Podział administracyjny terenów II Rzeczypospolitej podczas II wojny światowej – podział administracyjny obowiązujący na ziemiach polskich wcielonych po przegraniu wojny obronnej przez Polskę do III Rzeszy, Słowacji, Związku Radzieckiego i Litwy w okresie od 1939-1944[1]. Na zajętych przez siebie terenach okupanci wprowadzili w 1939 własny podział administracyjny.
Tereny zajęte w 1939 przez III Rzeszę
Tereny znajdujące się na zachód od granicy niemiecko-radzieckiej ustanowionej układem z 28 września 1939 częściowo wcielono w skład III Rzeszy (dekret Hitlera z 8 października 1939), a częściowo pozostawiono jako tereny pod okupacją, tworząc 12 października 1939 Generalne Gubernatorstwo. Dodatkowo fragment województwa krakowskiego (Spisz i Orawa) został 21 listopada przekazany Słowacji. Zachowano dotychczasowe granice gmin, nazwanych teraz Stadtgemeinden (gminy miejskie) i Landgemeinden (gminy wiejskie) oraz przeważnie zachowano granice powiatów nazwanych Stadtkreise i Landkreise.
Tereny wcielone do III Rzeszy
Tereny Polski wcielone do III Rzeszy znalazły się w następujących jednostkach administracyjnych:
- Prowincja Prusy Wschodnie (Provinz Ostpreußen)
- rejencja olsztyńska (Regierungsbezirk Allenstein)
- – część powiatu działdowskiego (bez Lidzbarka) z województwa warszawskiego
- rejencja gąbińska (Regierungsbezirk Gumbinnen)
- – powiat suwalski i fragment augustowskiego z województwa białostockiego
- rejencja ciechanowska (Regierungsbezirk Zichenau)
- – w całości utworzony z powiatów wchodzących w skład województwa warszawskiego (w całości): mławskiego, przasnyskiego, ciechanowskiego, sierpeckiego, płockiego, płońskiego i makowskiego, oraz w części: ostrołęckiego (główna część), ostrowskiego (skrawek), pułtuskiego (główna część), warszawskiego (niewielka część) i sochaczewskiego (połowa).
- rejencja olsztyńska (Regierungsbezirk Allenstein)
- Okręg Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie (Reichsgau Danzig-Westpreußen)
– utworzony z terytorium Wolnego Miasta Gdańska, Rejencji Zachodniopruskiej Prus Wschodnich oraz terenów niemal całego województwa pomorskiego.- rejencja bydgoska (Regierungsbezirk Bromberg)
- – powiaty: miejski Toruń, toruński, miejski Bydgoszcz, bydgoski, wyrzyski, chełmiński, świecki, sępoleński i tucholski
- rejencja gdańska (Regierungsbezirk Danzig)
- – powiaty: miejski Gdynia, morski, kartuski, kościerski, tczewski, starogardzki i chojnicki
- rejencja kwidzyńska (Regierungsbezirk Marienwerder)
- – powiaty: lipnowski, rypiński, brodnicki, wąbrzeski, miejski Grudziądz, grudziądzki i lubawski oraz część powiatu działdowskiego (Lidzbark) z województwa warszawskiego
- rejencja bydgoska (Regierungsbezirk Bromberg)
- Okręg Rzeszy Kraj Warty (Reichsgau Wartheland)
– w całości utworzony z ziem polskich: całego województwa poznańskiego oraz części pomorskiego, warszawskiego i łódzkiego- rejencja poznańska (Regierungsbezirk Posen)
- – powiaty: miejski Poznań, chodzieski, czarnkowski, gostyński, jarociński, kościański, krotoszyński, leszczyński, międzychodzki, nowotomyski, obornicki, poznański, rawicki, szamotulski, średzki, śremski, wolsztyński i wrzesiński
- rejencja inowrocławska (Regierungsbezirk Hohensalza)
- – powiaty: miejski Gniezno, miejski Inowrocław, miejski Włocławek, nieszawski (przekształcony w ciechocinecki), gostyniński, gnieźnieński, inowrocławski, kolski, koniński, kutnowski (bez małego skrawka), mogileński, szubiński, wągrowiecki, włocławski, żniński
- rejencja łódzka (Regierungsbezirk Litzmannstadt)
- – powiaty: miejski Kalisz, miejski Łódź, kaliski, kępiński, łaski, łęczycki (bez wąskiego pasma na wschodzie), łódzki (bez gminy Czarnocin), ostrowski, sieradzki, turecki i wieluński; ponadto połowa powiatów brzezińskiego i piotrkowskiego oraz północno-zachodnia część powiatu radomszczańskiego
- rejencja poznańska (Regierungsbezirk Posen)
- Prowincja Śląsk (Provinz Schlesien), a po podziale w 1941: Prowincja Górny Śląsk (Provinz Oberschlesien)
- rejencja katowicka (Regierungsbezirk Kattowitz)
– całe województwo śląskie bez powiatu lublinieckiego (a więc powiaty: miejskie Bielsko, Chorzów i Katowice, oraz ziemskie: bielski, cieszyński, frysztacki, katowicki, pszczyński, rybnicki i tarnogórski); ponadto z województwa kieleckiego: powiat miejski Sosnowiec, powiat będziński i mniejsza część olkuskiego; a także z województwa krakowskiego powiaty: bialski, żywiecki oraz części powiatów chrzanowskiego (większa) i wadowickiego (mniejsza) - rejencja opolska (Regierungsbezirk Oppeln)
– z województwa śląskiego: powiat lubliniecki; oraz z województwa kieleckiego: zachodnia połowa powiatu częstochowskiego (przekształcona w powiat blachowieński) i większa powiatu zawierciańskiego
- rejencja katowicka (Regierungsbezirk Kattowitz)
Generalne Gubernatorstwo
Generalne Gubernatorstwo (Generalgouvernement), które formalnie nie zostało wcielone do III Rzeszy, podzielono na 4 dystrykty:
- dystrykt krakowski (Distrikt Krakau) – prawie całe województwo krakowskie bez terenów przekazanych Słowacji i Górnemu Śląskowi, zachodnia część województwa lwowskiego (na zachód od Sanu), południowa część województwa kieleckiego (powiat miechowski, południowa część powiatu pińczowskiego i północno-wschodnia część powiatu olkuskiego)
- dystrykt lubelski (Distrikt Lublin) – prawie całe województwo lubelskie bez powiatu siedleckiego i fragmentów powiatów garwolińskiego i łukowskiego oraz fragmenty powiatów sokalskiego, rawskiego, tarnobrzeskiego, niżańskiego, lubaczowskiego, jarosławskiego i łańcuckiego z województwa lwowskiego
- dystrykt radomski (Distrikt Radom) – pozostała część województwa kieleckiego oraz wschodnia część województwa łódzkiego
- dystrykt warszawski (Distrikt Warschau) – pozostała część województwa warszawskiego, powiaty skierniewicki i łowicki z województwa łódzkiego oraz powiat siedlecki i fragmenty powiatów bialskiego i łukowskiego z województwa lubelskiego
Tereny zajęte w 1939 przez Związek Radziecki
Tereny zajęte przez Armię Czerwoną szybko zostały formalnie włączone w skład Związku Radzieckiego. 1 listopada 1939 część ziem polskich włączono jako Zachodnia Ukraina w skład Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, a część, jako Zachodnia Białoruś, 2 listopada w skład Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Nieco wcześniej, 10 października 1939, władze radzieckie przekazały Litwie fragment terytorium województw wileńskiego, nowogródzkiego i białostockiego z miastem Wilno (po zajęciu przez ZSRR Litwy i utworzeniu 21 czerwca 1940 Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej tereny te pozostały przy tej republice, dodatkowo przekazano jej kolejne niewielkie fragmenty dawnych województw wileńskiego i białostockiego – rejony Hoduciszek, Święcian i Porzecza).
Do 4 grudnia 1939 roku tereny Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi zostały podzielone na obwody:
- Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka
- obwód białostocki (Беластокская область) – prawie całe województwo białostockie i fragment warszawskiego
- obwód nowogródzki, później jako obwód baranowicki (Новогрудская область, Барановичская область) – prawie całe województwo nowogródzkie
- obwód wilejski (Вилейская область) – pozostała przy Białorusi część województwa wileńskiego
- obwód piński (Пинская область) – wschodnia część województwa poleskiego, bez powiatu kamieńskiego i fragmentu powiatu pińskiego
- obwód brzeski (Брестская область) – zachodnia część województwa poleskiego
- Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka
- obwód drohobycki (Дрогобычская область) – ze wschodniej części województwa lwowskiego
- obwód lwowski (Львовская область) – ze wschodniej części województwa lwowskiego oraz fragmentów województw tarnopolskiego i stanisławowskiego
- obwód rówieński (Ровенская область) – ze wschodniej części województwa wołyńskiego oraz fragmentów poleskiego
- obwód wołyński (Волынская область) – z zachodniej części województwa wołyńskiego oraz fragmentów poleskiego
- obwód tarnopolski (Тернопольская область) – ze wschodniej części województwa tarnopolskiego oraz fragmentów wołyńskiego
- obwód stanisławowski (Станиславовская область) – większa część województwa stanisławowskiego
Tereny zajęte w 1941 przez III Rzeszę
Po zaatakowaniu Związku Radzieckiego w 1941 (Plan Barbarossa), pod okupacją niemiecką znalazły się wszystkie ziemie przedwojennej Polski. Tereny Polski, zaanektowane wcześniej przez ZSRR, Niemcy włączyli w następujące jednostki administracyjne:
- Okręg białostocki (Bezirk Bialystok), który został włączony w skład III Rzeszy jako okręg podlegający pod Prusy Wschodnie – cały obszar województwa białostockiego włączony w 1939 do Białoruskiej ZSRR i Litwy, fragment województwa warszawskiego włączony w 1939 do Białoruskiej ZSRR oraz fragment powiatu brzeskiego z województwa poleskiego
- Komisariat Rzeszy Wschód (Reichskommissariat Ostland)
- Komisariat Generalny Litwy (Generalbezirk Litauen) – fragmenty województw wileńskiego i nowogródzkiego włączone w 1939 do Litwy
- Komisariat Generalny Białorusi (Generalbezirk Weißruthenien) – obszar województw wileńskiego i nowogródzkiego włączony w 1939 do Białoruskiej SRR
- Komisariat Rzeszy Ukraina (Reichskommissariat Ukraine)
- Komisariat Generalny Wołyńsko-Podolski (Generalbezirk Wolhynien-Podolien) – obszar województw wołyńskiego i poleskiego (bez fragmentu powiatu brzeskiego) włączony w 1939 do Ukraińskiej SRR i Białoruskiej SRR
- Dystrykt Galicja (Distrikt Galizien) włączony w skład Generalnego Gubernatorstwa – obejmował całe dawne województwa tarnopolskie i stanisławowskie oraz wschodnią część województwa lwowskiego, włączone w 1939 do Ukraińskiej SRR; część dystryktu Galicja włączono do dystryktu Kraków – gminy położone na wschód od Sanu a należące do dawnych polskich powiatów: dobromilskiego (13 gmin), jarosławskiego (5 gmin), leskiego (8 gmin), przemyskiego (9 gmin) i sanockiego (1 gmina). Odwrotnie, dwie gminy należące od 1939 do dystryktu Kraków (Tarnawa Niżna i Sianki) przyłączono do dystryktu Galicja. Połączono także miasta Deutsch-Przemysl i Przemyśl, dotychczas rozdzielone granicą[2][3][4].
Przemyśl stał się siedzibą nowo utworzonego powiatu przemyskiego, obejmującego miasto Przemyśl i ww. 21 gmin z dawnych powiatów dobromilskiego i przemyskiego, a także 4 gminy z powiatu Jaroslau w dystrykcie Kraków (Dubiecko, Krzywcza, Kuńkowce i Orzechowce), należące przed wojną do powiatu przemyskiego[3][5].
W dystrykcie krakowskim utworzono także powiat krośnieński z 10 gmin powiatu jasielskiego i 11 gmin powiatu sanockiego[3].
Tereny zajęte w 1944 przez Związek Radziecki
Po zajęciu w 1944 roku przez Armię Czerwoną wschodnich terytoriów przedwojennej Polski, władze radzieckie przywróciły podział administracyjny z początku 1941, jako zachodnią granicę ZSRR przyjmując granicę radziecko-niemiecką z 1939. Granice republik związkowych nie uległy zmianom. Również bez zmian przywrócono podział Ukrainy na obwody. Zmiany wprowadzono natomiast w podziale na obwody Białorusi: z części obwodów białostockiego i nowogrodzkiego utworzono obwód grodzieński; z większej części obwodu wilejskiego utworzono obwód mołodeczański; z obwodu witebskiego i fragmentu obwodu wilejskiego utworzono obwód połocki.
Po ustaleniu granicy polsko-radzieckiej Polsce zwrócono zachodnią część obwodu białostockiego (17 rejonów; pozostałą przy Białorusi część włączono do obwodu grodzieńskiego), niewielki fragment obwodu brzeskiego (3 rejony) oraz fragment obwodu lwowskiego.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
