Wieża Quistorpa

Wieża Quistorpa (niem. Quistorpturm) – wieża widokowa na Wzgórzu Arkony w Lasku Arkońskim w Szczecinie (Osów), wzniesiona w latach 1900–1904; od końca II wojny światowej w stanie ruiny; wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa zachodniopomorskiego.

Wieża Quistorpa

Quistorpturm

nr rej. A-171 z 24 czerwca 2004[1]
Wieża Quistorpa (przed 1946 rokiem)
Państwo	Polska
Województwo	zachodniopomorskie
Miejscowość	Szczecin
Adres	Wzgórze Arkony, Park Leśny Arkoński
Typ budynku	wieża widokowa
Architekt	Franz Schwechten
Inwestor	Martin Quistorp
Wysokość całkowita	52 m
Wysokość do dachu	45 m
Kondygnacje	9
Rozpoczęcie budowy	1900
Ukończenie budowy	1904
Zniszczono	około 1944–1945
Położenie na mapie Polski Wieża Quistorpa
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Wieża Quistorpa
Położenie na mapie Szczecina Wieża Quistorpa
53°27′52,5″N 14°30′58,6″E

Historia

Ruiny wieży (2008)

Ruiny wieży, druga kondygnacja (2007)

Fragment wnętrza (2016)

Wybudowana została w latach 1900–1904^[1] na polecenie Martina Quistorpa w hołdzie dla ojca Johannesa, szczecińskiego fabrykanta i filantropa, fundatora wielu inwestycji miejskich i bardzo wpływowego człowieka. Wieża Quistorpa wraz z okolicznym obszarem, zagospodarowanym licznymi alejkami i zielenią ogrodową, stanowiła punkt docelowy niedzielnych spacerów szczecinian. Projekt wieży został wykonany przez Franza Schwechtena, jednego z berlińskich architektów, współpracownika Waltera Gropiusa. Schwechten stworzył Zamek Cesarski w Poznaniu, a także w Berlinie, m.in. Kościół Pamięci i Dworzec Anhalcki oraz niektóre budynki w centrum Szczecina, w tym salę koncertową Konzerthaus, nie zachowaną do obecnych czasów, na której miejscu zbudowano nowy gmach Filharmonii.

Projekt wieży zatwierdzony został 1 stycznia 1900. 16 lipca tego samego roku wydano zezwolenie na budowę. Budowla gotowa była w stanie surowym 17 lutego 1902 roku, a prace wykończeniowe trwały do odbioru końcowego w dniu 23 marca 1904. Uroczyste otwarcie wieży nastąpiło 14 maja 1904.

Podstawa wieży została zbudowana z ciosów kamienia. Na pierwszej kondygnacji znajdowała się letnia kawiarenka, która dzięki otwartym arkadom, była dostępna z każdej strony. Pomieszczenie przykryte zostało sklepieniem krzyżowym, a zamiast dachu wykonano nad nim taras widokowy. Na dwóch jego narożach znajdowały się monumentalne rzeźby alegoryczne uosabiające Handel i Przemysł autorstwa berlińskiego rzeźbiarza Ludwiga Manzla. W środkowej części tarasu znajdował się sześcioboczny trzon ceglanej wieży, przechodzący powyżej w kształt cylindra zakończonego krenelażem. Powyżej była mniejsza, też cylindryczna wieżyczka (również z krenelażem), która wieńczyła budowlę. Wieża mierzyła 45 metrów wysokości (52 m z masztem) i składała się z dziewięciu kondygnacji. Od strony obecnej ulicy Arkońskiej prowadziły do wieży szerokie, kamienne schody, ułatwiające pokonanie stromego w tej części lasu odcinka drogi.

7 kwietnia 1914 w górną część wieży uderzył piorun i uległa ona uszkodzeniu. Po remoncie i zainstalowaniu instalacji odgromowej udostępniono ją ponownie odwiedzającym gościom. W 1942 na szczycie wieży zainstalowana została stacja radarowa oraz punkt obserwacyjny obrony przeciwlotniczej.

Okoliczności i dokładny czas zburzenia wieży nie są do końca jasne. Jedna spośród wersji mówi, że wieża zniszczona została w 1944 roku wskutek jednego z alianckich nalotów bombowych, inna – że wysadzona była w powietrze przez Niemców w 1945 podczas walk o Szczecin, ponieważ stanowiła łatwy punkt odniesienia dla radzieckiej artylerii. Obecnie na wzgórzu znajdują się fragmenty budowli, częściowo zasypane ziemią i zarośnięte. Obok pozostałości znajduje się wejście do podziemi. Pod ziemią istnieje ok. 30-metrowy betonowy korytarz, następnie przechodzący w korytarz drewniany. Jeszcze w latach 80. XX wieku możliwe było przejście korytarza i wyjście kilkadziesiąt metrów od ruin wieży, później wyjście zostało zablokowane zwałami ziemi.

Ruiny wieży obok m.in. Jasnych Błoni, Parku Kasprowicza, willi dawnych dzielnic Westendu i Neu Westendu znalazły się na wytyczonej w 2008 roku ścieżce edukacyjnej „Śladami Quistorpów”. W 2009 roku pod auspicjami miejskiego konserwatora zabytków rozpoczęto prace koncepcyjne dotyczące odbudowy Wieży Quistorpa i udostępnienie jej jako punkt widokowy oraz zagospodarowania na cele turystyczno-użytkowe. W 2011 na koszt miasta budowlę zabezpieczono, ponadto odsłaniając fragmenty oryginalnej posadzki.

Odniesienia w kulturze

W tym miejscu była kręcona jedna ze scen w filmie Młode wilki.

Przypisy

1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo zachodniopomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 116 [dostęp 2018-12-21].