Żelazo (województwo pomorskie)

Żelazo (kaszb. Żélazo^[5], niem. Selesen) – stara wieś słowińska w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie słupskim, w gminie Smołdzino na Wybrzeżu Słowińskim. Wieś Żelazo stanowi przykład wsi okrągłej z niepełną zabudową wokół okrągłego placu. W bezpośrednim sąsiedztwie wsi, na północny wschód od zabudowań, odkryto kilka osad wczesnośredniowiecznych datowanych na XII-XIII w. oraz ułamki naczyń z VII-X w. Według danych dla końca XVIII w. we wsi mieszkało 8 kmieci i 4 zagrodników oraz 5 „innych"; położenie ich zagród można zidentyfikować na planie wsi z 1818 r.^[6]

Żelazo

wieś
Pałac w Żelazie zdewastowany w PRL[1]
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	słupski
Gmina	Smołdzino
Liczba ludności (2011)	299[2]
Strefa numeracyjna	59
Kod pocztowy	76-214[3]
Tablice rejestracyjne	GSL
SIMC	0751232
Położenie na mapie Polski Żelazo
Położenie na mapie województwa pomorskiego Żelazo
Położenie na mapie powiatu słupskiego Żelazo
Położenie na mapie gminy Smołdzino Żelazo
54°38′58″N 17°15′19″E[4]

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa słupskiego.

W 2011 miejscowość zamieszkiwało 299 osób^[2].

Wieś jest położona pomiędzy Rowokołem a Będomińską Górą^[7].

Nazwa

Nazwa, wzmiankowana po raz pierwszy w formie Zeleza w 1281, ma pochodzenie słowiańskie i charakter topograficzny. Jest to nazwa prymarna, wyprowadzona od pomorskiego kontynuantu psł. *želězo „żelazo”^[8]. W zapisach źródłowych i formie niemieckiej brak jest przegłosu lechickiego, pojawia się on dopiero w odnotowanej przez Friedricha Lorentza formie nazwy w lokalnych gwarach słowińskich: Žìe̯lazɵ^[9]. Lorentz odnotowuje również nazwy mieszkańców: Žìe̯ležȯu̯n, Žìe̯ležȯu̯nkă „żelezianin, żelezianka”^[9]. Niemiecka nazwa Selesen jest adaptacją fonetyczną pierwotnej nazwy słowiańskiej^[8].

Rada Języka Kaszubskiego proponuje kaszubską formę nazwy Żelazło^[10].

Zabytki

• Pałac w Żelazie^[11]

Zobacz też

• Rezerwat przyrody Wierzchocińskie Jałowce
• Wierzchocino

• Żelazo. powiatslupsk.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-02-07)].
• Cmentarz w Żelazie. cmentarze_slupsk.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-11-19)].

Przypisy

1. PiotrP. Skurzyński PiotrP., Pomorze, Warszawa: Wyd. Muza S.A., 2007, s. 238, ISBN 978-83-7495-133-3.
2. Ludność w miejscowościach statystycznych według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [w:] Narodowy Spis Powszechny 2011 [on-line]. Główny urząd statystyczny. [dostęp 2015-09-04].
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1644 [zarchiwizowane 2022-10-26].
4. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 163562
5. FriedrichF. Lorentz FriedrichF., Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem, Instytut Zachodnio-Słowiański przy Uniwersytecie Poznańskim, 1923, s. 155 (pol.).
6. Halina Szulc 1988: Morfogenetyczne typy osiedli wiejskich na Pomorzu Zachodnim. Polska Akademia Nauk Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania. [dostęp 1988].zły zapis daty dostępu
7. CzesławC. Piskorski CzesławC., Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka Warszawa, 1980, s. 318, ISBN 83-217-2292-X, OCLC 8032482.
8. WitoldW. Iwicki WitoldW., Toponimia byłego powiatu słupskiego, Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskie, 1993, s. 122.
9. FriedrichF. Lorentz FriedrichF., Slovinzisches Wörterbuch: zweiter Teil: P-Z : Orts- und Personennamen. Nachträge, Unsichere Wörter, Sankt Petersburg: Kaiserliche Akademie der Wissenschaften, 1912, s. 1539.
10. FelicjaF. Baska-Borzyszkowska FelicjaF. i inni, Polsko-kaszubski słownik nazw miejscowych, Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 2017, s. 226, ISBN 978-83-62137-50-3.
11. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.