Loading AI tools
gatunek ptaka Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wróbel siwogłowy (Passer griseus) – gatunek ptaka z rodziny wróbli (Passeridae). Występuje w Afryce Subsaharyjskiej z wyjątkiem jej południowej części. Południowa granica zasięgu przechodzi przez skrajnie północną Namibię, Botswanę i Zimbabwe. Nie jest zagrożony wyginięciem.
| Passer griseus[1] | |||
| (Vieillot, 1817) | |||
 Osobnik sfotografowany w Tanzanii | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
wróbel siwogłowy | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 P. g. griseus P. g. laeneni P. g. ugandae P. (g.) swainsonii P. (g.) suahelicus P. (g.) gongonensis Obszary nachodzenia się zasięgu poszczególnych podgatunków oznaczone paskami (widoczne po powiększeniu) | |||
Długość ciała wynosi 14–15 cm, masa ciała 18–43 g. Systematyka gatunku jest sporna, trzy podgatunki z Afryki Wschodniej bywają uznawane za odrębne gatunki. Wróble siwogłowe współcześnie najpowszechniej występują w siedliskach ludzkich, a ich pierwotnym środowiskiem były otwarte zakrzewione tereny i trawiasta sawanna z rzadka porośnięta drzewami. Są to przeważnie towarzyskie ptaki, choć tryb życia różni się w poszczególnych częściach zasięgu. Żywią się głównie ziarnem, również zbóż, a wśród ludzi również odpadkami. Okres lęgowy współwystępuje z opadami deszczu. Po około 16 dniach wysiadywania zazwyczaj klują się 3 lub 4 młode.
Po raz pierwszy gatunek opisał Louis Pierre Vieillot w 1817[3]. Holotyp pochodził z Senegalu[4][5], choć Vieillot błędnie wskazał Stany Zjednoczone[3]; pomyłkę sprostował Lafresnaye w 1839[6]. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Fringilla grisea[3]. Obecnie (2019) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza wróbla siwogłowego w rodzaju Passer. Wyróżnia 3 podgatunki[7], podobnie jak autorzy Handbook of the Birds of the World[4].
Sporna jest kwestia odrębności wróbla siwogłowego względem niektórych taksonów. Dawniej bywał łączony w jeden gatunek wraz z wróblem bladym (P. diffusus)[4][8], przykładowo w Check-list of birds of the world (1962)[9]. Jeden z jego podgatunków, P. diffusus mosambicus van Someren, 1921 bywa czasem uznawany za podgatunek wróbla siwogłowego[8], między innymi przez The Birds of Malawi: An Atlas and Handbook (2006)[10]. Status podgatunku P. diffusus stygiceps Clancey, 1954 pozostaje niejasny. Sugerowano, że mogą to być ciemniejsze osobniki podgatunku nominatywnego, u którego przedstawicieli klinowo zachodzi zmiana ubarwienia, lub że są to hybrydy P. d. stygiceps i P. griseus ugandae. Do bardziej szczegółowej systematyki potrzebne są dalsze badania na temat granic zasięgów tych dwóch taksonów[8].
Sporna jest pozycja wróbli: szarego (P. (g.) swainsonii), papugodziobego (P. (g.) gongonensis) i suahilijskiego (P. (g.) suahelicus). Autorzy HBW uznają je za odrębne gatunki[4], podobnie jak Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny[7]. Klasyfikację tę zaproponowali Hall i Moreau (1970)[11], podtrzymał później Denis Summers-Smith (The Sparrows. A study of the genus Passer, 1988)[11][12]. Kompletna lista ptaków świata traktuje te taksony jako podgatunki wróbla siwogłowego[13]. Przedstawiciele tych podgatunków nie krzyżują się ze sobą przynajmniej w niektórych spośród miejsc, w których ich zasięgi występowania nachodzą się[4]. U żadnego z nich nie występuje w upierzeniu dymorfizm płciowy. Niewiele różnią się upierzeniem, choć są to różnice znaczące[11]. Ash, Atkins i Atkins (2009) określili kwestię systematyki podgatunków wróbla siwogłowego jako skomplikowaną, pogmatwaną i nierozstrzygniętą[14].
BirdLife International szacuje zasięg występowania wróbla siwogłowego, z wyłączeniem trzech spornych podgatunków, na 18,8 mln km²[15]. Obejmuje tereny położone na południe od równoleżnika 18°N[16]. IOC wyróżnia następujące podgatunki[7]:
Taksony sporne, traktowane jako podgatunki na Kompletnej liście ptaków świata[13]:
Długość ciała wynosi 14–15 cm, masa ciała 18–43 g[4]. Dalszy opis dotyczy podgatunku nominatywnego, jeśli nie zaznaczono inaczej. W upierzeniu nie występuje dymorfizm płciowy. Głowa i szyja popielatoszare, obecna nieco ciemniejsza maska zachodząca na oko. Policzki jaśniejsze od reszty głowy. Płaszcz i górna część grzbietu szarobrązowe, niepokryte paskami. Niższa część grzbietu i kuper nieco jaskrawsze, czerwonobrązowe. Ogon brązowy. Skrzydła brązowe z czerwonawocynamonową plamą na barkówkach. Końcówki pokryw skrzydłowych średnich są białe, tworzą niewielką plamę na skrzydle. Plama ta jest osobniczo zmienna[21], bywa trudna do dostrzeżenia lub całkiem nieobecna[22]. Spód ciała częściowo jasnoszary, na brzuchu bieleje. Na brodzie i gardle ulokowana jest dobrze widoczna biała plama[21] o prostokątnym kształcie[22]. Tęczówka jasnobrązowa[21]. Nogi szarobrązowe[21], czasami w nieco różowym odcieniu[11]. Barwa dzioba opisywana różnie, niekiedy sprzecznie. U młodocianych dziób ma barwę rogu, u dorosłych – czarną u większości osobników. Prawdopodobnie wbrew dawnym doniesieniom u ptaków dorosłych nie zmienia się wraz z nadejściem sezonu lęgowego[21].
Osobniki młodociane upierzone są podobnie do dorosłych, lecz na płaszczu mają popielate pasy i brakuje im białej plamy na skrzydle[21]. Ponadto ich upierzenie jest ogółem bardziej brązowe[22] i matowe[11]. Przedstawicieli P. g. laeneni wyróżnia znacznie jaśniejsze upierzenie w porównaniu do ptaków podgatunku nominatywnego[21]. Spód ciała jest u nich biały[11][21] (przez co nie widać białej plamy na gardle), głowa i kark – jasnoszare, grzbiet – płowy, kuper – piaskowożółty. Reprezentantów P. g. ugandae cechuje ciemniejszy zarówno wierzch, jak i spód ciała. Upierzenie głowy zdaje się nieco szarobrązowe, wierzch ciała – rdzawy, zaś biały śliniak – słabiej widoczny[21].
Prawdopodobnie wróble siwogłowe pierwotnie zamieszkiwały otwarte zakrzewione tereny i trawiastą sawannę z porozrzucanymi drzewami[24]. Współcześnie najczęściej spotykane są w środowiskach pochodzenia antropogenicznego – na obszarach upraw, na wsiach i w miastach[25]. Szczególnie pospolite są w miejscach, gdzie utrzymuje się konie. Rozprzestrzenianie się ludzi umożliwiło wróblom siwogłowym poszerzenie swojego zasięgu występowania, w tym poprzez wylesianie pod budowę torów kolejowych, co wróblom umożliwiło penetrację lasów i dostęp do przecinek[24]. W części zasięgu wróble siwogłowe występują jednak z dala od ludzkich siedzib. Przykładowo w zachodniej Etiopii i Kenii zasiedlają świetliste lasy[25]. Północna część zasięgu wróbli siwogłowych przylega do obrzeży pustyń. W tych regionach ptaki te zamieszkują stosunkowo wilgotne środowiska. Przedstawiciele podgatunku P. g. laeneni są znacznie lepiej przystosowani do pustynnego klimatu i równie chętnie wybierają swoje „rodzime” środowiska, jak i te związane z obecnością człowieka[24]. Ptaki podgatunku nominatywnego wybierają za to obszary o większej rocznej sumie opadów niż wróble papugodziobe (P. (g.) gongonensis), przynajmniej na Półwyspie Somalijskim[26].
W części zasięgu obejmującej trzy powszechnie akceptowane podgatunki wróble siwogłowe odnotowywane były do 2000 m n.p.m.[11] Przedstawiciele P. g. ugandae w północno-zachodniej Etiopii i zachodniej Erytrei występują do 1200 m n.p.m.[26] (na wybrzeżu Erytrei pojawiają się i na poziomie morza[14]); w północno-zachodniej Erytrei wróble szare (P. (g.) swainsonii) są za to nieobecne poniżej 1200 m n.p.m.[27] Ogółem wróble szare były stwierdzane na maksymalnie 4500 m n.p.m. (Wyżyna Abisyńska)[11], choć na samym Półwyspie Somalijskim najpowszechniej występują do 3000 m n.p.m.[26] W Malawi wróble siwogłowe stwierdzano od 40 do 1750 m n.p.m., jednak część obserwacji mogła dotyczyć wróbli bladych (P. diffusus) ze względu na trudność odróżnienia przedstawicieli tych gatunków ptaków w terenie[10]. W Kenii obserwowano gniazdowanie przeważnie w regionach położonych powyżej 500 m n.p.m., lecz może to być jedynie pozorna prawidłowość wynikająca ze zbyt małej liczby obserwatorów[16].
Wróble siwogłowe są niepłochliwe. Często widuje się je, gdy skaczą po ulicach miasteczek czy przesiadują na dachach domów. Są głośne i zaczepne[24]. Choć ogólnie są opisywane jako towarzyskie, gniazdują w niewielkich koloniach i łączą się w stada liczące do 20–50 osobników, to nierzadko zdarzają się obserwacje i pojedynczych par. G. Morel zaobserwował różnorodność w zachowaniach wróbli siwogłowych w Senegalu: w raczej wilgotniejszych południowych rejonach kraju są towarzyskie, zaś w północnych, bardziej pustynnych rejonach są terytorialne i gniazdują parami, w odosobnieniu. Podobne obserwacje poczynił Brosset w północno-wschodnim Gabonie, gdzie pary broniły terytoria wielkości kilkuset metrów kwadratowych[28].
W regionach, gdzie wróble siwogłowe pojawiają się w stadach, pozostają one razem również podczas żerowania na ziemi czy odpoczynku na drzewach. Przesiadują wspólnie również na wsiach czy w gęstych zaroślach na ich obrzeżach. Poza sezonem lęgowym mogą opuszczać swoje typowe środowiska i wędrować po tych bardziej otwartych, jak tereny upraw czy mokradła[28].
Dorosłe wróble siwogłowe żywią się głównie ziarnem, zarówno dzikich traw, jak i zbóż (w tym ryżu[29]), choć zjadają również małe owoce[23] i owady, którymi karmią pisklęta. Wśród nich stwierdzono termity, latające mrówki[11], prostoskrzydłe (Orthoptera)[30][23], ważki (Odonata), modliszki (Mantodea) oraz gąsienice i dorosłe motyle (Lepidoptera)[29]. W Ghanie odnotowano w diecie również kwiaty akacji[30]. W miastach są niemalże wszystkożerne, zjadają również chleb, owoce i inne odpadki z gospodarstw domowych. Rano przybywają pod okna domostw, by zjadać martwe owady leżące pod nimi, zwabione światłem w nocy[23]. Badanie prowadzone w Burundi nie wykazało sezonowej zmiany składu pożywienia u wróbli siwogłowych[29].
Wróble siwogłowe ogółem w całym zasięgu gniazdują przez cały rok, przy czym w poszczególnych regionach okres lęgowy współwystępuje z opadami deszczu. Na obszarach nawadnianych może on być wydłużony[4] lub rozród może się odbywać w porze suchej[19][28]. Lęgi stwierdzano w poszczególnych państwach w następujących okresach roku:
Wróble siwogłowe zazwyczaj gniazdują w miasteczkach lub w ich pobliżu. Gniazdo przypomina bezładną masę, utworzone jest głównie z traw, jest zadaszone. Wyściółkę stanowią pióra, często pochodzące od drobiu. Umiejscowione jest w rozmaitych zagłębieniach – w dziuplach i szczelinach w konarach drzew (często w starych gniazdach wąsali i dzięciołów), pod strzechą, pod wystającymi dachami, w otworach w słupach linii wysokiego napięcia[28], w słupkach ogrodzeniowych[30] oraz w starych gniazdach jerzyków małych (Apus affinis) i jaskółek rdzawobrzuchych (Cecropis semirufa)[28]. Wróble siwogłowe mają, przynajmniej w Malawi, znacznie szersze preferencje w kwestii miejsc na gniazdo w porównaniu do wróbli domowych[10]. W Etiopii znaleziono raz gniazdo z trzema pisklętami zbudowane 35 cm w głąb lufy radzieckiego czołgu[14]. W budowie gniazda uczestniczą obydwa ptaki z pary[30].
Zniesienie liczy zwykle 3 lub 4 jaja (sporadycznie 2[23]; według jednego ze źródeł może ich być do 9[30]). W całym zasięgu nie obserwowano dużej zmienności w liczbie jaj w lęgu[23]. Średnie wymiary 103 jaj z południowej Afryki: 19,2 na 14,3 mm (17–21,3 na 13,1–15,2 mm)[33]. Inkubacja trwa około 16 dni. Wysiaduje jedynie samica[30]. Obydwoje rodzice uczestniczą w karmieniu młodych[30][23], które w pełni opierzają się po 13–17 dniach życia[33]. Opuszczają gniazdo po blisko 19 dniach życia[30]. Przynajmniej do 1988 nie była znana długość życia wróbli siwogłowych na wolności. Dwa osobniki w niewoli przeżyły 11 lat[23].
IUCN uznaje wróbla siwogłowego za gatunek najmniejszej troski nieprzerwanie od 1988 (stan w 2019). BirdLife International ocenia trend liczebności populacji jako stabilny ze względu na brak dowodów na spadek liczebności populacji czy istnienie znaczących zagrożeń[15]. Według autorów HBW Alive w Nigerii odnotowano zagęszczenie 5 osobników/ha. Zasięg gatunku poszerza się w kierunku wschodnim i południowo-wschodnim (nie podano daty; dostęp: 2019)[4]. Trzy taksony sporne (swainsonii, gongonensis i suahelicus) IUCN traktuje jako osobne gatunki, każdy z nich również zalicza do kategorii najmniejszej troski, a trend ich liczebności uznaje za stabilny[34][35][36].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_(32715460468).jpg)
