Loading AI tools
polski film z 2023 (reż. Paweł Maślona) Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kos – polski dramat historyczny z 2023 roku w reżyserii Pawła Maślony, według scenariusza Michała A. Zielińskiego. Kos, luźno oparty na realiach historycznych, przedstawia wydarzenia przed insurekcją kościuszkowską w 1794 roku, kiedy Tadeusz Kościuszko (Jacek Braciak) incognito zmierza do Krakowa z zamiarem organizacji zrywu niepodległościowego. W filmie losy Kościuszki splatają się z osobą szlacheckiego bękarta Ignaca (Bartosz Bielenia).
 Logo filmu | |
| Gatunek | |
|---|---|
| Rok produkcji | |
| Data premiery |
18 września 2023 |
| Kraj produkcji | |
| Język | |
| Czas trwania |
120 min |
| Reżyseria | |
| Scenariusz |
Michał A. Zieliński |
| Muzyka | |
| Zdjęcia | |
| Scenografia |
Anna Anosowicz |
| Kostiumy | |
| Montaż | |
| Produkcja |
Leszek Bodzak |
| Budżet |
22 mln zł |
Kos został przeważnie pozytywnie przyjęty przez polskich krytyków, zdobywając dziewięć nagród na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych, w tym Złote Lwy dla najlepszego filmu, nagrodę za montaż Piotra Kmiecika i nagrodę za drugoplanową rolę Roberta Więckiewicza. Na rozdaniu Polskich Nagród Filmowych otrzymał kolejne sześć statuetek Orłów, między innymi za reżyserię i scenariusz, kostiumy autorstwa Doroty Roqueplo oraz za najlepszą drugoplanową rolę kobiecą Agnieszki Grochowskiej. Ceniono dramaturgię filmu, próbę polemiki z gloryfikowaną dotąd w polskiej kinematografii ideologią sarmacką oraz twórczą inspirację kinem Quentina Tarantino.
Akcja filmu zaczyna się wiosną 1794 roku w dogorywającej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Do kraju wraca generał Tadeusz „Kos” Kościuszko, który planuje wzniecić powstanie przeciwko Rosjanom, mobilizując do tego polską szlachtę i chłopów z pomocą byłego niewolnika Jeana „Domingo” Lapierre’a[1]. Dostrzegłszy szlachciców znęcających się nad uciekającym chłopem, Kościuszko i Domingo obezwładniają możnych i zmuszają ich do przeprosin wobec uciekiniera. Nocą Kościuszko i Domingo rozprawiają na temat sensu angażowania szlachty w powstanie narodowe[2].
Akcja przenosi się do szlacheckiego folwarku, gdzie poniżany szlachecki bękart Ignac o statusie chłopskim marzy o nadaniu herbu i majątku przez swojego umierającego ojca Duchnowskiego, który deklaruje uwzględnienie go w testamencie[3][4]. Ignac otrzymuje zadanie przeprawienia karocy przez bród rzeczny. Na miejscu niespodziewanie pojawia się rosyjski rotmistrz Dunin, który ma zapobiec wybuchowi rebelii[3]. Dunin szybko zabija jednego z pasażerów, który ośmielił się wyzwać go na pojedynek. Po powrocie do folwarku Ignac dowiaduje się o powrocie swego przyrodniego brata Stanisława, który cieszy się pełnią przywilejów oraz posiada testament Duchnowskiego. Ignac dźga Stanisława krucyfiksem w udo, zabiera testament i umyka z dworu[5].
Kościuszko w pobliskiej miejscowości Szymbarkowice orientuje się, że szlachta, która miała mu pomóc, jest zupełnie nieprzygotowana militarnie do powstania. Tymczasem Ignac, który również przebywa w Szymbarkowicach, bezskutecznie próbuje wyegzekwować testament i dowiaduje się, że dokument powinien trafić do Krakowa. Wówczas przybywają tropiciele wysłani przez Stanisława; Ignac zabiera testament i ponownie uchodzi. Podczas ucieczki spotyka Dominga; ten zostaje trafiony przez jednego z tropicieli. Ignacowi i Domingowi udaje się umknąć pościgowi. Na polecenie wykurowanego wyzwoleńca Ignac udaje się z nim do dworku w Szymbarkowicach, gdzie Kościuszkę gości jego dawna znajoma, pułkownikowa Marta Giżyńska[3]. Ignac zostaje zatrzymany w areszcie[3] i prosi pobliską pocztylionkę Kostkę o dostarczenie testamentu do Krakowa. Niebawem dworek nawiedza tropiciel, który przedtem postrzelił Domingo, lecz szybko zostaje zabity[5].
Wtedy jednak do dworku przybywa Dunin wraz z zastępem rosyjskich jeźdźców. Zastawszy trupa, nabiera podejrzeń. Giżyńska, próbując ratować sytuację, nie ujawnia prawdziwej tożsamości przybyszów i organizuje gościnę[4]; rozpoczyna się gra w karty, podczas której Dunin dociekliwie wypytuje przyjezdnych o przyczyny zjawienia się w Rzeczypospolitej[2]. Nocą Kościuszko przekrada się do ukrytego na strychu Ignaca i prosi go o udanie się do wsi, aby ten poprosił szlachtę o pomoc[4]. W międzyczasie do Szymbarkowic przyjeżdża Stanisław; Dunin proponuje zgromadzonym przed stołem, aby tym razem grać o przyniesioną broń. Gdy Ignac dociera do wsi, dowiaduje się, że testament został przechwycony przez tropicieli na usługach Stanisława. Dostrzega też szlachcica Wąsowskiego, który poniewiera zbiegłym z folwarku chłopskim przyjacielem Ignaca, Wojtkiem. Gdy Wąsowski gwałci siostrę Wojtka, Ignac odruchowo odcina sznur zawiązany wokół szyi tegoż. Wszczęta zostaje wówczas gwałtowna walka między szlachtą a chłopstwem, w której ginie między innymi Wąsowski. Ignac zabiera kontusz pokonanego i udaje się w stronę dworku w Szymbarkowicach[5].
Gdy Ignac wraca do dworku, zastaje siepaczy Stanisława, którzy podstępem chcieli uprowadzić Kościuszkę. Szybko ich pokonuje i zaprowadza Kościuszkę z powrotem. Na miejscu dochodzi do gwałtownej awantury między Ignacem a Stanisławem, który demaskuje chłopa. Okazuje się, że Duchnowski nie zamierzał przyznać Ignacowi statusu szlacheckiego, a większość majątku podarował Stanisławowi. Dunin z kolei demaskuje Kościuszkę na podstawie inicjałów „T. K.” na broni palnej tegoż. Wówczas Kościuszko zabija Dunina, po czym rozpoczyna się desperacka obrona przed Rosjanami, którzy oblegają dworek. Docierają jednak posiłki w postaci okolicznego chłopstwa. Po walce na broń białą Ignac i Stanisław wzajemnie zadają sobie zabójcze ciosy[5].
Nazajutrz, obok zgliszczy zrujnowanego dworku, Domingo podchodzi do Kościuszki i pyta o dalsze plany. Kościuszko kieruje swój wzrok w stronę ocalałych chłopów[5].
Źródło: Filmpolski.pl[1]
_(cropped).jpg)
Kos powstał w studiu Aurum Film. Jego producentami byli Leszek Bodzak i Aneta Hickinbotham, a także Daniel Baur z niemieckiej grupy K5 International, odpowiedzialnej za międzynarodową dystrybucję dzieła. Film został dofinansowany przez Polski Instytut Sztuki Filmowej[6]. Łączny budżet Kosa wyniósł 22 milionów złotych[7].
Reżyserem Kosa był Paweł Maślona, znany przedtem z filmu Atak paniki (2017). Scenariusz do filmu napisał Michał A. Zieliński. Choć bohaterem filmu nominalnie jest generał Tadeusz Kościuszko, Zieliński w swoim scenariuszu świadomie skierował uwagę widzów na szlacheckiego bękarta Ignaca[8]. Co do głównego bohatera, Zieliński podkreślił złożoność Kościuszki, „faceta, który wyprzedzał swoje czasy”: patrioty, a jednocześnie człowieka postępowego, wszechstronnie utalentowanego w służbie wojskowej[9]. Scenarzysta przekonywał, że celowo odszedł od ścisłego podążania realiami historycznymi:
Chciałem zbudować z tego jakąś formę, która ma sens i przesłanie, a nie wyliczankę wydarzeń. Istnieją klasyczne biografie filmowe, których nie lubię, bo odhaczają wydarzenia z życia wielkich postaci. […] Zazwyczaj nie jest to spójna opowieść o bohaterze ani zwyczajnie dobra historia. Większa część Kosa jest fikcyjna, żeby stworzyć z tego historię i przekaz[10].
Zieliński zarazem dbał o to, żeby scenariusz nadawał się do zamknięcia w budżecie i tak wysokim jak na warunki polskiej produkcji[10]. Jego prowokacyjnym zamiarem była bezpardonowa krytyka pańszczyźnianych relacji pomiędzy szlachtą a chłopstwem u schyłku Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a także wypunktowanie paradoksów polskiej historii: „Pańszczyzna w Polsce została zniesiona w połowie XIX wieku i to przez zaborców, a w całej Polsce do dziś stoją za to chłopskie krzyże dziękczynne”[10].
Maślona natomiast opisywał Kosa jako mieszaninę różnych gatunków i stylów. Wśród swoich źródeł inspiracji Maślona wskazywał dzieła Quentina Tarantino i Sama Peckinpaha, a także westerny i horrory z podgatunku home invasion (polegającego na obronie przed inwazją agresorów)[8]. Stąd też podczas pokazu filmu na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych film był nazywany przez dziennikarzy „westernem kościuszkowskim”[10].
Za casting była odpowiedzialna Nadia Lebik, której udało się zaangażować w projekt między innymi Joannę Szczepkowską[8]. Kościuszkę odegrał Jacek Braciak, natomiast jego afroamerykańskiego towarzysza – Jason Mitchell. Mitchella zachęciła perspektywa zagrania w filmie, który podkreślał podobieństwo losu Polaków do zniewolonych Afrykanów: „Przechodziliśmy przez identyczne problemy. To będzie piękne, bo pokażemy na ekranie, że wszyscy jesteśmy tacy sami, bez względu na to, jakim językiem mówimy i jakiego koloru mamy skórę”[9]. W Ignaca wcielił się Bartosz Bielenia, a rotmistrza Dunina – Robert Więckiewicz[9]. Rolę pułkownikowej Marii Giżyńskiej reżyser przydzielił Agnieszce Grochowskiej, która miała na celu zachowywać się jak osoba równa mężczyznom[11]. Na potrzeby upodmiotowienia bohaterki Maślona zrezygnował z filmowania sceny wprost pokazującej romans między Giżyńską a Kościuszką, pozostawiając widzom pole do interpretacji[11].
Okres zdjęciowy do Kosa rozpoczął się w czerwcu 2022 roku[12], a zakończył się w sierpniu tego samego roku[6]. Zdjęcia kręcono m.in. w Wilczej Woli, Kolbuszowej (skansen), Bulowicach, okolicach Włocławka, jeziorze Wapienniki pod Sulejowem, Dziektarzewie, Zaborowie[1]. Operatorem zdjęć był doświadczony filmowiec Piotr Sobociński jr[13]. Kostiumy dla obsady wykonała Dorota Roqueplo, przy czym ubiory głównych bohaterów ze względu na realia historyczne filmu musiały zostać uszyte ręcznie[14]. Scenografię z kolei opracowała Anna Anosowicz, która na potrzeby filmu zaprojektowała „w pełni urządzony, osiemnastowieczny dwór modrzewiowy ze stajnią, kurnikiem i chlewem”, postawiony w Dziektarzewie i służący jako folwark ekranowej pułkownikowej[14]. Za dynamiczny montaż powstałego materiału odpowiadał Piotr Kmiecik[15].
Pierwszy teaser filmu Kos ukazał się we wrześniu 2023 roku[16], wtedy też zapowiedziano wprowadzenie filmu do kin na początku 2024 roku[16]. W grudniu 2023 roku w ramach promocji filmu wypuszczono zwiastun[17]. 26 stycznia 2024 roku Kos trafił do dystrybucji kinowej w Polsce[18]. Do 11 lutego 2024 roku film obejrzało w kinach ponad 190 tysięcy widzów[19], w tym 70 tysięcy widzów w tygodniu otwarcia[20]. 26 kwietnia 2024 roku Kos zadebiutował w dystrybucji wideo na życzenie w serwisie SkyShowtime[21].
Kos otrzymał przeważnie pozytywne recenzje polskich krytyków. Piotr Guszkowski z „Gazety Wyborczej” w relacji z Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych uznawał film Maślony i Zielińskiego za jedyne spełnione dzieło festiwalowe[22]. Marta Kowalska w recenzji dla magazynu „Zwierciadło” twierdziła, że ekipie Kosa „udało się zrobić film bez kompromisów i z wielkim rozmachem”[3].
Kos był często interpretowany jako film zadający kłam ideologii sarmackiej, która przyczyniła się do upadku Rzeczypospolitej. Bartosz Staszczyszyn z portalu Culture.pl przekonywał, że „szlachciury z Kosa to w najlepszym wypadku pięknoduchy w wytwornych kontuszach w imię honoru stające do z góry przegranej walki, a w najgorszym… zaściankowi głupcy gardzący chłopami, mali ambicjonerzy i brutalni tchórze znęcający się nad słabszymi”[13]. Z kolei Przemysław Bollin z portalu Onet opisywał film Maślony i Zielińskego jako „anty-Potop” ujawniający prawdę o etosie szlacheckim: „Paniska ciskają w chłopów szrotem, batem, wieszają na szubienicach, by w ostatniej chwili, tonem łaskawym darować życie”[23]. W recenzji dla portalu Film.org.pl Janek Brzozowski podkreślał filmowe podobieństwo losu chłopów pańszczyźnianych do tragedii zniewolonych Afrykanów: „Różnica między plantatorami z południa Stanów Zjednoczonych i polskimi szlachcicami okazuje się marginalna. Jedni korzystają z bicza, drudzy z rózgi albo kija. Jedni uprawiają bawełnę, a drudzy pszenicę”[24]. Przy okazji recenzji podkreślano natomiast, że obecność czarnoskórego Domingo obok Kościuszki służy uwypukleniu postępowych poglądów historycznego Kościuszki. Ewa Stępień pisała: „Nawet w jego [Kościuszki] testamencie widniał zapis dotyczący wyzwolenia chłopów należących do rodowego majątku, a majątek, który zdobył w Ameryce przeznaczono na edukację i wyzwolenie ciemnoskórych niewolników”[25]. Nawet prawicowy publicysta Łukasz Adamski w recenzji dla Interii przypominał, że „Kościuszko był deistą i masonem zapatrzonym we francuskich jakobinów, a podczas rewolucji amerykańskiej wykazywał postawę abolicjonisty i radykalnego przeciwnika niewolnictwa. W swoich czasach był więc radykalną i skrajną lewicą”, co ma przełożenie na treść filmu[26].
Adam Siennica w recenzji dla portalu NaEkranie.pl zwrócił uwagę na oryginalny styl filmu: „Kos to taki typ filmu kostiumowego, który bierze na warsztat rzeczy wagi ogromnej, ale przedstawia je w kameralnym otoczeniu”[27]. Często pojawiały się głosy, że Kos przekłada na polskie realia konwencję filmowania zaczerpniętą z filmów Quentina Tarantino, przede wszystkim z Django (2012) i Nienawistnej ósemki (2014)[24][27]. Dawid Smyk z portalu Pełna Sala stawiał zresztą Maślonie zarzuty „zbytniego zapatrzenia w amerykańszczyznę, próby naśladowania kameralnych dialogowych przepychanek Tarantino, w których postaci prześcigają się w cool replikach, a napięcie rozsadza pomieszczenie”[28]. Inną opinię wyraził Maciej Kryński, który na łamach „Krytyki Politycznej” pisał, że „rozpoznanie w chłopie pańszczyźnianym białego kuzyna amerykańskiego niewolnika i naszego – większości Polaków – przodka sprawia, że bezczelny rewizjonizm Tarantino okazuje się może najbardziej adekwatnym językiem” do opowiadania o Kościuszce[29]. Brzozowski interpretował całość filmu jako „środkowy palec wymierzony we wszystkie pompatyczne, nieznośne freski historyczne”[24].
| Rok | Festiwal/instytucja | Nagroda | Nominowani | Wynik |
|---|---|---|---|---|
| 2023 | Festiwal Polskich Filmów Fabularnych | Złote Lwy | Paweł Maślona | Wygrana[30] |
| Nagroda dla reżysera castingu | Nadia Lebik | Wygrana[30] | ||
| Nagroda za montaż | Piotr Kmiecik | Wygrana[30] | ||
| Nagroda za charakteryzację | Aneta Brzozowska | Wygrana[30] | ||
| Nagroda za drugoplanową rolę męską | Robert Więckiewicz | Wygrana[30] | ||
| Nagroda Dziennikarzy | Paweł Maślona | Wygrana[30] | ||
| Nagroda Jury Młodzieżowego | Wygrana[30] | |||
| Nagroda Festiwali i Przeglądów Filmu Polskiego za Granicą | Wygrana[30] | |||
| Nagroda Stowarzyszenia Kin Studyjnych | Wygrana[30] | |||
| All About Freedom Festival w Gdańsku | Nagroda Publiczności | Wygrana[1] | ||
| 2024 | „Polityka” | Paszport „Polityki” | Wygrana[31] | |
| Polska Akademia Filmowa | Orzeł za najlepszą reżyserię | Wygrana[32] | ||
| Orzeł za najlepszy scenariusz | Michał A. Zieliński | Wygrana[32] | ||
| Orzeł za najlepsze kostiumy | Dorota Roqueplo | Wygrana[32] | ||
| Orzeł za najlepszą charakteryzację | Aneta Brzozowska | Wygrana[32] | ||
| Orzeł za najlepszy dźwięk | Radosław Ochnio Adam Szlenda Filip Krzemień |
Wygrana[32] | ||
| Orzeł za najlepszą drugoplanową rolę kobiecą | Agnieszka Grochowska | Wygrana[32] | ||
| Orzeł za najlepszy film | Nominacja[1] | |||
| Orzeł za najlepsze zdjęcia | Piotr Sobociński jr | Nominacja[1] | ||
| Orzeł za najlepszą scenografię | Anna Anosowicz | Nominacja[1] | ||
| Orzeł za najlepszą muzykę | Mikołaj Trzaska | Nominacja[1] | ||
| Orzeł za najlepszy montaż | Piotr Kmiecik | Nominacja[1] | ||
| Orzeł za najlepszą główną rolę męską | Bartosz Bielenia | Nominacja[1] | ||
| Orzeł za najlepszą drugoplanową rolę męską | Jacek Braciak Robert Więckiewicz Piotr Pacek |
Nominacja[1] | ||
| Orzeł za odkrycie roku | Michał A. Zieliński | Nominacja[1] | ||
| Ogólnopolski Festiwal Sztuki Filmowej „Prowincjonalia” | Nagroda Specjalna Organizatorów | Jacek Braciak | Wygrana[33] | |
| Kozzi Film Festiwal | Nagroda za najlepszą kreację aktorską | Łukasz Simlat | Wygrana[34] | |
| Grand Prix Komeda. Festiwal Filmowy im. Krzysztofa Komedy | Grand Prix Komeda | Mikołaj Trzaska | Wygrana[35] | |
| Nagroda Publiczności | Paweł Maślona | Wygrana[35] | ||
| Lubuskie Lato Filmowe | Brązowe Grono | Wygrana[36] |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
