Język krymskotatarski

Język krymskotatarski (krymskotat. Qırımtatar tili, Qırımtatarca, Къырымтатар тили, Къырымтатарджа), język krymski (krymskotat. Qırım tili, Qırımca, Къырым тили, Къырымджа) – język Tatarów Krymskich, tradycyjnie zaliczany w skład podgrupy kipczacko-połowieckiej kipczackiej grupy języków tureckich.

Qırımtatar tili
Qırım tili
Къырымтатар тили
Къырым тили

Obszar	Krym, Turcja, Uzbekistan, Rumunia
Liczba mówiących	~ 500 tys.
Pismo/alfabet	łacińskie, cyrylica
Klasyfikacja genetyczna
Języki ałtajskie (?) Języki tureckie Języki oguzyjskie / kipczackie Język krymskotatarski
Status oficjalny
UNESCO	4 poważnie zagrożony↗
Ethnologue	5 rozwojowy↗
Kody języka
ISO 639-2	crh
ISO 639-3	crh
IETF	crh
Glottolog	crim1257
Ethnologue	crh
GOST 7.75–97	кры 347
WALS	cri
SIL	CRH
Występowanie
Mapa zasięgu występowania języka krymskotatarskiego
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku krymskotatarskim Słownik języka krymskotatarskiego w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Liczebność i rozkład geograficzny

Językiem krymskotatarskim posługuje się na co dzień około 350 tysięcy osób, w tym około 250 tysięcy na Krymie. W dalszej kolejności mówiący tym językiem zamieszkują Turcję i Azję Środkową, głównie Uzbekistan. Istotna diaspora posługująca się tym językiem zamieszkuje w Rumunii i Bułgarii – łącznie nie więcej niż 30 tysięcy.

Dialekty

Każda z trzech grup etnicznych Tatarów Krymskich posiada własny dialekt. Można wyróżnić następujące dialekty:

• południowy, zbliżony do języków oguzyjskich. Ma różnić się od tureckiego języka literackiego niewiele mniej, niż niektóre dialekty tego języka. Ze względu na zaszłości historyczne osobliwością tego dialektu są liczne zapożyczenia greckie i włoskie.
• stepowy, zbliżony do języka kipczackiego. Posługuje się nim większość Tatarów w Turcji oraz w Rumunii i Bułgarii.
• średni, inaczej górski, najbardziej rozpowszechniony, pośredni między dwoma poprzednimi i z obu czerpiący. Jest podstawą współczesnego literackiego języka krymskotatarskiego^[1].

Historia

Trzy dość odległe od siebie dialekty języka krymskotatarskiego ukształtowały się na skutek złożonej historii regionu i samych Tatarów Krymskich.

Współczesny rozdział dziejów języka otwiera działalność İsmaila Gaspıralı, który podjął się trudu dźwignięcia języka krymskotatarskiego z upadku, wywołanego włączeniem Krymu w skład Imperium Rosyjskiego, i który zapoczątkował odrodzenie tego języka i stworzył jego wariant literacki, bazujący, w odróżnieniu od dzisiejszego, na dialekcie południowym.

W 1928 zebrana na Krymie konferencja lingwistyczna uchwaliła powołanie nowego języka literackiego, opartego na dialekcie średnim, który jako wariant niejako kompromisowy dla dwóch pozostałych, jest dla wszystkich równo zrozumiały, a przy tym – najczęściej używany.

Od 12 stycznia 2012 roku działa Wikipedia w języku krymskotatarskim^[2].

Język krymskotatarski

Alfabety

Do 1928 roku język krymskotatarski zapisywano alfabetem arabskim, następnie do 1939 roku – łacińskim, a od 1939 roku – cyrylicą. Od lat 90. XX wieku następuje przechodzenie na alfabet łaciński. Nie jest to jednak przywrócenie starego alfabetu, ale zapożyczenie i modyfikacja alfabetu języka tureckiego. Obecnie równolegle używa się zarówno alfabetu łacińskiego, jak i cyrylicy. Cyrylica przeważa w wydawnictwach książkowych, a alfabet łaciński – w Internecie. Alfabet cyrylicki jest również używany urzędowo do zapisu języka krymskotatarskiego na terytorium Ukrainy.

Łaciński alfabet języka krymskotatarskiego:

A a	B b	C c	Ç ç	D d	E e	F f	G g
Ğ ğ	H h	I ı	İ i	J j	K k	L l	M m
N n	Ñ ñ	O o	Ö ö	P p	Q q	R r	S s
Ş ş	T t	U u	Ü ü	V v	Y y	Z z

• с – dż
• ç – cz
• ğ – h dźwięczne
• h – ch
• ı – y
• j – ż
• ñ – jak ng angielskie w slowie sing
• ö – składamy wargi jak do głoski o i wymawiamy e (niemieckie ö).
• q – podobne do k
• ş – sz
• ü składamy wargi jak do głoski u i wymawiamy i (niemieckie ü).
• y – j
• â – lâ – la, kâ — kia.

Międzynarodowy alfabet fonetyczny
а	b	c	ç	d	e	f	g	ğ	h	ı	i	j	k	l	m	n	ñ	o	ö	p	q	r	s	ş	t	u	ü	v	y	z
[a]	[b]	[ʤ]	[ʧ]	[d]	[e]	[f]	[g]	[ɣ]	[x]	[ɯ]	[i], [ɪ]	[ʒ]	[k]	[l]	[m]	[n]	[ŋ]	[o]	[ø]	[p]	[q]	[r]	[s]	[ʃ]	[t]	[u]	[y]	[v], [w]	[j]	[z]

Cyrylica języka krymskotatarskiego:

А а	Б б	В в	Г г	Гъ гъ	Д д	Е е	Ё ё
Ж ж	З з	И и	Й й	К к	Къ къ	Л л	М м
Н н	Нъ нъ	О о	П п	Р р	С с	Т т	У у
Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Дж дж	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ
Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Przypisy

1. JozefJ. Genzor JozefJ., Jazyky sveta: história a súčasnosť, wyd. 1, Bratislava: Lingea, 2015, s. 275, ISBN 978-80-8145-114-0, OCLC 950004358 (słow.).
2. Крымскотатарская Википедия отмечает день рождения [online], Крым.Реалии, 12 stycznia 2016 [dostęp 2024-05-30] (ros.).

Bibliografia

• Henryk Jankowski, Gramatyka języka krymskotatarskiego, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1992.
• Henryk Jankowski, Język krymskotatarski, Dialog, Warszawa 2010.

Linki zewnętrzne

• Słownik rosyjsko-krymskotatarski i krymskotatarsko-rosyjski. crimean.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-06-24)].
• Narodowy korpus języka krymskotatarskiego
• Korpus lingwistyczny języka krymskotatarskiego
• Krymskotatarska Wikipedia

Kontrola autorytatywna (język naturalny):

• GND: 4165752-4
• J9U: 987007533419405171

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: topic/Crimean-Tatar-language
• БРЭ: 5730825