Języki Moluków
języki używane w archipelagu Moluków / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Języki Moluków?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Języki Moluków – silnie zróżnicowane języki używane w archipelagu Moluków we wschodniej Indonezji. Szacuje się, że w tym regionie geopolitycznym występuje ok. 130 języków[1][2]. Należą do najsłabiej poznanych i najbardziej zagrożonych języków zarówno na poziomie kraju, jak i w całym regionie austronezyjskim[3][4]. Zwykle posługują się nimi niezbyt liczne społeczności[1][5]. Niektóre z nich są używane przez ludność molukańską w Holandii[6].
![Thumb image](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/IndonesiaMalukuIslands.png/320px-IndonesiaMalukuIslands.png)
Większość z nich należy do rodziny austronezyjskiej, obejmującej dużą część autochtonicznych języków wysp Oceanii i Azji Południowo-Wschodniej[7][8], a konkretniej do postulowanej grupy centralno-wschodniej w obrębie podrodziny malajsko-polinezyjskiej[2]. W ramach tejże rodziny dominują języki z gałęzi centralnej[2] (które występują na centralnych i południowych Molukach, w tym na wyspach Aru i w archipelagu Sula)[9]. W północnej części Moluków funkcjonuje szereg języków z grupy języków płd.-halmahersko-zachodnionowogwinejskich (reprezentujących z kolei gałąź wschodnią)[1], a także kilkanaście języków północnohalmaherskich (nieaustronezyjskich, zakwalifikowanych do rodziny zachodniopapuaskiej)[10]. Na wyspie Halmahera dominują języki papuaskie, przy czym na południu wyspy są używane języki austronezyjskie (południowohalmaherskie)[11].
Na Molukach występują także języki austronezyjskie związane z innymi zakątkami Archipelagu Malajskiego, konwencjonalnie klasyfikowane w ramach gałęzi zachodniej języków malajsko-polinezyjskich. Należy do nich chociażby znacznie odrębny malajski wyspy Bacan (reprezentant języków malajskich), który wywodzi się z Borneo[12]. Język taliabu z wysp Sula to natomiast postulowany przedstawiciel grupy celebeskiej języków austronezyjskich[13][uwaga 1]. Językiem sangir (klasyfikowanym w ramach języków filipińskich)[14] posługują się liczni migranci z wysp Sangir, zamieszkujący m.in. Halmaherę[15][16]. Języki ludności Buton i Bajau są używane przez społeczności rozsiane wzdłuż północnych wybrzeży wysp Sula[17] oraz na wyspach Bacan, Kayoa i Obi[18]. Nieaustronezyjski język oirata, występujący na wyspie Kisar (na południowo-zachodnim krańcu Moluków), jest zaliczany do języków timor-alor-pantar (został przyniesiony przez migrantów z Timoru Wschodniego)[19].
Austronezyjskie języki Moluków wykazują wpływy papuaskiego substratu językowego, co uwidacznia się w ich typologii. Przypuszcza się, że niegdyś znaczna część regionu była zamieszkiwana przez grupy pochodzenia papuaskiego, które wymieszały się z przybyłą później ludnością austronezyjską[20][21]. Jednocześnie obecność pożyczek filipińskich w dzisiejszych językach północnej Halmahery sugeruje, że Halmahera była wcześniej zasiedlona przez użytkowników któregoś z języków filipińskich – lub doszło do napływu takiej ludności przed rozpadem wspólnego przodka rodziny[22].
Językami Moluków posługują się zwykle niewielkie społeczności, liczące średnio od kilkuset do tysiąca osób i zamieszkujące obszar kilku wsi; niemniej niektórych z nich używa 20–30 tys. osób[1]. Do języków miejscowych o największej liczbie użytkowników należą: galela, kei, buru, fordata, geser-gorom, ternate, tidore, tobelo, yamdena[23]. Języki lokalnych społeczności współistnieją z językami wehikularnymi (lingua franca), takimi jak malajski amboński i malajski Moluków Północnych (malajski wyspy Ternate)[24][25]. Języki malajskie nie mają w tym regionie charakteru autochtonicznego (ich obecność wynika z historycznych kontaktów handlowych)[26][27]. Częściowo zostały jednak przyjęte jako języki ojczyste, m.in. w rejonie wyspy Ambon, w miastach południowych Moluków oraz w mieście Ternate[27][28]. Bliżej niespokrewnionym malajskim wyspy Bacan (językiem bacan) posługuje się niewielka społeczność Bacan, która miała przybyć z Borneo wiele stuleci temu, zachowując swój rodzimy język[29][30]. Język gorap, również pochodzenia malajskiego, to język niewielkiej grupy etnicznej zamieszkującej Halmaherę, o znaczeniu ściśle lokalnym[31].
Znaczna część języków Moluków znajduje się na skraju wymarcia, a sam region (zwłaszcza Moluki centralne) jest najbardziej zagrożonym regionem Indonezji, jeśli chodzi o zanik bogactwa językowego[3]. Rozwój systematycznych badań lingwistycznych na Molukach przypadł na początek XX wieku[32]. Dokładnej dokumentacji lingwistycznej poddano tylko nieliczne z języków lokalnych. Do najlepiej opisanych z nich należą: alune, taba (makian wschodni), tidore, leti[5].
- Z tym tematem związana jest kategoria: Języki Moluków.