Loading AI tools
uposażenie ziemskie wójta Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wójtostwo (łac. advocatia) – uposażenie ziemskie, początkowo należące do wójta, powstałe w wyniku lokacji osady (miasta lub wsi) na prawie niemieckim.
Wójtostwo na ziemiach polskich zaczęło się pojawiać wraz z upowszechnieniem lokacji miast i wsi na prawie niemieckim. Było to uposażenie ziemskie nadawane w dziedziczną dzierżawę wójtowi (jako reprezentantowi pana feudalnego), położone na terytorium nowo lokowanej osady (częściej miasta, niż wsi, chociaż nie było tutaj ścisłej reguły)[1]. Wójtostwo, jako uposażenie gruntowe, należało do grupy bezpośrednich uprawnień wójta (obok uprawnień wodnych, leśnych i przemysłowych) – w odróżnieniu od grupy uprawnień pośrednich (jako świadczeń przysługujących wójtowi od podległej mu ludności)[2]. Wielkość (powierzchnię) wójtostw określano w łanach (1 łan ziemi uprawnej, w zależności od przyjętej odmiany prawa niemieckiego, wynosił od 16 do 25 współczesnych hektarów). Wielkość ustanawianych wójtostw najczęściej wahała się pomiędzy liczbą 1 a 10. Na Mazowszu np. miejskie wójtostwa 1-łanowe funkcjonowały w Garwolinie oraz w Nowym Mieście, natomiast 10-łanowe: w Ostrowi i w Piasecznie[3].
Od początku swojego istnienia wójtostwa były przedmiotem handlu, a zakup wójtostwa, za zgodą panującego – księcia lub króla, oznaczał równocześnie przyjęcie przez daną osobę urzędu wójta. Jeśli natomiast wójtostwo przypadło więcej niż jednej osobie, wówczas także urząd i inne przynależne mu dobra były odpowiednio dzielone[4]. W takiej, pierwotnej formule, wójtostwa funkcjonowały najdłużej na Mazowszu (do połowy XVI wieku), natomiast w Koronie już od statutu warckiego (1423 r.) rozpoczął się proces skupowania wójtostw przez władzę królewską, zakończony w 1563 r., kiedy to wszystkie wójtostwa uznano za będące na skupie bez podawania jakichkolwiek przyczyn[5]. Odtąd wójtostwa w dobrach królewskich stały się dzierżawą dożywotnią, a ich nadawanie szlachcie (najczęściej za zasługi) należało do prerogatyw króla. Z kolei w dobrach prywatnych skup wójtostw oznaczał ich likwidację i połączenie z dobrami pana. Niektóre zamożniejsze miasta zabezpieczały się przed przejęciem wójtostw przez szlachtę poprzez samodzielny ich wykup (np. Stara Warszawa w 1609 r.)[6]. Wraz z upadkiem Rzeczypospolitej w wyniku rozbiorów wójtostwa królewskie stały się własnością państw zaborczych, a wkrótce potem częścią majątku miejskiego lub wiejskiego. W XIX wieku zaczęły stopniowo zanikać (także jako nazwy geograficzne), stapiając się z własnością państwową, samorządową lub prywatną.
Pozostałości dawnych wójtostw funkcjonują obecnie w nazwach niektórych wsi w Polsce lub części miast albo wsi. W niektórych miastach istnieją także ulice o takiej nazwie (np. w Mławie), często w miejscu, gdzie rzeczywiście dane grunty się znajdowały. W większości osad lokowanych na prawie niemieckim pozostałości po wójtostwie są obecnie słabo rozpoznawalne w terenie, zwłaszcza że nie zawsze składało się ono z jednej części (np. w Ciechanowie funkcjonowało wójtostwo „w trzech polach”[7]). Lokalizacja większości wójtostw wymaga pogłębionych badań historycznych i geograficznych.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
