Marzana barwierska, m. farbiarska (Rubia tinctorumL.) – gatunek rośliny z rodziny marzanowatych (Rubiaceae). W zależności od regionu Polski, marzana barwierska znana jest pod wieloma oryginalnymi nazwami: barwica, brocz, czerwone korzenie, czerwony gryk, knap, krap, marzanka, marzann, marzawu, marzanna, marzka, reta.
Marzana barwierska pochodzi z południowo-wschodniej Europy (Jugosławia, europejska część Rosji, Krym) oraz Azji Zachodniej (Cypr, Irak, Iran, Jordania, Liban, Syria, Turcja, Armenia, Gruzja) i Środkowej (Tadżykistan, Turkiestan, Uzbekistan). Rozprzestrzenia się gdzieniegdzie także poza tym obszarem swojego naturalnego występowania. Jest uprawiana w wielu krajach świata[4]. Do początków XX w. była uprawiana na dużych przestrzeniach w wielu krajach europejskich, zwłaszcza we Francji i w Niemczech, do celów farbiarskich i farmaceutycznych. W Polsce jest uprawiana obecnie na plantacjach zielarskich.
Pokrój
Marzana posiada ok. 1 cm grube i do 1 m długie, poziomo rosnące kłącza barwy czerwonej z licznymi węzłami i międzywęźlami.
Lancetowate długości 5-8 cm z odgiętymi do tyłu ostrymi, haczykowatymi włoskami na brzegu blaszki i wzdłuż nerwu głównego, zebrane w okółki, u dołu łodygi po 4, wyżej po 6 liści, z tego zawsze 2 wyraźnie większe.
związki dwu- i trójoksyantrachinonowe w formie glikozydowej (np. kwas ruberytrynowy, alizaryna, kwas purpurynowy, rubiadyna) i związki pokrewne w ilości do 3,8%
Działanie: wyciągi z kłączy marzany ułatwiają rozpuszczanie kamieni fosforanowo-szczawianowych w kamicy moczowej. Preparaty zapobiegają również tworzeniu się kamieni moczowych zawierających wapń; zmniejszają napięcie mięśni gładkich dróg moczowych i nieznacznie wzmagają perystaltykę moczowodów, ułatwiając w ten sposób przesuwanie się złogów kamienia oraz ich rozpad na mniejsze fragmenty, które ulegają częściowemu rozpuszczeniu i wydaleniu. Ponadto wyciągi z marzany działają żółciopędnie, słabo moczopędnie i zwiększają łaknienie. Objaw uboczny w marzanowej kuracji to różowe zabarwienie moczu i potu.
Zbiór i suszenie: zbiera się jesienią kłącza roślin 2-, 3-letnich i suszy w suszarniach ogrzewanych w możliwie niskiej temperaturze.
Roślina barwierska. Z kłącza otrzymuje się barwnik – alizarynę wraz z pochodnymi, którym dawniej barwiono tkaniny na czerwono, brązowo i fioletowo. Barwnik ten znany był już starożytnym Egipcjanom, Fenicjanom i Żydom. Współcześnie barwnik bywa stosowany do produkcji farb graficznych, olejnych i akwarelowych[5].
Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI:10.1371/journal.pone.0119248, PMID:25923521, PMCID:PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).