Loading AI tools
dowódca Żydowskiej Organizacji Bojowej Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Mordechaj Anielewicz (jid. מרדכי אניעלעוויטש, pseudonimy: Marian, Malachi, Aniołek; ur. 1919 w Wyszkowie, zm. 8 maja 1943 w Warszawie) – polski działacz młodzieżowy i konspiracyjny pochodzenia żydowskiego, dowódca Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB), przywódca powstania w getcie warszawskim.
Był synem Abrama i Cyrli z domu Zandram[1]. Kiedy miał kilka lat, rodzina Anielewiczów przeprowadziła się z Wyszkowa do Warszawy[2]. Jego ojciec prowadził sklep na Solcu[3].
Uczył się w prywatnym hebrajskim męskim Gimnazjum Towarzystwa „Laor” („Ku światłu”) przy ul. Nalewki 2a[4]. Dzięki bardzo dobrym wynikom w nauce był zwolniony z czesnego[1]. Zdał maturę w 1938[5].
W 1933 wstąpił do prawicowej organizacji młodzieżowej Betar[2]. Od 1934 należał do lewicowo-syjonistycznej organizacji skautowskiej Ha-Szomer Ha-Cair[6]. Od 1937 był dowódcą oddziału (gdudu) hufca „Bechazit” i członkiem komendy warszawskiej, a w 1939 wszedł do Komendy Naczelnej. W latach 1936–1938 organizator samoobrony przeciwko antysemickim akcjom ONR, a także przeciwko nacjonalistom żydowskim[6].
W czasie kampanii wrześniowej wraz z kolegami z organizacji Ha-Szomer Ha-Cair usiłował przedostać się do Rumunii, jednak został zatrzymany przez przedstawicieli radzieckich władz[7]. Powrócił do Warszawy po kapitulacji miasta, a pod koniec 1939 wyjechał na kilka tygodni do Wilna[8]. Po powrocie do Warszawy kontynuował działalność w Ha-Szomer Ha-Cair[7]. Włączył się także do redagowania pisma Neged Hazerem (pol. Pod prąd), w działalność samokształceniową młodych Żydów[7] oraz był instruktorem w kibucu przy ul. Nalewki 23[1]. Przyjaźnił się z Emanuelem Ringelblumem[9][10].
Był lubiany przez kolegów; wzbudzał zaufanie skromnością, opanowaniem i wnikliwością[11]. Wyróżniał się zaangażowaniem i zdolnościami organizacyjnymi[7]. Był również uzdolnionym dziennikarzem[12].
W marcu 1942 w getcie warszawskim zaczął współorganizować żydowski Blok Antyfaszystowski[6]. Blok był organizacją działającą w gettach Generalnego Gubernatorstwa i Śląska. W 1942 organizował grupy samoobrony Żydów w Będzinie i Sosnowcu[1]. Wrócił do Warszawy jesienią 1942, już po zakończeniu wielkiej akcji deportacyjnej do Treblinki[13].
Od października 1942 komendant Żydowskiej Organizacji Bojowej. Był m.in. współorganizatorem udanego zamachu dokonanego 29 października 1942 na zastępcę komendanta Żydowskiej Służby Porządkowej Jakuba Lejkina (chociaż osobiście nie wziął w nim udziału)[14].
W dniach 18–21 stycznia 1943 kierował pierwszą zbrojną samoobroną w getcie warszawskim, która doprowadziła do przerwania drugiej niemieckiej akcji deportacyjnej do Treblinki (tzw. akcji styczniowej); m.in. oddział dowodzony przez Anielewicza wmieszał się w kolumnę Żydów prowadzonych na Umschlagplatz i na dany przez niego sygnał, na rogu ulic Zamenhofa i Niskiej, zaatakował niemieckich konwojentów. Większość żydowskich bojowców zginęła, jednak kilkudziesięciu Żydom prowadzonym na Umschlagplatz udało się zbiec[15]. Walki w styczniu wzmocniły pozycję i autorytet Anielewicza jako dowódcy ŻOB[16]. Był zwolennikiem porozumienia z Żydowskim Związkiem Wojskowym[1].
19 kwietnia 1943 Mordechaj Anielewicz stanął na czele powstania w getcie warszawskim. Zginął 8 maja 1943 wraz z członkami dowództwa ŻOB w otoczonym przez Niemców bunkrze przy ul. Miłej 18. Dokładne okoliczności jego śmierci nie są znane[17]. W bunkrze znajdowało się w tym czasie ok. 120 powstańców, w tym jego dziewczyna Mira Fuchrer. Wielu z nich na wezwanie Arie Wilnera popełniło samobójstwo[18].
Według Tosi Altman Anielewicz był przeciwny samobójstwu – uważał, że jeżeli istnieje przynajmniej cień nadziei na wytrwanie w bunkrze do wieczora, należało podjąć taką próbę[18].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.