Języki austronezyjskie

Języki austronezyjskie – rodzina języków, którymi posługuje się ok. 350 mln rdzennych mieszkańców wysp Oceanii i Azji Południowo-Wschodniej, Tajwanu oraz Madagaskaru^[1]. Języki austronezyjskie używane są na Madagaskarze, w Malezji, Singapurze i Timorze Wschodnim oraz na Filipinach; ich zasięg geograficzny obejmuje też większą część Indonezji (na Nowej Gwinei oraz na wyspach Halmahera, Timor, Alor i Pantar występują liczne języki papuaskie) oraz niektóre regiony Wietnamu, Kambodży i Tajwanu. Przedstawicielami rodziny austronezyjskiej posługują się także mieszkańcy obszarów przybrzeżnych Papui-Nowej Gwinei oraz ludy Nowej Brytanii i Nowej Irlandii. Języki austronezyjskie rozprzestrzenione są również w innych regionach Melanezji (od Wysp Salomona i Vanuatu aż po Nową Kaledonię i Fidżi) oraz w całej Polinezji i Mikronezji^[2].

Języki austronezyjskie

Obszar	wyspy Oceanii, Azja Południowo-Wschodnia, Madagaskar
Użytkownicy	ludy austronezyjskie
Liczba mówiących	ok. 350 mln
Kody rodziny językowej
ISO 639-5	map
Glottolog	aust1307
Występowanie
Zasięg geograficzny języków austronezyjskich
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode.

Do najbardziej istotnych (pod względem liczby użytkowników) języków austronezyjskich należą: malajski (indonezyjski i malezyjski), jawajski, tagalski (filipiński)^[3] i malgaski^[4]. Rodzina austronezyjska szacunkowo obejmuje ponad 1250 języków^[5] i jest drugą rodziną językową pod względem liczebności języków (po nigero-kongijskiej)^[6]. Ma najbardziej rozległy zasięg geograficzny spośród rodzin językowych świata (poza indoeuropejską)^[7][8]. Języki wschodniej Indonezji, Papui-Nowej Gwinei i Timoru Wschodniego nienależące do rodziny austronezyjskiej określa się mianem papuaskich (nieaustronezyjskich)^[9].

Dawniej rodzinę austronezyjską określano mianem malajsko-polinezyjskiej, wskazując na najdalszych poznanych jej przedstawicieli, tj. język malajski na zachodzie oraz języki polinezyjskie na wschodzie. Później stwierdzono pokrewieństwo przynależących do niej języków z językami tajwańskimi. Termin „austronezyjski” został wprowadzony w 1899 r. przez Wilhelma Schmidta i zdołał się zadomowić w terminologii językoznawczej. Współcześnie pod pojęciem języków malajsko-polinezyjskich rozumie się raczej największą gałąź rodziny austronezyjskiej^[10].

Zrekonstruowano słownictwo praaustronezyjskie^[11].

Klasyfikacja języków austronezyjskich

Według serwisu Ethnologue rodzina języków austronezyjskich dzieli się na następujące grupy^[5]:

• atajalskie
• bunuńskie
• wschodniotajwańskie (wschodnioformozańskie)

centralne

północne

południowo-zachodnie

• północno-zachodniotajwańskie (północno-zachodnioformozańskie)
• paiwańskie
• puyuma
• rukai
• tsou
• języki Zachodnich Równin (Western Plains)
• języki malajsko-polinezyjskie.

Języki należące do wszystkich powyższych grup, z wyjątkiem malajsko-polinezyjskich, używane są jedynie na Tajwanie. Z tego względu często określa się je zbiorczą nazwą „języki tajwańskie”, chociaż są one między sobą bardziej zróżnicowane, niż ponad tysiąc języków należących do grupy malajsko-polinezyjskiej, używanych na ogromnych obszarach Oceanu Spokojnego i Indyjskiego. To większe zróżnicowanie wśród języków tajwańskich niż pomiędzy resztą języków austronezyjskich sugeruje pochodzenie całej rodziny języków właśnie z Tajwanu.

Porównanie słownictwa

Tabelka porównująca 12 popularnych słów 14 języków austronezyjskich (11 z Filipin, 2 z Indonezji, 1 z Hawajów).

	jeden	dwa	trzy	cztery	osoba	dom	pies	kokos	dzień	nowy	my	co	ogień
tagalog	isa	dalawa	tatlo	apat	tao	bahay	aso	niyog	araw	bago	tayo	ano	apóy
bikolski	saro	duwa	tulo	apat	tawo	harong	ayam	niyog	aldaw	ba-go	kita	ano
cebuański	usa	duha	tulo	upat	tawo	balay	iro	lubi	adlaw	bag-o	kita	unsa
warajski	usa	duha	tulo	upat	tawo	balay	ayam	lubi	adlaw	bag-o	kita	ano
tausug	hambuuk	duwa	tu	upat	tau	bay	iru’	niyug	adlaw	ba-gu	kitaniyu	unu
kinaray-a	sara	darwa	tatlo	apat	taho	balay	ayam	niyog	adlaw	bag-o	kita, taten	ano
pampango	metung	adwa	atlu	apat	tau	bale	asu	ngungut	aldo	bayu	ikatamu	nanu
pangasino	sakey	duara	talora	apatira	too	abong	aso	niyog	agew	balo	sikatayo	anto
iloko	maysa	dua	tallo	uppat	tao	balay	aso	niog	aldaw	baro	datayo	ania
ivatan	asa	dadowa	tatdo	apat	tao	vahay	chito	niyoy	araw	va-yo	yaten	ango
ibanag	tadday	dua	tallu	appa’	tolay	balay	kitu	niuk	aggaw	bagu	sittam	anni
gaddang	antet	addwa	tallo	appat	tolay	balay	atu	ayog	aw	bawu	ikkanetem	sanenay
tboli	sotu	lewu	tlu	fat	tau	gunu	ohu	lefo	kdaw	lomi	tekuy	tedu
malajski	satu	dua	tiga	empat	orang	rumah/balai	anjing	kelapa/nyiur	hari	baru	kita	apa/anu	api
jawajski	siji	loro	telu	papat	wong	omah/bale	asu	klopo	dino	anyar	kito	opo/anu	api
hawajski	ʻekahi	ʻelua	ʻekolu	ʻehā	kanaka	hale	ʻīlio	niu	ao	hou	kākou	aha	ahi

Zobacz też

• języki austroazjatyckie

Przypisy

1. Austronesian. The Language Gulper. [dostęp 2022-03-14]. (ang.).
2. Tryon 1995 ↓, s. 6.
3. Genzor 2015 ↓, s. 396.
4. Blust 2013 ↓, s. 42.
5. David M.D.M. Eberhard David M.D.M., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Austronesian, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 23, Dallas: SIL International, 2020 [dostęp 2020-03-01] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-01] (ang.).
6. Blust 2013 ↓, s. xvii.
7. Tryon 1995 ↓, s. 5–6.
8. Adelaar 2005 ↓, s. 1.
9. Tryon 1995 ↓, s. 5, 6.
10. Genzor 2015 ↓, s. 395.
11. Szczerbowski 2002 ↓, s. 231–236.

Bibliografia

• K. AlexanderK.A. Adelaar K. AlexanderK.A., The Austronesian languages of Asia and Madagascar: a historical perspective, [w:] K. AlexanderK.A. Adelaar, Nikolaus P.N.P. Himmelmann (red.), The Austronesian languages of Asia and Madagascar, Abingdon–New York: Routledge, 2005, s. 1–42, DOI: 10.4324/9780203821121, ISBN 978-0-203-82112-1, ISBN 0-7007-1286-0, OCLC 53814161 (ang.).
• RobertR. Blust RobertR., The Austronesian languages, wyd. popr., Canberra: Asia-Pacific Linguistics, School of Culture, History and Language, College of Asia and the Pacific, The Australian National University, 2013 (Asia-Pacific Linguistics 008), ISBN 978-1-922185-07-5, OCLC 851066712 [dostęp 2023-09-28] (ang.).
• JozefJ. Genzor JozefJ., Jazyky sveta: história a súčasnosť, wyd. 1, Bratislava: Lingea, 2015, ISBN 978-80-8145-114-0, OCLC 950004358 (słow.).
• SzymonS. Huptyś SzymonS., Języki antypodów. Współczesny stan badań nad językami papuaskimi i austronezyjskimi, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2014, ISBN 978-83-233-3778-2, OCLC 898263549 [dostęp 2024-04-24]. Brak numerów stron w książce
• Alfred F.A.F. Majewicz Alfred F.A.F., Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655 (pol.).
• TadeuszT. Szczerbowski TadeuszT., Kiriwina: język Wysp Trobrianda, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2002, ISBN 83-7271-165-8, (listy zrekonstruowanego słownictwa praaustronezyjskiego oraz praoceanicznego).
• Darrell T.D.T. Tryon Darrell T.D.T., The Austronesian languages, [w:] Darrell T.D.T. Tryon (red.), Comparative Austronesian Dictionary: An Introduction to Austronesian Studies, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1995 (Trends in Linguistics. Documentation 10), s. 5–44, DOI: 10.1515/9783110884012.1.5, ISBN 978-3-11-088401-2, OCLC 868970232 (ang.).
• FayF. Wouk FayF., MalcolmM. Ross MalcolmM. (red.), The history and typology of western Austronesian voice systems, Australian National University, 2002. Brak numerów stron w książce
• EwaE. Zajdler EwaE., Niechińskie języki Tajwanu, Warszawa: Dialog, 2000, ISBN 83-88238-44-2. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• The Language Gulper (ang.)

Kontrola autorytatywna (rodzina językowa):

• LCCN: sh85009779
• GND: 4120145-0
• BnF: 150115491
• SUDOC: 092468640
• BNCF: 132
• NKC: ph138495
• BNE: XX550303
• J9U: 987007295743405171

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3872493
• БРЭ: 1799050
• SNL: austronesiske_språk
• DSDE: austronesiske_sprog