Ulica Niska w Warszawie

Ulica Niska – ulica w dzielnicach Wola i Śródmieście w Warszawie.

Ulica Niska w Warszawie

Śródmieście
Ulica Niska przy ul. Karmelickiej
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Przebieg
u. Dubois ul. Karmelicka al. Jana Pawła II ul. Smocza ul. Okopowa
Położenie na mapie Warszawy Ulica Niska w Warszawie
Położenie na mapie Polski Ulica Niska w Warszawie
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Ulica Niska w Warszawie
52°15′03,7″N 20°59′14,7″E

Wschodni odcinek ulicy widziany z ul. Marchlewskiego (obecnie al. Jana Pawła II), lata 60. XX wieku

Ulica widziana z ul. Smoczej (2023)

Historia

Pierwotnie była drogą narolną biegnącą między dołami po gliniankach łączącą ul. Pokorną z wałem miejskim (ulicą Okopową). W tej okolicy, na zachód od ulicy Dzikiej, przez długi czas działały liczne cegielnie, a na północy znajdowały się ogrody i pola uprawne oraz rozlewiska rzeki Drny. Okoliczne grunty należały do Starej Warszawy, i były stopniowo parcelowane. Nazwa ulicy, nadana w 1771, związana była z położeniem ulicy, biegnącej wśród glinianek i stawów^[1].

W 1784 przy ulicy znajdowały się nieliczne drewniane domy oraz trzy niewielkie browary. W jednym z nich podczas insurekcji kościuszkowskiej produkowano amunicję. W drugiej połowie lat 50. XIX wieku ulica, wybrukowana kamieniem polnym, otrzymała oświetlenie gazowe.

W 1871 na terenie między obecnymi ulicami: Smoczą, Glinianą, Okopową i Niską, w miejscu zasypanych i splantowanych glinianek, rozpoczęła się budowa garbarni, działającej od lat 80. XIX wieku pod firmą Bracia Pfeiffer^[2]. Rozwój ulicy nastąpił po 1873, kiedy to została ona zabudowana pierwszymi kamienicami, warsztatami i małymi fabryczkami. W 1910 przy ulicy znajdowało się ok. 50 kamienic frontowych i domów murowanych. Niska należała do najuboższych ulic żydowskiej dzielnicy północnej^[3].

We wrześniu 1939, podczas niemieckich nalotów, spłonęło wiele kamienic^[3]. W listopadzie 1940 ulica Niska w całości znalazła się w obrębie utworzonego przez władze niemieckie getta^[4].

W dniach 6–11 września 1942, podczas wielkiej akcji deportacyjnej, pomiędzy ulicami: Smoczą, Gęsią, Zamenhofa, Szczęśliwą i placem Parysowskim zgromadzono ok. 100 tys. mieszkańców getta („kocioł na Miłej” lub „kocioł na Niskiej”)^[5]. W wyniku selekcji 32 tys. osób otrzymało „numerki na życie” i mogło pozostać w getcie, 2,6 tys. zastrzelono, a ponad 54 tys. wywieziono do obozu zagłady w Treblince^[6].

Prawie cała zabudowa ulicy uległa zniszczeniu w 1943^[3].

W czasie powojennej odbudowy Warszawy ulicę Niską wytyczono w jej przedwojennym biegu, z wyjątkiem jej wschodniego odcinka, który po 1945 odgięto na południowy wschód do ulicy Lewartowskiego^[7] (w 2021 nadano mu nazwę Dow Bera Meiselsa)^[8]. W latach 60. przy ulicy wzniesiono bloki mieszkalne osiedli Muranów Północny i Muranów Zachodni^[9]

Ważniejsze obiekty

• Elektryczna podstacja rozdzielcza, wzniesiona ok. 1931 (przed wojną nr 66, obecnie nr 24) – dwa parterowe budynki usytuowane szczytami do ulicy, odnowione w latach 2003–2004^[10]. Jest to jedyny przedwojenny obiekt znajdujący się przy ulicy i jeden z nielicznych zachowanych na terenie tzw. getta centralnego^[7].
• Blok mieszkalny (nr 11) – „Mister Warszawy” z 1960^[11].
• Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego

Inne informacje

W 2023 na zachowanym częściowo przedwojennym ogrodzeniu terenu przylegającego do budynku Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego umieszczono tablicę ze zdjęciem nieistniejących już kamienic pod numerami 23 i 25 wykonanym w czasie powstania w getcie warszawskim oraz krótkim tekstem w językach polskim i angielskim informującym o historii tego miejsca^[12].

Przypisy

1. Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 146. ISBN 83-86619-97X.
2. Józef Mieczysław Pfeiffer: Wspomnienia warszawskiego przemysłowca. Warszawa: Bis Press, 2003, s. 18–19. ISBN 83-913295-5-0.
3. Jarosław Zieliński. Niska w duszących oparach. „Stolica”, s. 74, maj 2019.
4. Paweł E. Weszpiński: Mapa nr 1. Getto warszawskie. Granice przed wielką akcją likwidacyjną. [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. ISBN 978-83-63444-27-3. Brak numerów stron w książce
5. Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 746, 859. ISBN 978-83-63444-27-3.
6. Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 745–746. ISBN 978-83-63444-27-3.
7. Paweł E. Weszpiński, Mapa 9. Getto warszawskie. Współczesny układ ulic i ostańce zabudowy według stanu na rok 2013 na tle dawnego planu miasta [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. ISBN 978-83-63444-27-3. Brak numerów stron w książce
8. Tomasz Urzykowski. Wraca ulica rabina Meiselsa. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 2−3 października 2021.
9. Barbara Orlańska, Andrzej Dobrucki, Wacław Orzeszkowski, Jan Kazimierz Zieliński: Warszawskie osiedla ZOR. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1968, s. 27, 32.
10. Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 12. Plac Na Rozdrożu-Nowiniarska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2006, s. 298. ISBN 83-88372-34-3.
11. Łukasz Gorczyca, Marek Czapelski (red.): Mister Warszawy. Architektura mieszkaniowa lat 60. XX wieku. Warszawa: Raster, 2012, s. 19. ISBN 978-83-932884-6-5.
12. Tomasz Urzykowski. Tragedia getta upamiętniona na Stawkach. „Gazeta Stołeczna”, s. 5, 30 stycznia 2023.

Bibliografia

• Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 12. Plac Na Rozdrożu−Nowiniarska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2006, s. 293-298. ISBN 83-88372-34-3.