Pierwszy pokaz „kinematografu” w Polsce odbył się 14 listopada 1896 roku w teatrze miejskim w Krakowie przy placu św. Ducha[1]. Seanse odbywały się w trzech seriach: pierwsza do 29 listopada 1896, druga od 2 do 13 grudnia 1896 i trzecia od 2 do 7 lutego 1897. Wyświetlano filmy z firmy braci Lumière. Pierwszy pokaz składał się z 2 części. W pierwszej pokazano: Śniadanie dziecka, Plac Pocztowy, Mimik z kapeluszem, Kłócące się dzieci, Plac królewski w Madrycie oraz inscenizowaną komedię Oblany ogrodnik. W drugiej wyświetlano m.in.: Polityczny zatarg, Francuską kawalerię, Hiszpańską artylerię, Masarnię Fin du Siècle, Kąpiel w morzu i Kolej żelazną.
Następne pokazy odbyły się rok później w sali recepcyjnej hotelu Kleina przy ul. św. Gertrudy 6 (hotel Monopol) w listopadzie 1897[2].
Do kolejnych pokazów kinowych wykorzystywano zarówno sale teatralne (np. salę Teatru Ludowego przy ul. Rajskiej 12, czy salę Sokoła w Podgórzu), jak i przystosowane pomieszczenia (np. Teatr Letni w Parku Krakowskim, wspomnianą salę w hotelu Kleina oraz od 19 sierpnia 1905 do 1 października 1905 Teatr Fenomen mieszczący się w pocyrkowym budynku przy ul. Starowiślnej).
Rozwój kin w Krakowie
W 1907 spółka Grunwald i Kleinberger zorganizowała pierwsze stałe kino Krakowa – Cyrk Edison działające do 1912.
W 1909 przy ul. św. Tomasza 37 zorganizowano teatr kinematograficzny Orion.
W 1912 zaczęły powstawać nowoczesne kina. Pod patronatem instytucji społecznych powstały:
kinoteatr Excelsior (uruchomione 15 października 1912 w sali przy ul. Rajskiej 12) – działał pod nazwą Bajka od 14 lutego 1913 do drugiego półrocza 1914. W 1914 kino Corso. Po jego likwidacji siedziba Teatru Ludowego,
kinoteatr Towarzystwa Szkoły Ludowej (uruchomione 30 października 1912 przy ul. Podwale 6) posiadał salę na ok. 200 miejsc – od II połowy 1916 działał pod nazwą Promień do lat 30. XX w.
Następne kina, działające jeszcze do końca XX w. to:
Wanda – otwarte 16 listopada 1912 przy ul. św. Gertrudy 5 z dużym, posrebrzanym ekranem o wymiarach 7,5 × 5,5 m i salą na ponad 500 osób[4],
Kinetofon Edisona – prezentował eksperymentalne filmy dźwiękowe w Starym Teatrze, na początku 1914 został przeniesiony do hotelu Union przy ul. św. Gertrudy 27 (obecnie Hotel Royal),
Kino Nowości przy ul. Starowiślnej 21, w latach 30. kino Adria, obecnie Scena Kameralna Starego Teatru,
Lubicz w dawnym budynku restauracji Johnów przy ul. Lubicz 15 (kolejne nazwy: Reduta, Corso, Słonko, Stella, Gdańsk, po 1945 kino Młoda Gwardia – zlikwidowane na początku lat 80. XX w.),
kino Czerwonego Krzyża przy ul. Zielonej 17 (obecnie ul. Sarego), od 1917 pod nazwą Opieka[7].
W 1917 zorganizowano kino Zachęta w Pałacu Spiskim w miejsce kina Złuda, wcześniej teatru Kineton.
1921 – zbudowano kinoteatr Warszawa, w 1932 r. przebudowano go na kino Atlantic (szeroki ekran, blisko 500 miejsc).
28 stycznia 1921 powstało kino Naukowo-Pouczające przy ul. Smoleńsk 9, mieściło się w sali odczytowej na pierwszym piętrze. Od tego miejsca wywodzi się późniejsza nazwa – kino Muzeum[8], od 1959 kino Studio.
1923 – kino Dom Żołnierza Polskiego przy ul. Lubicz 48, później Dom Żołnierza, następnie operetka.
1926 – kino Charitas przy ul. Lea 55, później Maskotka, obecnie w całości Dom Parafialny Księży Misjonarzy.
1926 – kinoteatr Bagatela przy ul. Karmelickiej 2, od 1938 Scala, podczas okupacji tylko dla Niemców, obecnie Teatr Bagatela.
1930 – kino Apollo przy ul. św. Tomasza 11.
1931 – kino Świt przy ul. Zwierzynieckiej 1, w czasie okupacji Urania (tylko dla Niemców), później Melodia (ponad 800 miejsc).
1937 – kino LOPP (Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej) przy ul. Wybickiego 1, po 1945 kino Wolność (ul. 18 Stycznia 1), zlikwidowane w 1994.
W czasie wojny funkcjonowało 8 kin – 6 dla Polaków: Apollo, Atlantic (Warszawa), Stella (Młoda Gwardia), Sztuka, Uciecha, Wanda i 2 dla Niemców: Scala (teatr Bagatela), Urania (Filharmonia).
Kina działające po II wojnie światowej
Aktualności[12] – w końcu lat 40. w sali Apollo[13], następnie w Nowej Hucie[14].
Cracovia – kino letnie przy al. Marszałka Ferdynanda Focha (wówczas Puszkina)[15].
DKF Rotunda – przy ul. Oleandry 1, działające od 1971 r. Zamknięte w 2016 r. w związku ze złym stanem budynku i wymówieniem stowarzyszeniu umowy najmu[21].
Dom Żołnierza – przy ul. Lubicz 48, nie istnieje, na jego miejscu powstała nowoczesna opera[22].
Bliźniacze kino Świt (na Osiedlu Teatralnym 10) rozpoczęło swoją działalność w 1953[47]. Działało do 2002[41]. Od 2013 po remoncie w dużej sali kinowej działa supermarket, mała sala kinowa została przekształcona w „Filmową Café”.
Tęcza – przy ul. Praskiej 52.
Uciecha – przy ul. Starowiślnej 16, obecnie klub nocny Shine.
Ugorek – na os. Ugorek, nie istnieje. Później w tym miejscu ciucholand, następnie Centrum Kultury Ugorek (działało w 2013 r. przez kilka miesięcy), obecnie jest tam dom kultury dla dzieci.
Wanda – przy ul. św. Gertrudy 5, obecnie supermarket Mila.
Warszawa – przy ul. Stradomskiej 15, działa w tym miejscu kompleks sportowo-wypoczynkowy.
Wiedza – przy ul. Bulwarowej 17 w Nowej Hucie[26], następnie pod taką nazwą w Krakowskim Domu Kultury (Pałac Pod Baranami, Rynek Główny 27)[48].
Wisła – działało od 1959[49] do końca lat 80. XX w. na rogu ulic Podgórskiej i Gazowej w budynku z XIX w. (ul. Gazowa 21), obecnie klub.
Wolność – przy pl. Inwalidów (wówczas plac Wolności), zlikwidowane w 1994. Następnie klub nocny disco, obecnie Fitness Club[31].
Zuch[14] – przy ul. Krowoderskiej 8. Pod koniec lat 70. XX wieku nazwę zmieniono na Szkolne kino Studyjne, a od 1996 do czerwca 2009 kino funkcjonowało jako Paradox.
Związkowiec – przy ul. Grzegórzeckiej 71, działało od pierwszej połowy lat 50. XX w.[50][51], nie istnieje, funkcjonował jako hala widowiskowa[31]. Została wznowiona działalność po przeprowadzeniu inwestycji przez miasto[52][53] – funkcjonuje jako Teatr Variété, pierwszy muzyczny teatr w Krakowie[54].
Krakowskie Centrum Kinowe ARS – przy ul. św. Tomasza, wznowiło działalność 18 sierpnia 1995. Posiadało 5 sal: Gabinet (32 miejsca), Kiniarnia (30 miejsc), Salon (20 miejsc), Aneks (50 miejsc), Reduta – kinoteatr w tzw. sali Saskiej (171 miejsc). Zostało zamknięte z końcem 2018 r. Trwają poszukiwania nowej siedziby[55].
Cinema City w wyburzonej galerii Plaza posiadało 9 sal, 2664 miejsca; IMAX działał w galerii Plaza od 12 grudnia 2001, posiadał amfiteatralnie zbudowaną salę kinową z ekranem o wymiarach 24 m szerokości i 18 m wysokości[56], 424 miejsca.
Kijów (obecnie Kijów.Centrum) – przy al. Zygmunta Krasińskiego 34, działające od 1967. Posiada trzy sale: Główną (828 miejsc), Studio (32 miejsca) oraz klub Off Kijów. Przed przebudową sala główna posiadała jeszcze więcej miejsc (ok. 920).
Mikro – kino studyjne przy ul. Lea 5, działające od 1959 roku[57]. Od 7 kwietnia 1984 funkcjonujące jako Klub Sztuki Filmowej „Mikro&mikroffala”. Posiada 2 sale: Mikro (123 miejsca), Mikroffala (14 miejsc). Od 30 listopada 2013 posiada oddział w Galerii Bronowice przy ul. Stawowej 61 – mini kino studyjne „Mikro w Galerii” (35 miejsc)[58].
Paradox – kino studyjne działające przy ul. Krupniczej 38 (między 1996 a 2009 w budynku krakowskiego ogniska polskiej YMCA przy ul. Krowoderskiej 8) (60 miejsc).
kino „Pod Baranami” – kino studyjne, znajdujące się w Pałacu Pod Baranami. Rozpoczęło działalność w 1969. Od 1993 do 2003 było częścią Centrum Filmowego Graffiti. Posiada trzy sale: Białą (30 miejsc), Czerwoną (128 miejsc), Niebieską (102 miejsca) oraz od 2017 w ramach projektu BARANY W MOSie kino przy ul. Rajskiej 12 w Małopolskim Ogrodzie Sztuki[59] (funkcjonowało wcześniej w strukturach Teatru im. Juliusza Słowackiego jako 13Plus, 78 miejsc).
Sfinks – kino studyjne na os. Górali 5, działające od 1959 roku[60] (98 miejsc).
Kika – najmłodsze kino studyjne, przy ul. Ignacego Krasickiego 18. Kino rozpoczęło działalność 27 stycznia 2012[61] (kinokawiarnia, pięć sal: sala KIKA – 44 miejsca[62], sala PUFA – 12 miejsc[63], sala SOFA – 20 miejsc[62], sala BIBA – 49 miejsc[62], sala CAFE – 20 miejsc[62]).
Letni Projektor – kino wyświetla filmy w różnych nietypowych lokalizacjach: dach Galerii Kazimierz, Łąki Nowohuckie, hotel Forum. Seanse o godz. 20.30[67].
Kino Perła – w 2013 działało na krakowskim Kazimierzu w klubie Literki przy ul. Berka Joselewicza 21[67], w 2014 od 6 czerwca do 31 sierpnia w dwóch lokalizacjach: przy kawiarni „Bal” na ul. Ślusarskiej 9 i na parkingu „Tesco” przy ul. Wielickiej, seanse od środy do niedzieli ok. 21[68].
Kino plenerowe na Miasteczku Studenckim AGH – projekt uruchomiony w 2010[71]. W 2016 organizowany przez Centrum Mediów AGH pomiędzy DS „Stokrotka” a Klubem Zaścianek: 14 czerwca o 20:30 seans filmu Moonrise Kingdom[72].
Kino samochodowe w Tauron Arenie – pierwsze w historii kino samochodowe wewnątrz hali widowiskowo-sportowej. Dwie projekcje filmu Mroczny Rycerz w reż. Christophera Nolana w dniu 11.06.2017 o 15:30 i 19:00 z okazji trzeciej rocznicy otwarcia Tauron Areny Kraków[74][75].
Kino Letnie ARS – przy ul. Dolnych Młynów 10 (ogródek ZetPeTe) Krakowskie Centrum Kinowe ARS tymczasowo uruchomiło edycję Kina Letniego (7 lipca – 15 września 2019)[76][77].