Sofija Asgatowna Gubajdulina, ros. Софи́я Асгáтовна Губaйду́лина (ur. 24 października 1931 w Czystopolu) – rosyjska kompozytorka pochodzenia tatarskiego[1] [2] .
Szybkie fakty Imię i nazwisko, Data i miejsce urodzenia ...
Zamknij
Pochodzenie
Urodziła się w Czystopolu, w Tatarskiej ASRR, w rodzinie o złożonym pochodzeniu etnicznym, mającej związki z tradycją judaistyczną, prawosławną, katolicką i muzułmańską (jej dziadek był mułłą)[3]. Wychowała się w Kazaniu, tyglu kulturowym o wielowiekowej tradycji muzycznej[4]. Wszystko to miało wpływ na późniejszy aspekt mistyczny charakteru jej muzyki[2] .
Od ukończenia studiów jest w zasadzie kompozytorem niezależnym, choć przez rok (1969–1970) pracowała w moskiewskim eksperymentalnym studiu muzyki elektronicznej. W 1975 wraz z Wiaczesławem Artiomowem i Wiktorem Suslinem założyła w 1975 zespół Astrea, który specjalizował się w improwizacji na rzadkich instrumentach ludowych – rosyjskich, kaukaskich i środkowoazjatyckich[7][2] .
W listopadzie 1979 decyzją VI Zjazdu Związku Kompozytorów ZSRR została wpisana na czarną listę jako jedna z Siódemki Chriennikowa za
włączenie jej kompozycji do programów festiwali muzycznych w Kolonii i Wenecji bez zgody kierownictwa Związku. Tym samym została pozbawiona możliwości publikacji i występów publicznych. Ton potępienia nawiązał do I Zjazdu w 1948, podczas którego represjonowani byli m.in. Siergiej Prokofjew, Dmitrij Szostakowicz i Nikołaj Miaskowski[6][8].
Renoma w Stanach Zjednoczonych
W 1987 po raz pierwszy odwiedziła Stany Zjednoczone jako gość Sound Celebration w Louisville[9][10]. Potem wielokrotnie powracała zapraszana przez amerykańskie festiwale muzyki poważnej jako ich wyróżniony kompozytor, m.in. Boston „Making Music Together” (1988), Vancouver „New Music” (1991), Tanglewood (1997), Marlboro (2016)[10].
Muzyka Gubajduliny była entuzjastycznie przyjmowana w USA, zarówno przez publiczność, jak i krytykę, była również bardzo atrakcyjna dla wykonawców[10]. Wielu wiodących artystów i zespołów wykonywało jej utwory, m.in. Kronos Quartet, Arditti Quartet, skrzypek Gidon Kremer, fagocista Walerij Popow, wiolonczelista Mstisław Rostropowicz, dyrygenci Giennadij Rożdiestwienski i Simon Rattle[2] .
Wiele czołowych amerykańskich orkiestr, zespołów i solistów zamawiało u niej kompozycje, a następnie dawało im amerykańskie prawykonania. Na przykład Pro et Contra wykonane przez Louisville Orchestra (1989), Kwartet smyczkowy nr 4 w nowojorskim prawykonaniu przez Kronos Quartet (1994), Dancer on a Tightrope na skrzypce i fortepian, zagrany w Waszyngtonie przez Roberta Manna i Ursulę Oppens (1994), Koncert na altówkę napisany dla Jurija Baszmieta i wykonany przez niego z Chicagowską Orkiestrę Symfoniczną pod dyrekcją Kenta Nagano (1997), Two Paths na 2 altówki solo i orkiestrę w wykonaniu Filharmonii Nowojorskiej pod dyrekcją Kurta Masura oraz Light of the End wykonane przez Bostońską Orkiestrę Symfoniczną, kierowaną również przez Masura[10].
Wśród dużej liczby nagród, wyróżnień i zaszczytów, na szczególną uwagę zasługuje Koussevitzky Music Foundation Commission award – prestiżowa nagroda będąca równocześnie zamówieniem Fundacji na skomponowanie utworu, która została przyznana Gubajdulinie w 2010. Wśród laureatów tej nagrody byli tacy wybitni kompozytorzy, jak Igor Strawinski, Béla Bartók, Benjamin Britten, Aaron Copland, John Cage i John Adams[11].
Należy do najbardziej wyróżniających się kompozytorów rosyjskich jej pokolenia[1] . W swoich kompozycjach wykorzystuje bardzo zróżnicowanie środki skonstruowane na całkiem odmiennych zasadach, celowo je ze sobą kontrastując, na przykład zagęszczoną chromatykę zestawia z czystą diatoniką, minimalistyczne ostinata z pochodami klastrów. Dzięki takim zabiegom osiąga indywidualnie traktowaną dramaturgię swoich dzieł[1] [2] .
Gubajdulina jest jedynym rosyjskim kompozytorem po Aleksandrze Skriabinie, eksperymentującym ze światłem i kolorem wprowadzonym do partytury muzycznej. W Alleluja (1990) opracowała nowy system relacji między kolorem a muzyką, różniący się od systemu stosowanego przez Skriabina. W Prometeuszu Skriabina kolory są przedmiotem trwałej zmiany, ponieważ każda nuta współdziała z określonym kolorem. W Alleluja Gubajduliny każdy wprowadzony kolor jest trwały i zmienia jedynie swoją intensywność, zgodnie z dynamiką utworu (crescendo, diminuendo). Gwałtowna zmiana koloru – jako potężny środek wyrazu – jest wykorzystywana tylko raz, w części 6. w scenie Apokalipsy. W systemie Gubajduliny kolory odgrywają ważną konstruktywną rolę, organizującą formę muzyczną. Wprowadzając każdy kolor w proporcjach określonych procentowo, Gubajdulina ekstrapoluje te proporcje w muzyce[12] .
Swoim utworom instrumentalnym nadaje symboliczne tytuły, jak na przykład w skomponowanym dla Gidona Kremera koncercie skrzypcowym Offertorium (1980), w którym jako cytat wprowadza temat z Musikalisches Opfer Bacha w rozbitej punktualistycznie instrumentacji[1] [2] . W jej muzyce wyczuwalne są intensywne wpływy mistycznych tradycji religijnych, w szczególności prawosławia. Razem z Henrykiem Mikołajem Góreckim, Arvo Pärtem i Johnem Tavenerem zalicza się ją do nurtu „nowej muzyki religijnej”[13][2] .
- 1987 – Prix de Monaco
- 1989 – Międzynarodowa Nagroda Fonograficzna im. Kusewickiego (Koussevitzky International Recording Award – KIRA), za Offertorium
- 1991 – Premio Franco Abbiato (Włochy), za III Kwartet smyczkowy (1987)
- 1991 – Heidelberger Künstlerinnenpreis (Niemcy)
- 1989 – Międzynarodowa Nagroda Fonograficzna im. Kusewickiego (KIRA), za symfonię Stimmen...verstummen...
- 1995 – Nagrodę Miasta Brunszwik im. Ludwiga Spohra (Ludwig-Spohr-Preis)
- 1997 – Kulturpreis des Kreises Pinneberg (Niemcy)
- 1998 – Praemium Imperiale (Japonia)
- 1999 – Nagroda Fundacji Muzycznej Léonie Sonning (Kopenhaga)
- 1999 – Preis der Stiftung Bibel und Kultur (Niemcy)
- 2001 – Medal Goethego (Goethe-Medaille) (Weimar)
- 2002 – Polar Music Prize (Sztokholm)
- 2005 – honorowe członkostwo w Amerykańskiej Akademii Sztuki i Literatury
- 2005 – Europäischen Kulturpreis
- 2007 – Triumph Prize (Rosja)
- 2007 – Bachpreis der Freien und Hansestadt Hamburg
- 2007 – „The Compatriot of the Year 2007” (Moskwa)
- 2009 – doctor honoris causa Uniwersytetu Yale
- 2010 – Koussevitzky Music Foundation commission award
- 2011 – honorowy tytuł „Doctor of Humane Letters” Uniwersytetu Chicagowskiego
- 2013 – Złote Lwy – Biennale w Wenecji, za całokształt pracy twórczej
- 2016 – Premios Fundación BBVA Fronteras del Conocimiento (Hiszpania)
- 2017 – tytuł Honorary Doctor of Music w New England Conservatory of Music (Boston)
(na podstawie materiałów źródłowych[1] [6][7])
|
Utwory orkiestrowe
- Stimmen... Verstummen... symfonia dwunastoczęściowa (1986)
- The Unasked Answer (Antwort ohne Frage) kolaż na 3 orkiestry (1989)
- Stufen na orkiestrę (1992)
- Figures of Time (Фигуры времени) na wielką orkiestrę (1994)
- The Rider on the White Horse na wielką orkiestrę i organy (2002)
- The Light of the End (Свет конца) na wielką orkiestrę (2003)
- Feast During a Plague na wielką orkiestrę (2006)
Koncerty
- Koncert skrzypcowy (1972)
- Koncert na fagot i niskie instrumenty smyczkowe (1975)
- Koncert na orkiestrę symfoniczną i jazzową (1976)
- Introitus koncert na fortepian i orkiestrę kameralną (1978)
- Offertorium (Жертвоприношение) koncert na skrzypce i orkiestrę (1980)
- And: The Feast is in Full Procession (И: Празднество в разгаре) na wiolonczelę i orkiestrę (1993)
- Muzyka na flet, instrumenty smyczkowe i perkusję (1994)
- Impromptu na 2 flety, skrzypce i instrumenty smyczkowe (1996)
- Koncert na altówkę i orkiestrę (1996)
- Two Paths: A Dedication to Mary and Martha na dwie altówki solo i orkiestrę (1998)
- Im Schatten des Baumes (В тени под деревом) na koto, koto basowe, zheng i orkiestrę (1998)
- Under the Sign of Scorpio wariacje na temat sześciu heksachordów, na bajan i wielką orkiestrę (2003)
- ...The Deceitful Face of Hope and Despair na flet i orkiestrę (2005)
- In Tempus Praesens koncert na skrzypce i orkiestrę (2007)
- Glorious Percussion koncert na perkusję i orkiestrę (2008)
- Fachwerk, koncert na bajan, perkusję i instrumenty smyczkowe (2009)
- Koncert na skrzypce, wiolonczelę i bajan (2017)
Utwory wokalne
- Facelia, cykl piwśni na sopran i orkiestrę, do poezji Priszwina (1956)
- Noc w Memphis, kantata na mezzosopran, orkiestrę i męski chór na taśmie (1968)
- Rubaijat, kantata na baryton i zespół kameralny (1969)
- Hour of the Soul na mezzosopran/ kontralt i wielką orkiestrę dętą, do poezji Cwietajewej (1974)
- Perception na sopran, baryton i 7 instrumentów smyczkowych (1981)
- Hommage à Marina cwietajewa na chór a cappella (1984)
- Hommage à T.S. Eliot na sopran i oktet (1987)
- Jauchzt vor Gott na chór mieszany i organy (1989)
- Alleluja na chór mieszany, sopran chłopięcy, organy i wielką orkiestrę (1990)
- Aus dem Stundenbuch na wiolonczelę, orkiestrę, chór męski i recytatorkę, do wierszy Rilkego (1991)
- Lauda na alt, tenor, baryton, recytatora, chór mieszany i wielką orkiestrę (1991)
- Jetzt immer Schnee (Теперь всегда снега) na chór i zespół kameralny, do wierszy Ajgiego (1993)
- Galgenlieder à 3 15 utworów na mezzosopran, perkusję i kontrabas, do wierszy Morgensterna (1996)
- Galgenlieder à 5 14 utworów na mezzosopran, flet, perkusję, bajan i kontrabas, do wierszy Morgensterna (1996)
- Pasja wg św. Jana na sopran, tenor, baryton, bas, dwa chóry mieszane, organy i wielką orkiestrę (2001)
|
Utwory kameralne i instrumentalne
- Kwintet na fortepian, 2 skrzypiec, altówkę i wiolonczelę (1957)
- Chaconne na fortepian (1963)
- Sonata na fortepian (1965)
- Pantomime na kontrabas i fortepian (1966)
- Musical Toys 14 utworów fortepianowych dla dzieci (1969)
- Vivente – Non Vivente na instrumenty elektroniczne (1970)
- Concordanza na zespół kameralny (1971)
- Kwartet smyczkowy nr 1 (1971)
- 10 preludiów na wiolonczelę solo (1974)
- Rumore e silenzio na perkusję i klawesyn (1974)
- Invention na fortepian (1974)
- Sonata na kontrabas i fortepian (1975)
- Hell und Dunkel na organy (1976)
- Two Ballads na 2 trąbki i fortepian (1976)
- Trio na 3 trąbki (1976)
- Lied ohne Worte na trąbkę i fortepian (1977)
- Podwójna sonata na 2 fagoty (1977)
- Lamento na tubę i fortepian (1977)
- Misterioso na 7 instrumentów perkusyjnych (1977)
- "De Profundis" na akordeon solo (1978) (informacja dodana na wikipedię przez Olka Miśkiewicza)
- In Croce na wiolonczelę i organy (1979), na bajan i wiolonczelę (1991)
- Jubilatio na 4 instrumenty perkusyjne (1979)
- Garten von Freuden und Traurigkeiten na flet, altówkę, harfę i narratora (1980)
- Descensio na 3 puzony, 3 instrumenty perkusyjne, harfę i fortepian (1981)
- Rejoice, sonata skrzypce i wiolonczelę (1981)
- Sieben Worte na wiolonczelę, bajan i instrumenty smyczkowe (1982)
- Quasi hoquetus na altówkę, fagot i fortepian (1984)
- Kwartet smyczkowy nr 2 (1987)
- Kwartet smyczkowy nr 3 (1987)
- Trio smyczkowe (1988)
- Gerade und ungerade (Чет и нечет) na 7 instrumentów perkusyjnych, w tym cymbały (1991)
- Silenzio na bajan, skrzypce i wiolonczelę (1991)
- Tartarische Tanz na bajan i 2 kontrabasy (1992)
- Рано утром перед пробуждением na trzy 17-strunowe i cztery 13-strunowe japońskie koto (1993)
- Allegro Rustico: Klänge des Waldes na flet i fortepian (1963)
- Kwartet smyczkowy nr 4
- In Erwartung (В ожидании) na kwartet saksofonowy i 6 instrumentów perkusyjnych (1994)
- Quaternion na kwartet wiolonczelowy (1996)
- Ritorno perpetuo na klawesyn (1997)
- Risonanza na 3 trąbki, 4 pusony, orgsny i 6 instrumentów smyczkowych (2001)
- Reflections on the theme B-A-C-H na kwartet smyczkowy (2002)
- Mirage: The Dancing Sun na 8 wiolonczeli (2002)
- The Lyre of Orpheus na skrzypce, perkusję i instrumenty smyczkowe (2006)
- Ravvedimento na wiolonczelę i kwartet gitarowy (2007)
- Sotto voce na skrzypce, kontrabas i 2 gitary (2010/2013)
- Labyrinth na 12 wiolonczeli (2011)
- So sei es na skrzypce, kontrabas, fortepian i perkusję (2013)
|
|
- 2013 – Mary Queen of Scots
- 2012 – Landscape with Sand & Box (krótkometrażowy)
- 2011 – Wioska z kartonu
- 1999 – Seltsame Führung (TV)
- 1998 – The Wondrous (dokument krótkometrażowy)
- 1994 – Riadom
- 1990 – Licznoje dieło Anny Achmatowoj (dokumentalny)
- 1988 – Bałkon
- 1988 – Smiercz
- 1988 – Koszka, kotoraja gulała sama po siebie
|
- 1987 – Sonata Kreutzerowska
- 1984 – Straszydło
- 1981 – Wielikij samojed
- 1981 – Riszad – wnuk Zify
- 1979 – Wozwraszczenije czuwstw
- 1975 – Czełowiek i jego ptica (krótkometrażowy)
- 1975 – Klad
- 1974 – Kobieta z lancetem
- 1973 – Maugli (Księga dżungli)
- 1971 – Maugli. Wozwraszczenije k ludiam (krótkometrażowy)
|
- 1970 – Biełyj wzryw
- 1970 – Maugli. Bitwa (krótkometrażowy)
- 1969 – Maugli. Posledniaja ochota Akieły (krótkometrażowy)
- 1968 – Dień angieła
- 1968 – Maugli. Pochiszczenije (krótkometrażowy)
- 1967 – Pion
- 1967 – Kuzniec-kołdun (krótkometrażowy)
- 1967 – Maugli. Raksza (krótkometrażowy)
- 1964 – Chotitie – wier´tie, chotitie – niet...
|
Anna S. Dębowska: Święto według Gubajduliny. [w:] GW CoJestGrane nr 16, dodatek nr 99 Muzyka Poważna [on-line]. 2005-04-29. s. 24. [dostęp 2018-01-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-29)]. (pol.). Khrennikov’s Seven. [w:] Academic Dictionaries and Encyclopedias [on-line]. [dostęp 2018-01-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-29)]. (ang.). Sofia Gubajdulina. [w:] Narodowy Instytut Fryderyka Chopina [on-line]. [dostęp 2018-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-26)]. (pol.). Sofia Gubaidulina. Orden Pour le Mérite für Wissenschaften und Künste. [dostęp 2019-12-27]. (niem.).