![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Indo-European_branches_map.svg/langpl-640px-Indo-European_branches_map.svg.png&w=640&q=50)
Języki indoeuropejskie
rodzina językowa z największą liczbą użytkowników / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Języki indoeuropejskie?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Języki indoeuropejskie – rodzina językowa, największa pod względem liczby mówiących. Współcześnie występuje na wszystkich zamieszkałych kontynentach, a już od czasów starożytnych obecna w Indiach, Europie (stąd przymiotnik „indoeuropejskie”) oraz Azji Zachodniej. Obejmuje kilkaset spokrewnionych ze sobą języków (a precyzyjniej – etnolektów[uwaga 1]), którymi jako ojczystymi posługuje się łącznie ok. 3,3 miliarda osób (ponad 40% ludności świata).
Obszar |
(▾) cały świat |
---|---|
Liczba mówiących |
(▾) ok. 3,3 mld |
Prajęzyk | |
Podział |
(▾) 13 grup językowych |
Kody rodziny językowej | |
ISO 639-5 | ine |
Glottolog | indo1319 |
Występowanie | |
![]() Gałęzie języków indoeuropejskich w Eurazji | |
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode. |
Do rodziny indoeuropejskiej należy m.in. zdecydowana większość rdzennych języków Europy (w tym polski) oraz liczne języki subkontynentu indyjskiego i Wyżyny Irańskiej. Wskutek wielkich odkryć geograficznych, kolonializmu i globalizacji rozprzestrzeniła się ona poza Eurazję – w większości państw świata co najmniej jeden indoeuropejski język ma status języka urzędowego. Z dziesięciu najczęściej używanych języków świata osiem to języki indoeuropejskie: angielski (razem – jako ojczysty i obcy – prawie 1,5 miliarda użytkowników), hindi, hiszpański (oba powyżej 500 milionów), francuski, bengalski, portugalski, rosyjski i urdu (każdy ponad 200 milionów). Na nieco dalszych miejscach znajdują się niemiecki, marathi, perski i włoski; spośród zaś wielu małych języków rodziny część jest zagrożona wymarciem.
Druga, po afroazjatyckiej, najstarsza pod względem źródeł historycznych istniejąca do dziś rodzina językowa. Pierwszym zaświadczonym w piśmie (od XVII w. p.n.e.) językiem indoeuropejskim był hetycki z Azji Mniejszej, natomiast w Europie najwcześniejsze zapiski (z przełomu XV i XIV w. p.n.e.) pochodzą ze starogreckiego języka mykeńskiego. Prawdopodobnie również już w połowie II tysiąclecia p.n.e. powstały najstarsze hymny staroindyjskiej Rygwedy (język wedyjski) – spisano ją jednak dopiero wiele wieków później na podstawie długiej tradycji ustnej, podobnie jak młodszą, staroirańską Awestę (awestyjski). Niektóre z dawnych języków, jak klasyczna greka, łacina czy sanskryt, znane są z tysięcy obszernych tekstów; inne tylko z pojedynczych inskrypcji, nazw miejscowych, a czasem wyłącznie z imion występujących w obcych źrodłach.
W wewnętrznej klasyfikacji języków indoeuropejskich wyróżnianych jest trzynaście grup językowych – albańska, bałtycka, celtycka, germańska, helleńska, indoaryjska, irańska, nuristańska, ormiańska, romańska (kontynuująca dawną grupę italską), słowiańska oraz wymarłe anatolijska i tocharska – a także pewna liczba języków dokładniej niesklasyfikowanych. Bliżej spokrewnione grupy są łączone w kategorie wyższego rzędu – podrodziny, np. bałtosłowiańską (skupiającą języki bałtyckie i słowiańskie) czy indoirańską (indoaryjskie, irańskie i nuristańskie); niektórzy językoznawcy proponują również inne – choć szczegółowe związki między pozostałymi współczesnymi gałęziami rozwojowymi nie zostały dotychczas jednoznacznie ustalone.
Rodzina indoeuropejska jest zróżnicowana typologicznie. Jej większość stanowią języki syntetyczne typu fleksyjnego, w których koniugacja oraz deklinacja odpowiednich części mowy są tworzone zazwyczaj przy użyciu pojedynczych, wielofunkcyjnych końcówek. Mniejszość zaś to języki analityczne – choć widoczna jest ogólna tendencja do upraszczania odmiany słów i rozwoju analitycznych (z wykorzystaniem słów posiłkowych, m.in. niektórych czasowników, przyimków lub przysłówków) konstrukcji, jak np. w różnych językach germańskich, romańskich bądź indoirańskich. Na początku zdania najczęściej znajduje się podmiot (w celtyckich – orzeczenie), jednak przy prawidłowym stosowaniu odpowiednich form wiele języków rodziny pozwala na dość dużą swobodę szyku wyrazów. Wyjątkiem są języki typu pozycyjnego, takie jak angielski czy francuski, które wymagają określonej kolejności elementów wypowiedzi.
Ostatnim wspólnym przodkiem wszystkich języków indoeuropejskich był język praindoeuropejski. Choć nie został on zaświadczony bezpośrednio (nie są znane żadne źródła praindoeuropejskiego), to jego istnienie jest przyjmowane jako pewne. Liczne zbieżności w fonetyce, gramatyce oraz leksyce wielu dawnych i współczesnych języków kontynentu są według badaczy zbyt regularne, by powstały wskutek wzajemnego oddziaływania – uważa się więc, że zostały odziedziczone z owego postulowanego prajęzyka. Według najpopularniejszej hipotezy, zwanej teorią stepową lub kurhanową, posługująca się nim ok. 4–3 tysięcy lat p.n.e. ludność zamieszkiwała obszar Stepu Pontyjskiego i współtworzyła prehistoryczną kulturę grobów jamowych. Za pomocą metody porównawczej w znacznym stopniu zrekonstruowano i odtworzono jego przybliżone brzmienie, budowę i słownictwo.
Badaniem pochodzenia, rozwoju i struktury rodziny indoeuropejskiej oraz porównywaniem jej języków zajmuje się nauka zwana indoeuropeistyką, która jest w dużej mierze dziedziną interdyscyplinarną, wykraczającą poza ramy językoznawstwa. Przedmiotem spekulacji archeologicznych, genetycznych i kulturoznawczych jest m.in. lokalizacja indoeuropejskiej praojczyzny. Nie jest znane pokrewieństwo rodziny indoeuropejskiej z innymi, choć niektórzy specjaliści poszukują takich związków i wysuwają różne propozycje – jako najbliższa sugerowana bywa przede wszystkim rodzina języków uralskich.