Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Eponimicznym założycielem dynastii był Timur (1370–1405), wódz sturczonego mongolskiego plemienia Barłasów, wchodzącego w skład Chanatu Czagatajskiego. Wykorzystał on chaos w jakim był pogrążony chanat i w roku 1370 opanował Mawarannahr, który stał się bazą dla jego dalszej ekspansji. W szeregu kampanii w trakcie swoich rządów Timur dążył do zjednoczenia całego dawnego Chanatu Czagatajskiego, nie udało mu się jednak osiągnąć tego celu. Wykorzystał natomiast rozdrobnienie Iranu po upadku Ilchanidów i w latach 1380–1393 podbił jego terytorium, dokonując spustoszeń porównywalnych jedynie z wcześniejszym najazdem mongolskim w latach 1219–1221. W latach 1375–1377 udało mu się także zainstalować swojego protegowanego Tochtamysza na tronie Białej Ordy. Tochtamysz później zdobył władzę nad Złotą Ordą i wypowiedział posłuszeństwo Timurowi, temu ostatniemu udało się jednak ostatecznie go pokonać w bitwie pod Kunduzczą (1391). Timur przedsięwziął wielkie wyprawy na Indie (1398–1399), Syrię (1400–1401) i Anatolię (1402), lecz chociaż ich wynikiem była jego formalna zwierzchność, to nie ustanowił tam swojej administracji. Podbił także Chorezm oraz Kotlinę Fergańską. W skład imperium Timura wchodziły również Azerbejdżan i Irak, chociaż jego władza była tam niestabilna. Timur rządził w imieniu marionetkowych chanów z rodu Czyngis-chana i ożenił zarówno siebie jak i swoich synów z kobietami z tego rodu, uzyskując tym samym tytuł kürgen, to jest „zięć” (rodu panującego). Jednocześnie był on patronem muzułmańskich artystów i uczonych, dbając zwłaszcza o rozbudowę i upiększenie swojej stolicy, Samarkandy[1][2][3][4].
1370-1526 | |||
| |||
Ustrój polityczny | |||
---|---|---|---|
Stolica | |||
Data powstania |
1370 | ||
Data likwidacji |
1526 | ||
Władca |
Abd al-Latif Mirza | ||
Język urzędowy | |||
Religia dominująca | |||
Terytoria zależne | |||
mapa timurydów w 1405 |
Timur jeszcze za życia podzielił swoje terytorium na cztery części zarządzane przez rodziny jego synów i kiedy zmarł pomiędzy nimi wybuchła wojna o sukcesję, którą ostatecznie wygrał jego rządzący w Heracie najmłodszy syn, Szahruch (1405–1447). Szahruchowi udało się zachować większość zdobyczy ojca, chociaż musiał się zadowolić jedynie formalną zwierzchnością nad panującymi w Azerbejdżanie Kara Kojunlu, a od lat 30. XV wieku jego terytoria w Azji Środkowej były regularnie najeżdżane przez Uzbeków Abulchajra (1428–1468). Po śmierci Szahrucha wybuchła kolejna wojna sukcesyjna, w trakcie której jego potomkowie nie wahali zabijać się nawzajem, co doprowadziło do upadku prestiżu linii Szahrucha. Z największym potępieniem spotkało się zabicie seniora dynastii Uług Bega (1409–1449) przez jego syna Abd-al-Latifa (1449–1450). Tę sytuację wykorzystał dotychczasowy wasal Szahrucha, przywódca Kara Kojunlu Dżahanszah (1438–1467), który do roku 1452 zajął centralny i zachodni Iran. W roku 1451 z pomocą Uzbeków Abulchajra Abu Sa’id (1451–1469), wnuk Miranszaha (1405–1408), zajął Samarkandę, a w roku 1458 wykorzystując panujący w Chorasanie zamęt na powrót zjednoczył władztwo Timurydów. Kiedy Dżahanszah zginął w walce z wodzem Ak Kojunlu Uzun Hasanem (1452–1478) Abu Sai'd próbował wykorzystać tę sytuację do odzyskania terytoriów na zachodzie, jednak jego wyprawa przeciwko Uzun Hasanowi w roku 1468 zakończyła się katastrofalną klęską i jego śmiercią. Ak Kojunlu zajęli Herat, gdzie ustanowili władzę swojego protegowanego Jadgara Muhammada (zm. 1470), jednak wycofali się z powodu zagrożenia ze strony Osmanów. Ostatecznie terytoria Timurydów uległy podziałowi pomiędzy panującym w Heracie Husajnem Bajkarą (1470–1506) oraz trzema synami Abu Sa’ida, którzy rządzili odpowiednio w Samarkandzie, Kotlinie Fergańskiej i Badachszanie. Pod rządami Husajna Bajkary Herat stał się kwitnącym ośrodkiem kultury, lecz jego dzielnica zaczęła chylić się ku upadkowi wraz z buntem jego syna Badi az-Zamana (1506–1507) w roku 1497, po którym nastąpiły kolejne niepokoje. Jednocześnie wraz ze śmiercią synów Abu Sa’ida w roku 1494/1495 Mawarannahr stał się areną kolejnych walk pomiędzy Timurydami. Tę sytuację wykorzystał wódz Uzbeków Muhammad Szibani (1500–1510), który po podboju Azji Środkowej w roku 1507 zajął także Herat wraz z Chorasanem. Szibani zginął z rąk Safawidów w roku 1510 i wnuk Abu Sa’ida, Babur (1494–1530), próbował wykorzystując ten fakt restytuować panowanie Timurydów w Azji Środkowej. Nie udało mu się jednak utrzymać Mawarannahru i w roku 1514 na stałe wycofał się do Kabulu, skąd później w roku 1526 przedsięwziął udany najazd na Indie. Indyjscy Timurydzi są jednak zazwyczaj traktowani jako odrębna dynastia, w stosunku do której używa się nazwy Wielcy Mogołowie[1][5][6][7].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.