Piotrków Kujawski

Piotrków Kujawski (dawniej Piotrkowo^[2], zwane również Piotrkowem Żydowskim^[3]; niem. 1939–1942 Petrikau, 1943–1945 Petrikau (Wartheland)) – miasto w Polsce, położone w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie radziejowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Piotrków Kujawski. W okresie międzywojennym miasto administracyjnie należało do województwa warszawskiego, następnie od 1938 do 1950 do województwa pomorskiego, później do województwa bydgoskiego, a w latach 1975–1998 do województwa włocławskiego.

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Piotrków Kujawski

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Urząd Miasta i Gminy w Piotrkowie Kujawskim
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	radziejowski
Gmina	Piotrków Kujawski
Prawa miejskie	1738-1870 i od 1998
Burmistrz	Krystian Betliński
Powierzchnia	9,76 km²
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	4426[1] 453,5 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 54
Kod pocztowy	88-230
Tablice rejestracyjne	CRA
Położenie na mapie gminy Piotrków Kujawski Piotrków Kujawski
Położenie na mapie Polski Piotrków Kujawski
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Piotrków Kujawski
Położenie na mapie powiatu radziejowskiego Piotrków Kujawski
52°33′04″N 18°29′57″E
TERC (TERYT)	0411054
SIMC	0867510
Urząd miejski ul. Kościelna 1 88-230 Piotrków Kujawski
Strona internetowa

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Piotrków Kujawski liczył 4426 mieszkańców^[1].

Historia

Najstarszy, zachowany dokument dotyczący Piotrkowa pochodzi z 29 stycznia 1259 roku. W tymże dokumencie Jaśko Młodszy (zapewne z Łabędziów) i jego bratanek Klemens (kanonik katedry włocławskiej) darowali swoje dobra Zbląg biskupstwu kujawskiemu. Świadkowie potwierdzają swymi pieczęciami i podpisami: Wolimir (biskup włocławski), Albierz (dziekan kapituły włocławskiej), Stefan (archidiakon włocławski), Radzisław ( kanonik gnieźnieński), Sędzisław (kustosz włocławski), i przytomni, ale nie podpisani: Wojciech (kantor kruszwicki), Wilhelm (kanonik włocławski), uczony Egbert, Radzisław (kanonik gnieźnieński)^[4] i proboszcz parafii piotrkowskiej Wincenty (Vincencius plebanus de Petrcow).

Pierwsza zbiorowa gmina o nazwie Piotrkowo powstała 1 stycznia 1867 za Królestwa Polskiego, gdzie należała do powiatu radiejewskiego (od 1871 nieszawskiego) w guberni warszawskiej^[5][6]. Na południe od niej znajdowała się gmina Wymysłów. Miasto Piotrków stanowiło oddzielną jednostkę administracyjną, położoną między gminami Piotrków (na północy) a Wymysłów (na południu), natomiast miasto Radziejów stanowiło enklawę (również oddzielną jednostkę administracyjną) na obszarze gminy Piotrków.

31 maja 1870^[7] do gminy Piotrków przyłączono pozbawiony praw miejskich Radziejów^[8], natomiast pozbawiony praw miejskich 28 sierpnia 1870 Piotrków^[9] nie włączono do gminy Piotrkowo, lecz do gminy Wymysłów, którą przemianowano na gminę Gradowo^[10].

Dopiero w 1874 roku uporządkowano zawiłą sytuację administracyjną, kiedy to gminę Gradowo (z Piotrkowem) przemianowano na gminę Piotrków, a istniejącą dotychczas gminę Piotrków (z Radziejowem) na gminę Radziejów^[11][12][12]. W 1919 Radziejów odzyskał prawa miejskie, i został wyłączony z gminy Radziejów^[13].

Poniższa tabela przedstawia tę złożoność, między innymi zmianę znaczenia odpowiednika gminy Piotrków:

Rok	Gmina północna	Gmina południowa
1867	gmina Piotrków[14]	gmina Wymysłów
1870	gmina Piotrków + zniesiono miasto Radziejów	gmina Gradowo + zniesiono miasto Piotrków
1874	gmina Radziejów z osadą Radziejów	gmina Piotrków z osadą Piotrków

W 1933 r. przez Piotrków Kujawski poprowadzono linię kolejową nr 131 Chorzów Batory – Tczew, co spowodowało dalszy wzrost gospodarczy miejscowości i podniosło jej znaczenie w regionie. W czasie okupacji niemieckiej w latach 1939–1942 nosił nazwę Petrikau, zaś w latach 1943–1945 Petrikau (Wartheland).

Dzięki wieloletnim staraniom władz gminy, 1 stycznia 1998 r. nastąpiło przywrócenie praw miejskich. Równocześnie do Piotrkowa włączono Piotrków Poduchowny oraz części wsi Szewce, Wójcin i Zborowiec (totalna powierzchnia nowego miasta 967,88 ha)^[15].

Zabytki

Kościół parafialny pw. św. Jakuba

• Kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba. Według tradycji pierwszy kościół w Piotrkowie wybudowany był przez biskupa kruszwickiego – Lucidusa. Pierwszy kościół spalony został w 1331 w czasie najazdu krzyżackiego, znanego z bitwy pod Płowcami. Z wizytacji biskupa kujawskiego Heronima Rozdrażewskiego z lat 1594 i 1599 wynika, że pożarowi uległ później wybudowany drugi kościół. W XVI w. do parafii w Piotrkowie przyłączone zostało Kaczewo. Obecny kościół wystawiony został przez Piotra Piotrowskiego kanonika włocławskiego właściciela Piotrkowa i proboszcza w pierwszej połowie XVI w. Murowana z czerwonej cegły świątynia architektonicznie odpowiadała gotyckim kościołom budowanym w XIV w. Kościół był konsekrowany pod wezwaniem Bożego Ciała i św. Jakuba. Kościół został rozbudowany przez przedłużenie w kierunku zachodnim w 1864 r.
• Zespół dworski:
  • dawny dwór z przełomu XIX i XX w., przebudowany po 1945 r. z utratą cech stylowych^[16]
  • park z 2 połowy XIX w., obecnie park miejski
  • figura Matki Boskiej z przełomu XIX i XX w.

Demografia

W Piotrkowie w roku 1827 było 60 domów, a w 1862 r. 62 domy. (Do liczby domów i mieszkańców nie liczono wsi i probostwa, które były poza obrębem miasta. W roku 1827 było to 47 domów i 360 osób, a w roku 1885 – 205 osób).

Liczba mieszkańców: w roku 1827 – 643 osoby, w 1862 – 548, w 1885 – 1012 (w tym 730 Żydów), w 1929 – 995.

• Piramida wieku mieszkańców Piotrkowa Kujawskiego w 2014 roku^[17].

Ludzie związani z Piotrkowem Kujawskim

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Piotrkowem Kujawskim.

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Piotrkowie Kujawskim.

Gospodarka i transport

Osobny artykuł: Piotrków Kujawski (stacja kolejowa).

W Piotrkowie Kujawskim krzyżują się drogi wojewódzkie nr 266 i nr 267. Przez miasto przebiega też linię kolejową nr 131 Chorzów Batory – Tczew, posiadająca w mieście stację i zespół bocznic kolejowych.

Obecnie Piotrków to znaczący lokalny ośrodek przemysłu spożywczego i elektromaszynowego (m.in. duża proszkownia mleka i fabryka kontenerowych oczyszczalni ścieków), a także ważny węzeł komunikacyjny dla powiatu. Znajdują się tu liczne zakłady rzemieślnicze i gospodarstwa agroturystyczne.

Przypisy

1. Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-16].
2. Piotrkowo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 210.
3. Piotrkowo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 211.
4. PawełP. Szewczak PawełP., Kodeks Dyplomatyczny Polski 1843-53 II/1 nr 78, 29 stycznia 2022. Brak numerów stron w książce
5. Postanowienie z 17 (29) września 1866, ogłoszone 5 (17) stycznia 1867 (Dziennik Praw, rok 1866, tom 66, nr 219, str. 279)
6. Postanowienie z 29 grudnia 1867 (10 stycznia 1868), ogłoszone 8 (20) lutego 1868 (Dziennik Praw, rok 1868, tom 67, nr 228, str. 359)
7. 19 maja 1870 według kalendarza juliańskiego
8. Postanowienie z 20 marca (1 kwietnia) 1870, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, str. 127)
9. 16 sierpnia 1870 według kalendarza juliańskiego
10. Postanowienie z 28 sierpnia (9 września) 1870, ogłoszone 1 (13) października 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 243, str. 369)
11. Skorowidz Królestwa Polskiego czyli Spis alfabetyczny miast, wsi, folwarków, kolonii i wszystkich nomenklatur w guberniach Królestwa Polskiego, z wykazaniem: gubernii, powiatu, gminy, parafii, sądu pokoju lub gminnego, oraz najbliższej stacyi pocztowej, wraz z oddzielnym spisem gmin podług najświeższej ich liczby i nazwy ułożony, wykazujący: odległość każdej danej gminy od miasta powiatowego i sądu swojego gminnego; czy i jakie znajdują się w gminie zakłady fabryczne lub przemysłowe, szkoły itp. oraz ludność każdej gminy, obejmujący także podział sądownictwa krajowego świeżo urządzonego. T. 2
12. Powiat nieszawski (1867-71 radziejowski), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 126.
13. Dz.U. z 1919 r. nr 13, poz. 140
14. miasto Piotrków stanowiło oddzielną jednostkę administracyjną, położoną między gminami Piotrków (na północy) a Wymysłów (na południu), natomiast miasto Radziejów stanowiło eksklawę (również oddzielną jednostkę administracyjną) na obszarze gminy Piotrków
15. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 października 1997 r. w sprawie zmiany granic, nazw i siedzib władz niektórych gmin oraz nadania statusu miasta niektórym miejscowościom w województwach: bielskim, olsztyńskim, piotrkowskim, rzeszowskim, tarnobrzeskim, tarnowskim i włocławskim. (Dz.U. z 1997 r. nr 130, poz. 847).
16. Polskie Zabytki [dostęp 8 stycznia 2014 r.]
17. Piotrków Kujawski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.

Bibliografia

• Księga Adresowa Polski, Warszawa, 1930. (s. 2018)
• Jarosław Kołtuniak, Piotrków Kujawski. Zarys dziejów miasta i parafii, Bydgoszcz 2002.

Linki zewnętrzne

• Piotrkowo (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 210.