Stanisław Pigoń
polski historyk literatury Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
polski historyk literatury Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stanisław Pigoń (ur. 27 września 1885 w Komborni[1], zm. 18 grudnia 1968 w Krakowie) – historyk literatury polskiej, edytor, wychowawca i pedagog, w latach 1926–1928 rektor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie.
 | |
| Data i miejsce urodzenia |
27 września 1885 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
18 grudnia 1968 |
| profesor nauk polonistycznych | |
| Specjalność: historyk literatury polskiej | |
| Habilitacja |
1921 |
| Uczelnia | |
| rektor Uniwersytetu Wileńskiego | |
| Odznaczenia | |
     | |
Profesor historii literatury polskiej na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie (1921–1930), a następnie na Uniwersytecie Jagiellońskim (1931–1960; z przerwą 1939–1945) .
Stanisław Pigoń pochodził z ubogiej rodziny chłopskiej[1]. Był synem Jana (ur. 1851)[2] i Katarzyny (ur. 1860)[3]. Jego droga do profesury była długa i pełna przeszkód; rodzina nie ułatwiała mu drogi do poszerzania wiedzy. Urodził się na wsi, więc jego głównym zajęciem miała być praca na roli i pomoc rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa domowego. Stanisław wolał jednak czytać książki, niż chodzić za pługiem. Rodzina niechętnie odnosiła się do jego decyzji o wyjeździe na studia (głównym problemem były zbyt skromne finanse). Doszło już nawet do tego, że Stanisław zaniechał myśli o studiach. Ostatecznie, po skończeniu jasielskiego gimnazjum w roku 1906[4], udało mu się wyjechać do Krakowa i rozpocząć studia[5]. W latach 1906–1912 studiował filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim. Nie powrócił już na stałe w rodzinne strony.
W czasie I wojny światowej służył jako oficer w armii austro-węgierskiej[6] – w 2 pułku artylerii fortecznej; brał udział m.in. w zdobywaniu belgijskiej twierdzy Namur. Od listopada 1918 służył w Wojsku Polskim, walczył w wojnie polsko-ukraińskiej i wojnie polsko-radzieckiej. Od marca do czerwca 1919 był dowódcą pociągu pancernego nr 4 „Hallerczyk”[6]. Między sierpniem 1919 a sierpniem 1920 zwolniony ze służby wojskowej jako wykładowca. W związku z zagrożeniem ofensywą radziecką od sierpnia do października 1920 dowodził pociągiem pancernym nr 20 „Bartosz Głowacki”[6]. 18 stycznia 1921 został przeniesiony z batalionu zapasowego 1 pułku wojsk kolejowych do pociągu pancernego „Bartosz Głowacki” na stanowisko dowódcy[7].
Po zakończeniu działań wojennych został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku w korpusie oficerów rezerwy artylerii. W 1923 posiadał przydział mobilizacyjny do 23 pułku artylerii polowej w Będzinie[8]. W 1934 pozostawał na ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Kraków Miasto z przydziałem mobilizacyjnym do Oficerskiej Kadry Okręgowej nr V[9]. Za swój udział w walkach otrzymał kilka odznaczeń wojskowych, między innymi honorową odznakę „Orląt” i Gwiazdę Przemyśla za wyzwolenie miasta[4].
Na początku II wojny światowej wraz z grupą profesorów krakowskich został aresztowany w ramach Sonderaktion Krakau i uwięziony w niemieckim obozie koncentracyjnym Sachsenhausen. Swoje doświadczenia z pobytu w obozie ujął w szkicu Wspomnienia z obozu Sachsenhausen 1939–40. Przebywał tam do lutego 1940, skąd powrócił do Krakowa w pierwszym transporcie zwolnionych profesorów. W obozie nabawił się ciężkiej choroby serca, która prześladowała go do końca życia. Już wiosną następnego roku podjął tajne nauczanie oraz działalność konspiracyjną w kręgach Stronnictwa Narodowego. Był członkiem Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności. Koleje swojego życia opisał w pamiętnikach Z Komborni w świat i Z przędziwa pamięci. Urywki wspomnień.
Pigoń zajmował się literaturą jako przekazem doniosłych treści poznawczych, ideowo-wychowawczych i filozoficznych oraz jej rolą w kształtowaniu polskiej świadomości narodowej. Był skrupulatnym badaczem i wydawcą tekstów ważnych dla poznania życia i twórczości wielkich pisarzy. Interesował się szczególnie okresami romantyzmu i modernizmu, a przede wszystkim postacią i dziełem Adama Mickiewicza. Badał również i wydawał utwory Aleksandra Fredry, Stefana Żeromskiego i Władysława Orkana. Pigoń był także odkrywcą twórczości samorodnych pisarzy chłopskich; zajmował się kulturą polskiej wsi.
Ponadto po odejściu Wincentego Lutosławskiego przewodził wileńskiej sekcji ruchu Eleusis.
Księgozbiór Stanisława Pigonia, liczący 9351 woluminów, został po jego śmierci zgodnie z jego wolą przekazany Wyższej Szkole Pedagogicznej w Rzeszowie. W 1982 utworzono Pracownię Polonistyczną Pigonianum, którą w 2004 przeniesiono do nowego gmachu Biblioteki Uniwersytetu Rzeszowskiego[4].
W 1913 ożenił się z Heleną z Dulowskich (1891–1972)[10], z którą pracował w redakcji czasopisma „Iskra”[11]. Ich synami byli Krzysztof (chemik) i Andrzej (biolog).
Zmarł w Krakowie, pochowany na cmentarzu Salwatorskim (kwatera SC2-8-17)[10][12].
Jego imieniem nazwano jedną z auli Uniwersytetu Rzeszowskiego[11], jak również (do 2020) Państwową Wyższą Szkołę Zawodową w Krośnie[18].
Na wniosek władz dwóch miejscowych uczelni – Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz Wyższej Szkoły Prawa i Administracji – w 40. rocznicę śmierci Stanisława Pigonia w lutym 2009 Rada Miasta Rzeszowa podjęła uchwałę o nazwaniu jego imieniem części istniejącej ulicy na Osiedlu Nowe Miasto[11].
W 2013 nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Rzeszowskiego ukazała się książka Pigoń autorstwa Czesława Kłaka.
