Kopalnia Węgla Kamiennego „Kleofas”

Kopalnia Węgla Kamiennego Kleofas – kopalnia węgla kamiennego działająca od 1845^[2]  do listopada 2004 roku^[3], znajdująca się w Katowicach, której szyby znajdowały się na terenach trzech dzielnic: Dąb (szyb kopalni Gottwald), Osiedle Witosa i Załęże, a także w Chorzowie-Batorym (dawny szyb Ulrich). Pod koniec funkcjonowania była częścią Katowickiego Holdingu Węglowego.

Kopalnia Węgla Kamiennego Kleofas

Kopalnia od strony torów kolejowych przed wyburzeniem
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Siedziba	Katowice
Data założenia	1840[1]
Data likwidacji	4 marca 2004
Zatrudnienie	1 514 (marzec 2004)
Położenie na mapie Katowic Kopalnia Węgla Kamiennego Kleofas
Położenie na mapie Polski Kopalnia Węgla Kamiennego Kleofas
Położenie na mapie województwa śląskiego Kopalnia Węgla Kamiennego Kleofas
50°16′06,3394″N 18°58′01,2565″E

Historia

KWK Kleofas od strony ulicy Obroki

Teren kopalni po wyburzeniach - widok w kierunku torów kolejowych

Kopalnia Cleophas (Kleofas) powstała w 1840 roku (nadanie 15/21 lipca 1840), natomiast jej eksploatację rozpoczęto pięć lat później. 10 listopada 1855 roku połączono ją z polami górniczymi i kopalniami: Adam (nadanie 27 stycznia/4 luty 1841), Eva (nadanie 30 listopada/9 grudnia 1841 r.), Jenny (nadanie 20 luty/9 marca 1840), Joseph (nadanie 17 luty/9 marca 1840 r.) i Rinaldo (nadanie 17/30 stycznia 1844)^[2] . Kopalnia w jednej połowie należała do Karola Goduli^[4], a w drugiej do żydowskiego kupca i przedsiębiorcy z Bytomia, dzierżawcy folwarku w Bogucicach – Loebla Freunda, a następnie do dyrektora dóbr hrabiego Andreasa Marii von Renarda ze Strzelec Opolskich – Karola Neumanna. Kopalnię, która w 1867 roku została zatrzymana, od spadkobierczyni Goduli, Joanny Gryzik-Schaffgotsch kupiła w 1880 roku firma Georg von Giesches Erben. W 1881 roku rozpoczęto głębienie nowych szybów Walter i Recke^[5], a w 1886 roku kopalnię uruchomiono ponownie. Dziewięć lat później, gdy na początku marca trwał strajk górników Zagłębia w Karwinie firma spadkobierców Gieschego wykorzystywała nadarzającą się koniunkturę do zwiększenia zysków wybudowano jeszcze kolejny szyb Frankenberg^[5].

Osobny artykuł: Katastrofa górnicza w kopalni Kleofas.

W dniu 3 marca 1896 roku wybuchł pożar, w wyniku którego zginęło około 110 górników^[6]. Pochowano ich na cmentarzu przy obecnej ulicy Brackiej. W 1887 roku wybudowano pierwszy wodociąg w Katowicach, doprowadzający wodę do miasta z kopalni Kleofas^[7].

Pole kopalniane kopalni Kleofas było w następnych latach eksploatowane razem z polami górniczymi: Christnacht (nadanie 9 października 1855), Zur Gottes Gnade (nadanie 24 października 1858), Beatenssegen II (nadanie 2 maja 1891/13 maja 1892), Zum hohen Kreuz C (nadanie 8 sierpnia 1904), Arcona Westfeld (od 1906 r.), Arcona Fortsetzung (nadanie 30 maja 1909), Christnacht Ergänzung I (nadanie 27 luty 1912). 19 stycznia 1921 r. kopalnia Kleofas została połączona z polami: Arcona Westfeld, Arcona Ergänzung i Arcona Fortsetzung^[2] .

W 1922 r. kopalnia przeszła we władanie spółki akcyjnej Giesche^[2] . W 1926 roku powierzchnia pól kopalni wynosiła 10,233 km². W tym czasie załoga liczyła około 2,5 tys. osób, a wydobycie wynosiło ok. 750 tys. ton rocznie^[5].

1 kwietnia 1974 roku kopalnia Kleofas została połączona z kopalnią Gottwald^[2] . Decyzję o likwidacji kopalni podjęto 4 marca 2004 roku, głównie ze względu na duże zagrożenie tąpaniami, a także z przyczyn ekonomicznych. Wydobycie zakończono w listopadzie 2004 roku^[8]. Pozostawiono szyb Fortuna II, który przekształcono w pompownię głębinową Kleofas^[9], która jest obsługiwana przez Centralny Zakład Odwadniania Kopalń, oddział Spółki Restrukturyzacji Kopalń^[10].

Obiekty zabytkowe

Obiekty znajdujące się na terenie kopalni (ulica Obroki 77) będące świadectwem kultury materialnej zostały objęte ochroną konserwatorską^[11][12][13].

Zabudowania kopalni w rejonach przy ul. Feliksa Bocheńskiego (szyby wentylacyjne wschodnie I i II) i w rejonie Gottwald (teren Silesia City Center) także objęto ochroną konserwatorską^[14].

Dawna wieża wyciągowa szybu Wschodniego II została wpisana do rejestru zabytków 23 października 2010 (nr rej.: A/321/10).

Przypisy

1. Data nadania pola górniczego.
2. Jaros 1984 ↓.
3. . To koniec kopalni Kleofas. katowice.gazeta.pl, 2004-03-04. [dostęp 2014-04-26]. (pol.).
4. Wojciech Janota: Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939. Łódź: Księży Młyn, 2010, s. 22. ISBN 978-83-7729-021-7.
5. Nałęcz-Gostomski Władysław: Dzieje i rozwój Wielkich Katowic jako ośrodka górnośląskiego przemysłu i stolicy autonomicznego Województwa Śląskiego, wyd. Magistrat Wielkich Katowic, Katowice 1926, s. 148
6. Red. Aleksandra Niesyto, Cmentarze Katowic. Muzeum Historii Katowic, wyd. I, Katowice 1997, s. 39.
7. Wojciech Janota: Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939. Łódź: Księży Młyn, 2010, s. 42. ISBN 978-83-7729-021-7.
8. Przemysław Gluma: Kopalnia Kleofas zakończyła swój długi żywot. Polska Press, 2004-11-19. [dostęp 2016-12-27].
9. Tomasz Szymczyk: Alfabet kopalń Śląska i Zagłębia: K jak Kleofas. Dziennik Zachodni, 2016-07-17. [dostęp 2017-12-13].
10. Spółka Restrukturyzacji Kopalń S.A.: „Projekt techniczny wyzbrojenia szybu „Fortuna II” Pompowni „Kleofas”” „Jan Kanty” dla Spółki Restrukturyzacji Kopalń S.A. Oddziału Centralny Zakład Odwadniania Kopalń”. Spółka Restrukturyzacji Kopalń, 2017-05-11, s. [5].
11. Urząd Miasta Katowice: UCHWAŁA NR XI/184/11 RADY MIASTA KATOWICE z dnia 22 czerwca 2011 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru Osiedla Tysiąclecia w Katowicach.. www.bip.katowice.eu. [dostęp 2011-06-20]. (pol.).
12. PROJEKT ARCHITEKTONICZNO−BUDOWLANY: Remont budynku nadszybia szybu "Fortuna III". www.srk.com.pl. [dostęp 2011-06-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-31)].
13. Urząd Miasta Katowice: Wartości dziedzictwa kulturowego (załącznik 1.9). www.bip.um.katowice.pl. [dostęp 2011-06-20]. (pol.).
14. Urząd Miasta Katowice: Protokół nr 47/10 z posiedzenia Komisji Górniczej Rady Miasta Katowice. (pol.) www.bip.um.katowice.pl [dostęp 2011-06-20]

Bibliografia

• Jerzy Jaros: Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1984, s. 64. ISBN 83-00-00648-6.
• Jerzy Moskal: ... Bogucice, Załęże et nova villa Katowice − Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1993, s. 33. ISBN 83-85831-35-5.
• "Wczoraj, dziś, jutro ... kopalni "Katowice-Kleofas"" - Robert W. Borowy
• "Kopalnia Kleofas 1792 - 1992" - Robert W. Borowy
• "Kopalnia "Kleofas": materiały do dziejów" - Robert W. Borowy
• Joanna Starnawska: Dzieje Katowic (1299−1945). Katowice: Muzeum Historii Katowic, 1990, s. 10.
• Urząd Miasta Katowice: UCHWAŁA NR XI/184/11 RADY MIASTA KATOWICE z dnia 22 czerwca 2011 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru Osiedla Tysiąclecia w Katowicach.. www.bip.katowice.eu. [dostęp 2011-06-20]. (pol.).
• Katowice 1865–1945. Zarys rozwoju miasta. Red. J. Szaflarski, Śląski Instytut Naukowy w Katowicach, Wydawnictwo "Śląsk", Katowice 1978, s. 16.

Kontrola autorytatywna (kopalnia węgla kamiennego):

• VIAF: 125138900

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3925532