Krasnystaw

Krasnystaw – miasto w Polsce w województwie lubelskim, siedziba powiatu krasnostawskiego, przy ujściu rzeki Żółkiewki do Wieprza. Położone na terenie Działów Grabowieckich i Wyniosłości Giełczewskiej.

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Krasnystaw (ujednoznacznienie).

Krasnystaw

miasto i gmina
Rynek w Krasnymstawie
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	krasnostawski
Prawa miejskie	1394
Burmistrz	Daniel Miciuła
Powierzchnia	42,13[1] km²
Populacja (31.12.2022) • liczba ludności • gęstość	17 519[2] 415,8 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 82
Kod pocztowy	22-300
Tablice rejestracyjne	LKS
Położenie na mapie powiatu krasnostawskiego Krasnystaw
Położenie na mapie Polski Krasnystaw
Położenie na mapie województwa lubelskiego Krasnystaw
50°59′02″N 23°10′11″E
TERC (TERYT)	0606011
SIMC	0930070
Hasło promocyjne: Krasnystaw – naturalnie
Urząd miejski pl. 3 Maja 29 22-300 Krasnystaw
Strona internetowa
BIP

Herb miasta przedstawia dwie ryby (karpie) na niebieskim tle w kształcie tarczy hiszpańskiej. Umiejscowione one są naprzemianlegle, jedna nad drugą. Natomiast flaga Krasnegostawu jest prostokątną, żółtą tkaniną z umieszczonym na środku herbem miasta. Miejscowość posiada swój hejnał.

Krasnystaw położony jest na historycznej Rusi Czerwonej, w dawnej ziemi chełmskiej^[3]. Miasto królewskie lokowane w 1394 roku, do czasu rozbiorów w granicach województwa ruskiego^[4]. Krasnystaw uzyskał prawo składu w 1525 roku^[5].

Według danych GUS z 31 grudnia 2022 miasto miało 17 519 mieszkańców^[2].

Położenie

Herb miasta przy wjeździe do Krasnegostawu

Krasnystaw znajduje się na terenie Ekologicznego Systemu Obszarów Chronionych oraz fragmencie Grabowiecko-Strzeleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 42,13 km²^[6].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa chełmskiego.

Przez miasto przebiega droga krajowa nr 17, która jest częścią międzynarodowej drogi E372. Przebiega tędy również linia kolejowa nr 69 z przystankami: Krasnystaw Fabryczny, Krasnystaw Miasto, obsługującymi pociągi pasażerskie m.in. do Lublina, Warszawy, Bydgoszczy i Zamościa^[7].

Osobny artykuł: Linia kolejowa Bełżec Wąskotorowy – Trawniki Wąskotorowe.

Zobacz też: Krasnystaw (stacja kolejowa) i Krasnystaw Wąskotorowy.

Odległości do najbliższych miast w linii prostej:

• Lublin – 55 km
• Chełm – 27 km
• Zamość – 30 km

Struktura powierzchni

Według danych z 2007 Krasnystaw zajmował 4207 ha^[8], w tym:

• 2050 ha – grunty orne
• 100 ha – sady
• 40 ha łąki
• 25 ha – pastwiska
• 401 ha – lasy

Historia

Zygmunt Vogel – „Widok zamku w Krasnymstawie” (1794)

Miasto zostało założone na gruntach wsi Szczekarzew. Prawa miejskie otrzymało w akcie Władysława Jagiełły sporządzonym w Krakowie 1 marca 1394^[9]. W XV wieku dzięki położeniu na trakcie handlowym Pomorze-Lublin-Lwów nastąpił rozwój miasta. W 1525 Krasnystaw otrzymał prawo składu soli i miodu. W 1554 miasto uzyskało przywilej de non tolerandis Judaeis^[10]. Stanowił on także ośrodek handlu zbożem i rzemiosła. W latach 1490–1826 był on siedzibą biskupów chełmskich. Po likwidacji diecezji chełmskiej i utworzeniu diecezji lubelskiej w 1805 Krasnystaw funkcjonował również jako stolica diecezji lubelskiej. Pełnił również funkcję starostwa grodowego i w związku z tym za czasów I Rzeczypospolitej miały tu miejsce sądy szlacheckie: ziemski i grodzki^[11].

Edward Gorazdowski – Krasnystaw (1871)

W połowie XVII wieku, w czasie wojen polsko-szwedzkich, zniszczono zamek i mury miejskie. Od 1795 miasto znajdowało się w zaborze austriackim, od 1809 w Księstwie Warszawskim, a od 1815 w Królestwie Polskim (zabór rosyjski). Podczas powstania styczniowego jazda polska odniosła tu zwycięstwo atakując garnizon rosyjski. W XIX wieku miasto stanowiło ośrodek usługowy.

Podczas I wojny światowej, miasto w latach 1914–1916 było trzykrotnie zdobywane i w wyniku tego zostało kompletnie zniszczone na skutek walk między wojskami austriackimi i rosyjskimi^[12]. Wg relacji miasto było zniszczone w 3/4 i jego stan był katastrofalny. Wg danych prezentowanych na Zjeździe Przedstawicieli Miast i Miasteczek w dniach 8 i 9 września 1917 zorganizowanym przez Wydział Budowlany Głównego Komitetu Ratunkowego i Rady Miejskiej Lublina aż 380 budynków w Krasnymstawie zostało spalonych w wyniku działań wojennych^[12]. Było to jedno z najbardziej zniszczonych miast na terenie okupowanym przez Austro-Węgry^[12]. W 1916 do Krasnegostawu doprowadzono kolej.

Okres międzywojenny

W okresie wojny polsko-bolszewickiej 1920 Krasnystaw był terenem o dużych wpływach komunistów, którzy z sukcesem rozwijali działalność propagandową, w szczególności wśród poborowych^[13]. W okresie międzywojennym w powiecie krasnystawskim dominowała lewica spod znaku Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”^[14]. W 1922 rozpoczęto odbudowę spalonego ratusza.

II wojna światowa

W czasie niemieckiej agresji na Polskę, w Krasnymstawie uruchomiono wojskową tzw. policyjną zaporę pomagającą zabłąkanym żołnierzom polskim dotrzeć do formowanych jednostek Wojska Polskiego^[15]. Miały tu miejsce także walki z armią niemiecką, w których zginęło ok. 150 polskich żołnierzy. 18 września–19 września 1939 toczyły się tu walki 39 Dywizji Piechoty i brygady kawalerii z niemieckimi jednostkami zmotoryzowanymi.

Podczas okupacji hitlerowskiej (1940–1942) w mieście znajdowało się getto, w którym zamknięto ok. 4 tys. obywateli polskich narodowości żydowskiej. Getto znajdowało się przy ul. Grobla i miało charakter przejściowy, po kilku miesiącach ludność została przetransportowana do obozu w Izbicy i obozu zagłady w Bełżcu (ok. 2 tys. osób). W mieście znajdowało się także więzienie, w którym Niemcy rozstrzelali 395 osób (1939–1944).

W okolicy działała także partyzantka (1940–1944) – Armia Krajowa, Bataliony Chłopskie, Gwardia Ludowa, Armia Ludowa i Narodowa Organizacja Wojskowa-Narodowe Siły Zbrojne. Partyzanci m.in.: uwolnili ok. 300 więźniów z miejscowego więzienia (1943) i zniszczyli 26 pociągów niemieckich (wiosną 1944).

Osobny artykuł: Rozbicie więzienia w Krasnymstawie.

Okres powojenny

W latach 1944–1950 na terenie Krasnegostawu i okolic działała partyzantka antykomunistyczna. 5 stycznia 1946 w czasie zabawy urządzonej w budynku zarządu miejskiego wrzucono dwa granaty. Zginęły 3 osoby a 11 zostało rannych^[16].

W okresie Polski Ludowej nastąpił gwałtowny rozwój miasta. W okresie powojennym założono w mieście wodociąg. W 1951 oddano do użytku pierwszą inwestycję przemysłową w mieście – Fermentownię Tytoniu. W 1969 zbudowano Zakłady Wyrobów Sanitarnych zatrudniające ok. 800 osób. W latach siedemdziesiątych powstały tu m.in. Zakłady Przemysłu Odzieżowego (filia warszawskiej „Cory”), Proszkownia Mleka i Cukrownia „Krasnystaw” (w momencie budowy największy tego typu zakład w kraju).

W 1971 roku zapoczątkowano tradycję organizowania „Chmielaków Krasnostawskich”^[16].

W latach 1919–1975 i od 1999 Krasnystaw jest siedzibą powiatu.

Plac 3 Maja

Zabytki

Barokowy kościół pojezuicki św. Franciszka Ksawerego

Kościół św. Franciszka Ksawerego wraz z kolegium pojezuickim – obecnie Muzeum Regionalne i Biblioteka publiczna

Macewa na cmentarzu żydowskim

• Zespół klasztoru jezuitów:
  • kościół św. Franciszka Ksawerego w stylu barokowym, z wystrojem (sztukateria, polichromia)
  • kolegium jezuickie z 1720 (w 1730 i 1902 rozbudowane, 2008 całkowity remont i przebudowa), styl barokowy – obecnie muzeum, biblioteka publiczna i Młodzieżowy Dom Kultury im. Marii Konopnickiej
• Pałac biskupi z pierwszej połowy XVII wieku ufundowany przez bp. Stanisława Gomolińskiego
• Budynek seminarium (1719–1739) – przebudowany w XIX i XX wieku
• Zespół klasztoru augustianów:
  • budynki z XIV i XVII wieku (obok zabudowań do 1816 stał zamek):
    • kościół powstały ok. 1458, ufundowany przez Władysława Jagiełłę, zniszczony podczas najazdu tatarskiego, odbudowany w 1458. Przebudowany w 1826 i 1951. Kościół zachował swoją bryłę i oszkarpowane prezbiterium
    • klasztor powstały w drugiej połowie XVII wieku. W październiku 1696 został w nim pochowany ks. bp Stanisław Jacek Święcicki
  • budynki powstałe po 1826 – w 1826 rząd carski odebrał augustianom stary kościół i klasztor. W ramach rekompensaty powstały nowe zabudowania:
    • kościół Trójcy Przenajświętszej – powstały w latach 1837–1839
    • klasztor – służył jako koszary wojsk carskich w okresie zaborów. W okresie międzywojennym mieściła się w nim Podoficerska Szkoła Łączności. Natomiast w czasie okupacji stacjonowały w nim wojska niemieckie. Obecnie znajduje się w nim szkoła zawodowa
• Synagoga
• Cmentarz żydowski;
• Ratusz miejski z okresu międzywojennego
• Dwór w zespole dworsko-folwarcznym przy ul. Sikorskiego 10, drewniany, wzniesiony w 1 poł. XIX w., gdy administratorami dóbr byli Marianna i August Kiccy. Wyróżnia się zwartą bryłą o przysadzistych proporcjach, z charakterystycznym portykiem kolumnowym od frontu i wydatnym dachem naczółkowym, pierwotnie poszytym gontem. Oprócz niewątpliwych walorów architektonicznych, ma dużą wartość historyczną, gdyż jest jedyną zachowaną siedzibą starostów na terenie chełmszczyzny
• Stanowisko archeologiczne w miejscu nieistniejącego zamku w Krasnymstawie, wzniesionego w XIV wieku

W mieście znajduje się także Muzeum Regionalne, zawierające zbiory z dziedzin takich jak m.in.: etnografia, historia, numizmatyka, sztuka i archeologia.

Rosnący na rynku klon jesionolistny został zgłoszony przez Krasnostawski Ruch Ekologiczny „Viridis” do ogólnopolskiego konkursu Drzewo Roku 2018 i zajął I miejsce^[17].

Demografia

Dane z 31 grudnia 2006^[18]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	19 361	100	10 176	52,5	9185	47,5
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	460,2		241,8		218,3

Bezrobocie w powiecie krasnostawskim wynosi 11,7% dane z czerwca 2008.

• Piramida wieku mieszkańców Krasnegostawu w 2014 roku^[19].

Gospodarka

W Krasnymstawie dominuje przemysł spożywczy:

• Cukrownia „Krasnystaw”
• Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska Krasnystaw
• fermentownia tytoniu
• elewator zbożowy Triticarr

Znajdują się tam także przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją:

• odzieżową Cora-Tex
• sanitarną Cersanit
• opakowań tekturowych Kartonex
• materiałów budowlanych
• energetyczną Energoremont

Chmielaki Krasnostawskie

Ulica Okrzei

Od 1971^[20] w mieście organizowane jest Ogólnopolskie Święto Chmielarzy i Piwowarów „Chmielaki Krasnostawskie”. Festiwal odbywał się na początku września i trwał trzy dni, obecnie Chmielaki odbywają się pod koniec sierpnia i również trwają 3 dni.

Organizowane są w tym czasie koncerty podzielone na kategorie, m.in. Chmiel Rock, Cersanit Jazz, występy kapel ludowych oraz inne imprezy towarzyszące. Co roku przez ulice miasta przechodzi korowód chmielakowy składający się z uczniów miejscowych szkół. Od 2005 świętu towarzyszy Konsumencki Konkurs Piw oraz wybierana jest Najlepsza Karczma Piwna (konkurs na najciekawszy ogródek piwny prezentowany podczas Chmielaków)^[21].

Honorowi obywatele

• 1994 – Ryszard Rabiega, Wacław Sennik^[22]
• 1995 – Wiltrud Wessel^[23]
• 1997 – ks. Piotr Kimak^[24]
• 2004 – ks. Ryszard Winiarski^[25]
• 2017 – Kazimierz Stołecki^[26]
• 2018 – Marek Suliga^[27]
• 2024 – Jesse Eisenberg^[28]

Ludzie związani z Krasnymstawem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Krasnymstawem.

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Krasnymstawie.

Złote Karpie

Złote Karpie^[29] – honorowe wyróżnienie przyznawane od 1998 osobom przyczyniającym się do rozwoju miasta (zawodowo, artystycznie lub społecznie). Jest ono wręczane podczas Dni Krasnegostawu. Zostało ono nadane następującym osobom:

• 1998 – ks. Piotr Kimak, Tadeusz Badach, Bronisława Żuk
• 1999 – ks. Ryszard Winiarski, Jan Ćwirta, Maria Gleń
• 2000 – Wanda Gałan, Edward Polski, Mariusz Dubaj
• 2001 – Scholastyka Pawlak-Trochim, Czesław Typiak, Jan Henryk Cichosz
• 2002 – Janusz Korczyński, Jan Bąk, Edward Kawęcki
• 2003 – Władysław Fedorowicz, Zygmunt Kapuścik, Mieczysław Pawelec
• 2004 – Lidia Genowefa Kosmowska, Jadwiga Ściepko, Ludwik Kafarski
• 2005 – Janusz Salitra
• 2006 – Maurycy Bobel, Stanisław Woźniak, ks. Waldemar Taracha, Edward Kyc
• 2007 – Bożena Pachla, Henryk Petla, Kazimierz Ruszniak
• 2008 – ks. Henryk Kapica, Tadeusz Kiciński
• 2009 – ks. Roman Skowron, Wiesław Brodowski
• 2010 – Piotr Matej, Andrzej Aleksander Woźniak
• 2011 – Grzegorz Brodzik, Urszula Hus
• 2012 – Ewa Justyna Magdziarz, Jerzy Żuk
• 2013 – Janusz Mazurek, Marek Wereszczyński
• 2014 – Dariusz Pylak, Andrzej Leńczuk, Małgorzata Sroczyńska i Piotr Sroczyński
• 2015 – Andrzej Misiura
• 2016 – Irena Iwańczyk
• 2017 – Leszek Janeczek
• 2018 – Wiesław Krajewski
• 2019 – Małgorzata Antoniak
• 2020 - Zbigniew Atras^[30][31]

Edukacja

I Liceum Ogólnokształcące

• 1 żłobek
• 6 przedszkoli
• 4 szkoły podstawowe
• 2 licea ogólnokształcące
• 1 prywatna społeczna/prywatna
• 2 technika
• 1 szkoła muzyczna I i II stopnia
• 2 zasadnicze szkoły zawodowe
• 2 policealne szkoły dla dorosłych

Administracja

Krasnystaw jest członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich^[32].

Wspólnoty wyznaniowe

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia św. Franciszka Ksawerego
  • parafia Matki Bożej Pocieszenia
  • parafia Trójcy Przenajświętszej
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Krasnystaw-Południe
  • zbór Krasnystaw-Północ
  • zbór Krasnystaw-Zachód (Sala Królestwa ul. Okrzei 119)^[33][34]
• Kościół Zielonoświątkowy w RP:
  • zbór w Krasnymstawie

Sport

Działające kluby:

• Start Krasnystaw – piłka nożna
• Luks Kinga Krasnystaw – piłka nożna kobiet
• UKS Jedynka Krasnystaw – piłka nożna
• KKS Sokół Krasnystaw – taekwondo
• LMKS Krasnystaw – zapasy
• MKS Junior Krasnystaw – pływanie
• Klub Szachowo-Warcabowy Krasnostawianie
• UKS Rocky Krasnystaw – boks
• Klub Brydża Sportowego
• Klub K1-TC – Kick Boxing
• Klub Karate Kyokushin Krasnystaw – Kyokushin
• KPS Krasnystaw – siatkówka
• UKS „Wodnik” Krasnystaw – pływanie

Miasta partnerskie

Budynek sejmiku – siedziba Urzędu Miasta

Przedstawiciele administracji Krasnegostawu podpisali dwustronne umowy o przyjaźni z miastami partnerskimi z 4 państw^[35]:

• Žatec  Czechy (1996)
• Alvesta  Szwecja (1997)
• Turijsk  Ukraina (2003)
• Horochów  Ukraina (2004)
• Püspökladány  Węgry

Sołectwa miasta

Krasnystaw – przedmieścia

W skład sołectw Krasnegostawu wchodzą: Przedmieście Zastawie, Kolonia Krakowskie Przedmieście, Krakowskie Przedmieście, Przedmieście Lubańki, Przedmieście Zakręcie, Kolonia Góry, Przedmieście Góry^[36].

Sąsiednie gminy

Zobacz wiadomość w serwisie Wikinews pt. Krasnystaw najbardziej europejską gminą regionu w 2008 r.

• gmina Krasnystaw
• gmina Siennica Różana

Szlaki turystyczne

• – Szlak Ariański
• – Szlak Tadeusza Kościuszki
• – czerwony szlak rowerowy
• Szlak Mikołaja Reja
• Wschodni Szlak Rowerowy Green Velo