Dowództwo i sztab,
• 2 pułk ułanów,
• 3 pułk ułanów,
• 4 dywizjon artylerii konnej
• dywizjon szkolny,
• 8 bateria przeciwlotnicza,
• 12 szwadron saperów,
• służby:
  • 4 park amunicyjny,
  • 5 ambulans weterynaryjny,
  • 6 szwadron medyczno-sanitarny,
  • 7 kolumna taborowa,
  • 9 szwadron zabezpieczenia technicznego,
  • 10 szwadron łączności,
  • Wojskowa Stacja Pocztowa nr 2977.

Stan etatowy: 3025 ludzi (302 oficerów, 693 podoficerów, 2 030 szeregowych), następnie 3 500 ludzi; 3 004 konie, 7 motocykli, 109 samochodów, 25 radiostacji, 429 pistoletów maszynowych, 2 427 karabinków, 60 karabinów maszynowych, 6 wielkokalibrowych karabinów maszynowych (DSzK), 48 rusznic przeciwpancernych, 24 moździerze 82 mm, 20 armat 76 mm, 6 armat przeciwlotniczych 37 mm wz. 1939 (61-K).

Dowództwo brygady

Dowódca brygady:

• płk Władimir Radziwanowicz (12 kwietnia 1944 – 12 lutego 1945),
• p.o. ppłk Konstanty Gryżewski (15 lutego – 2 marca 1945),
• płk Aleksander Dawidziuk (3 marca – 1 maja 1945).

Zastępca dowódcy brygady ds. polityczno-wychowawczych:

• rtm. (mjr, ppłk) Stanisław Arkuszewski (1 maja 1944 – do końca wojny).

Zastępca dowódcy brygady ds. liniowych:

• vakat – do 8 kwietnia 1945,
• ppłk Andrzej Lisowski (8 kwietnia 1944 – do końca wojny).

Szef sztabu:

• ppłk Mikołaj Pichowicz (1 maja 1944 – 5 lutego 1945),
• p.o. mjr Leonid Maksimow (5 lutego – 3 marca 1945),
• ppłk Mikołaj Pichowicz (3 marca 1945 – do końca wojny).

Działania bojowe

Po ukończeniu szkolenia i otrzymaniu wyposażenia kawaleryjskiego, 1 Brygada osiągnęła gotowość bojową. Na początku lipca 1944 roku transportem kolejowym przewieziono brygadę z rejonu Sum na Wołyń w okolicę Kiwerc, gdzie skoncentrowała się w lasach w rejonie Onewa i Suska. 23 lipca opuściła rejon wyczekiwania i po forsownym marszu doszła do Chełma, gdzie pełniła służbę garnizonową i ochraniała PKWN^[2]. 15 sierpnia 1944 roku wzięła udział w defiladzie w Lublinie. Defilowała przed przewodniczącym Krajowej Rady Narodowej Bolesławem Bierutem.

Do walki brygada weszła po raz pierwszy we wrześniu 1944 roku na przyczółku warecko-magnuszewskim. Następnie wkroczyła na Pragę, gdzie w czasie forsowania Wisły prowadziła działania demonstracyjne w rejonie mostu Kierbedzia^[3]. Od października do grudnia Brygada znajdowała się na linii frontu w rejonie Glinianka - Kołbiel, a następnie Świdry Małe - Karczew.

Podczas radzieckiej ofensywy styczniowej 1945 roku jednostka wojskowa sforsowała Wisłę i wkroczyła do Warszawy od strony Służewca, po czym otrzymała rozkaz przejścia do Bydgoszczy.

Osobny artykuł: Bitwa o Bydgoszcz.

Następnie walczyła na Pomorzu wraz z oddziałami 1 Armii Wojska Polskiego, m.in. o Podgaje, Jastrowie, Wielboki, Sośnicę^[4].

1 marca 1945 roku 1 Warszawska Samodzielna Brygada Kawalerii przeprowadziła ostatnią w historii jazdy polskiej szarżę kawaleryjską, na pozycje niemieckie we wsi Borujsko (Schönfeld), stanowiące część trzeciej linii umocnień Wału Pomorskiego. Wcześniejsze natarcia na Borujsko tego dnia – czołgi i oddziały 2 Warszawskiej Dywizji Piechoty – nie przynosiły powodzenia z uwagi na trudny podmokły teren i położenie wsi na wzniesieniu, na otwartym terenie. Do wsparcia kolejnego natarcia wyznaczono grupę bojową kawalerii w składzie dwóch szwadronów pod dowództwem podporucznika Zbigniewa Staraka. Grupa konna, po zaciętej walce, zdobyła Borujsko ze stratą w boju zaledwie 7 ułanów zabitych i 10 rannych^[5].

Brygada wzięła następnie udział w walkach o Gryfice oraz dokonała uroczystych zaślubin Polski z morzem w Mrzeżynie. W tym czasie walczyła w składzie 7 Gwardyjskiego Korpusu Kawalerii Armii Czerwonej^[6]. W kwietniu 1945 roku zajmowała pozycje obronne wzdłuż brzegów rzeki Dziwna i Zalewu Szczecińskiego. Po przekroczeniu Odry, warszawscy kawalerzyści rozpoczęli walki w Brandenburgii podchodząc do północnych przedmieść Berlina. W pierwszych dniach maja Warszawska Brygada przeszła w okolice Łaby, kończąc szlak bojowy w rejonie Wandlitz^[4].

W dniu 15 maja 1945 rozkazem Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego przeformowano 1 Warszawską Samodzielną Brygadę Kawalerii na 1 Warszawską Dywizję Kawalerii^[7], istniejącą do 1947 roku.

Walki o Wał Pomorski

Forsowanie Odry (położenie 16 kwietnia 1945)

Forsowanie Odry (położenie od 18 do 20 kwietnia 1945)

Symbole brygady

Sztandar
Sztandar został ufundowany przez społeczeństwo Lublina w lipcu 1944 roku i wręczony brygadzie na froncie. Wykonały go w Lublinie zakonnice wg wzoru sztandarów kawaleryjskich okresu międzywojennego z wizerunkiem krzyża Virtuti Militari. Po raz pierwszy na sztandar ten składało przysięgę uzupełnienie wcielone do brygady na Pradze^[8].

Proporczyk na mundur
Proporczyki sztabu brygady i służb były czerwono-jasnoniebieskie.

Proporczyki na lance
Początkowo brygada lanc nie posiadała, jednakże rozkaz dowódcy 1 KPSZ w ZSRR nr 13 z 24 października 1943 roku przewidywał wyposażenie kawalerii w proporczyki na lance o barwach narodowych. Pierwsze lance sporządzono prowizorycznie. Po wkroczeniu na dawne tereny polskie uzyskano pewną liczbę lanc z okresu międzywojennego, które wożono jako oznaki poszczególnych szwadronów. Z czasem proporczyki o barwach narodowych zaczęto zastępować proporczykami o barwach pułków lub szwadronów specjalnych, na których zaznaczano numer szwadronu albo baterii. Proporce szwadronowe miały wygląd prostokąta z wycięciem, złożonego jakby z dwóch części: od strony wycięcia proporzec był dwukolorowy o barwach pułku^[9].

Poszczególne szwadrony oznaczano barwami: 1 szwadron – czerwony, 2 szwadron – biały, 3 szwadron – żółty, 4 szwadron – niebieski, szwadron ckm – czarny. Dowództwo 1 SBK używało proporca w formie biało-czerwonego trójkąta, a po utworzeniu 1 WDK proporca złożonego od strony wycięcia z części biało-czerwonej, a od strony drzewca z kwadratu podzielonego na cztery pola oznaczające pułki. W górnym rzędzie: pole czerwone z cyfrą 1 oznaczało 1 puł, pole białe z cyfrą 2 – 2 puł; w dolnym rzędzie: pole żółte z cyfrą 3 – 3 puł, pole czarne bez cyfry – 57 pak^[9].

Upamiętnienie

W 1967 przy ul. Wybrzeże Szczecińskie w Warszawie, w pobliżu mostu Poniatowskiego, odsłonięto głaz z wykutym napisem upamiętniający żołnierzy 1 Warszawskiej Brygady Kawalerii poległych w walkach o wyzwolenia Warszawy we wrześniu 1944 i styczniu 1945^[10].

Nazwy wyróżniające i odznaczenia

Rozkazem dowódcy 1 Armii Wojska Polskiego nr 60 z 24 lutego 1945 roku i rozkazem Naczelnego Dowództwa Armii Czerwonej nr 011 z 19 lutego 1945 roku brygada otrzymała miano Warszawska^[11].

Rozkazem Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego nr 127 z 8 maja 1946 roku została odznaczona Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy^[11].

Przypisy

1. Komornicki 1987 ↓, s. 29.
2. Komornicki 1987 ↓, s. 30.
3. Sobczak (red.) 1975 ↓, s. 37.
4. Komornicki 1987 ↓, s. 31–33.
5. Ostatnia szarża w historii polskiej kawalerii
6. Kosiarz 1967 ↓, s. 171.
7. Kajetanowicz 2005 ↓, s. 41.
8. Komornicki 1987 ↓, s. 29–30.
9. Komornicki 1987 ↓, s. 15–16.
10. Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 351. ISBN 83-912463-4-5.
11. Komornicki 1987 ↓, s. 33.

Bibliografia

• Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945–1960: skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń, Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.
• Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 3, Regularne jednostki ludowego Wojska Polskiego: formowanie, działania bojowe, organizacja, uzbrojenie, metryki jednostek kawalerii, wojsk pancernych i zmotoryzowanych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07419-4.
• Edmund Kosiarz: Wyzwolenie Polski północnej 1945. Gdynia: 1967.
• Cezary Leżeński, Lesław Kukawski: O kawalerii polskiej XX wieku. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991. ISBN 83-04-03364-X. Brak numerów stron w książce
• Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Edward Pawłowski. 1 Brygada Kawalerii na Pomorzu Zachodnim. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 4, s. 3–29, styczeń-czerwiec 1988. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. ISSN 0043-7182.