Loading AI tools
typ wód powierzchniowych Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wody silnie zmienione, silnie zmienione części wód (SZCW) – pojęcie używane w gospodarce wodnej na określenie wód powierzchniowych, których parametry morfologiczne i hydrologiczne dla różnego rodzaju potrzeb zostały przekształcone tak, że nie jest możliwe uzyskanie przez nie dobrego stanu ekologicznego. Takie podejście definiujące jest przedstawione w ramowej dyrektywie wodnej[2].
Wody silnie zmienione to takie akweny czy cieki, które powstały na skutek fizycznego przekształcenia już istniejących wód naturalnych, w odróżnieniu od wód sztucznych, powstałych od podstaw. W związku z tym sztuczny zbiornik wodny powstały na skutek piętrzenia wód rzecznych, czyli zbiornik zaporowy, jest w tym ujęciu przykładem wód silnie zmienionych, a powstały w wyniku zalania wyrobiska, np. zbiornik poeksploatacyjny – sztucznych. Jest tak również wtedy, gdy silnie zmieniona część wód obejmuje obszary poprzednio lądowe, jak i gdy sztuczna część wód wchłania drobne naturalne zbiorniki czy cieki[3]. Ten pierwszy przypadek oprócz zalania doliny rzecznej przez wody zbiornika zaporowego dotyczy sytuacji, gdy w ramach regulacji zmieniony jest przebieg koryta rzeki[4]. Określenie wód jako silnie zmienione w tym ujęciu dotyczy wyłącznie zmian fizycznych (morfologicznych i hydrologicznych). Przekształcenie parametrów fizyczno-chemicznych (zanieczyszczenie) nie jest podstawą do uznania wód za silnie zmienione[5].
Ponieważ w ramowej dyrektywie wodnej w przypadku wód śródlądowych wydziela się jedynie dwie kategorie wód – rzeczne i jeziorne, zbiorniki zaporowe mające cechy pośrednie są różnie traktowane. Przykładowo w Polsce przyjmuje się kryterium pochodzenia i uznaje je za silnie zmienione części wód rzecznych[1], a w Rumunii ze względu na ostateczna formę – jeziornych[6].
Wyznaczenie jednolitej części wód (jcw) jako silnie zmienionej wiąże się z założeniem, że jej użytkowanie tak zaburza stan ekosystemu wodnego, że nie jest możliwe osiągnięcie przez nią dobrego stanu ekologicznego, w związku z czym dla takiej części wód władze wodne określają kryteria maksymalnego i dobrego potencjału ekologicznego, które mogą być mniej restrykcyjne niż kryteria bardzo dobrego i dobrego stanu ekologicznego. Tak samo jest w przypadku sztucznych części wód[7]. Wyznaczenie takie nie oznacza, że przekształcenia mogą być nieograniczone, bo dla uzyskania dobrego potencjału ekologicznego nadal konieczne jest podjęcie środków naprawczych, czyli działań łagodzących wpływ przekształceń na ekosystemy, łącznie z działaniami renaturyzacyjnymi[8].
Jako silnie zmienione części wód mogą być wyznaczone takie jcw, które zostały przekształcone przez człowieka, stopień przekształcenia jest znaczny, a samo przekształcenie trwałe[9]. W celu wyznaczenia jcw jako silnie zmienionej, zarządzający wodami musi zidentyfikować cel, w jakim została ona przekształcona. Lista celów nie jest zamknięta, a jako typowe podane są przeznaczenie do żeglugi lub rekreacji, piętrzenie na potrzeby retencji, w tym gromadzenie wody ujmowanej do picia, elektrowni wodnej, irygacji, regulacja rzeki na potrzeby ochrony przeciwpowodziowej czy melioracji[10]. Niewymienioną w dyrektywie, ale uznawaną za istotną w kontekście przekształceń hydromorfologicznych działalnością człowieka, jest urbanizacja[11]. Wśród celów, jakie spełniają silnie zmienione części wód, mogą być również cele środowiskowe czy kulturowe. Tak jest w przypadku zbiorników zaporowych, które stały się siedliskiem dla organizmów, lub zabytkowych budowli hydrotechnicznych, przez co nawet, gdy pierwotna funkcja przekształcenia już nie jest istotna gospodarczo, usunięcie przekształceń byłoby szkodliwe z innych przyczyn[10].
Typowe przekształcenia hydromorfologiczne (presje) to: zapory i jazy, utrzymanie torów wodnych z bagrowaniem i usuwaniem osadów, kanały żeglugowe, prostowanie koryta, umocnienia brzegu, drenaż, osuszanie, odcinanie ramion bocznych[11]. Ich skutkiem utrudniającym osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego jest m.in.: przerwanie ciągłości rzek, w tym transportu rumowiska, zmiana profilu koryta, przerwanie kontaktu ze starorzeczami i mokradłami, ograniczenie lub zanik obszarów zalewowych, zmniejszenie przepływu, bezpośrednie niszczenie organizmów wodnych, sztuczny reżim przepływu, zmiana poziomu wód gruntowych, zwiększona erozja i zamulanie[12].
Zgodnie z przewodnikiem wydanym w ramach wspólnej strategii wdrażania ramowej dyrektywy wodnej, władze wodne krajów Unii Europejskiej w celu wyznaczenia jcw jako silnie zmienionej muszą przejść następujące kroki[13]:
Wyznaczenie jcw jako silnie zmienionej lub naturalnej nie jest zupełnie ostateczne i w czasie aktualizacji planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza może zostać zmienione[14].
W pierwszym cyklu obowiązywania planów gospodarowania wodami na obszarze dorzeczy w Europie (2009–2015) wśród wyznaczonych jednolitych części wód powierzchniowych (jcwp) 13% wyznaczono jako silnie zmienione (szjcwp), podczas gdy w drugim cyklu (2016-2021) – 12%. Najwięcej szjcwp wyznaczono wśród wód przejściowych (26-28%), a najmniej przybrzeżnych (4-5%). Wśród cieków i jezior odsetek był podobny do ogólnej średniej[15]. W drugim cyklu w przypadku Irlandii był to 1%, podczas gdy na Malcie 47%. W Polsce jako silnie zmienione wyznaczono 21% jcwp. Niewielki odsetek wyznaczono również w Finlandii czy Szwecji, a znaczny na Węgrzech czy w Holandii[16].
Pierwsze wyznaczenie w znacznej mierze opierało się na ocenie eksperckiej, nie zawsze z przejrzystą procedurą. W połowie obszarów dorzeczy zachowano wszystkie etapy wyznaczania. Wśród celów, w jakich wyznaczono jcwp jako silnie zmienione, najczęściej wymieniane są żegluga, uzyskanie energii wodnej i ochrona przeciwpowodziowa. Najczęstsze przekształcenia fizyczne wymieniane jako silne zmiany to grupa związana z piętrzeniem wód (tamy, jazy, zbiorniki), druga grupa zaś to regulacja łącznie z prostowaniem biegu rzek[17].
W niektórych krajach w drugim cyklu zmieniono procedurę. Przykładowo, o ile na obszarze dorzecza Wisły w pierwszym cyklu metodą ekspercką wyznaczono jako silnie zmienione 904 jcw rzecznych, 1 jcw przybrzeżnych i 31 jcw jeziornych (ponadto 58 jcw rzecznych wyznaczono jako sztuczne, czyli kanały), o tyle w drugim cyklu zastosowano metodykę wyznaczania wód silnie zmienionych i sztucznych, którą wyznaczono jako silnie zmienione 491 jcw rzecznych, 20 jcw jeziornych, 2 jcw przejściowych i 1 jcw przybrzeżnych (jako naturalne wyznaczono 2108 jcw rzecznych, 464 jcw jeziornych, 5 jcw przybrzeżnych i 3 jcw przejściowych oraz wyznaczono 61 jcw sztucznych, wyłącznie rzecznych). Najczęstszy wskaźnik cząstkowy stosowany w metodyce szacowania skali przekształceń przekraczający kryteria naturalności w przypadku tego obszaru dorzecza to stosunek łącznej długości części cieków odciętych przez budowle poprzeczne o istotnym spadzie do całej długości cieków. Stosunkowo rzadko natomiast przekroczony jest wskaźnik odwołujący się do długości obwałowań[1].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.