Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pierwsze ślady działalności ludzkiej w Bydgoszczy i okolicy pochodzą sprzed ok. 9000 lat p.n.e., kiedy pojawili się tu wędrowni myśliwi, przedstawiciele kultury świderskiej[1].
Znaczne nasycenie obiektami archeologicznymi przyniosła epoka brązu. Na obecnym terytorium Bydgoszczy znaleziono 14 cmentarzysk popielnicowych, 7 osad oraz 4 skarby wyrobów brązowych. Osady lokowano na krawędziach wysoczyzn, posiadających rozległą ekspozycję krajobrazową, zaś cmentarzyska w dolinach w sąsiedztwie rzek[2]. Wielkie cmentarzysko liczące kilkaset grobów popielnicowych odkryto w 1929-31 r. na Bielawach podczas budowy szpitala przy ul. Jurasza, poza tym dwie nekropolie w Brdyujściu liczące po kilkadziesiąt grobów[3].
Duże skupiska osad z cmentarzyskami odkryto na krawędziach wysoczyzn w Brdyujściu, Czersku, Osowej Górze, Czarnówku, Myślęcinku oraz Zamczysku. W rejonie Zamczyska zarejestrowano bardzo bogaty zespół składający się z osady obronnej (grodu), cmentarzyska i mniejszych osad towarzyszących[4].
Stosunkowo dużo zarejestrowano w Bydgoszczy stanowisk archeologicznych reprezentujących kulturę wschodniopomorską. Wśród stanowisk z tego okresu wyróżniają się liczne cmentarzyska grobów skrzynkowych odkrytych na terenie miasta, Osowej Góry i skarby z Bydgoszczy i Czerska Polskiego. We wsi Niecponie k. Fordonu odkryto w 1881 r. cmentarzysko całopalne z pozostałościami urn oraz przetopionych przedmiotów brązowych[5].
W latach 125 p.n.e. – 375 n.e., daje się zaobserwować znaczny rozwój osadnictwa, który był związany z żywymi kontaktami handlowymi z Cesarstwem rzymskim. Dogodne położenie osady i łatwa przeprawa przez Brdę wykorzystane zostały w okresie rzymskim przez kupców podróżujących traktem bursztynowym, prowadzącym znad Adriatyku do wybrzeży Morza Bałtyckiego[6]. Osadnictwo to utożsamiane jest z goco-gepidzkim Askaukalis umieszczonym przez Ptolemeusza z Aleksandrii na mapie Magna Germania ok. 150 n.e[7][8][9].
W czasach bezpośrednio poprzedzających powstanie państwa polskiego (VI-IX w.), w rejonie dzisiejszej aglomeracji Bydgoszczy znajdowały się trzy ufortyfikowane grody wczesnośredniowieczne, z których najistotniejsze były dwa: w Zamczysku[10] i Strzelcach[11].
Z początkiem państwowości polskiej należy wiązać pewne zmiany w osadnictwie okolic Bydgoszczy. W latach 30. XI w. założono gród na jednej z nieistniejących dziś wysp, utworzonej podczas zmiany głównego nurtu Brdy, którego zasięg wyznaczają dziś ulice: Grodzka, Bernardyńska, Przy Zamczysku. Drugi element tego zespołu stanowiło podgrodzie, osada wczesnomiejska (obecna Babia Wieś) z licznymi warsztatami rzemieślniczymi, która znajdowała się na wschód od grodu za systemem umocnień i fos. Trzeci człon stanowiło cmentarzysko, które było zlokalizowane po drugiej stronie Brdy[12].
Według badań dendrochronologicznych wydobyte szczątki wału grodu bydgoskiego pochodzą z czasów panowania Kazimierza Odnowiciela (ok. 1030 r.)[13] W tym właśnie miejscu znajdował się ważny bród na dawnym szlaku bursztynowym (później średniowiecznym szlaku śląsko-pomorskim). Od początku funkcje strażnicze grodu uzupełniały się z funkcjami gospodarczymi – ściąganiem ceł i danin.
Jeszcze za czasów Odnowiciela Bydgoszcz została zajęta przez Pomorzan i późniejsze wyprawy Władysława Hermana nie przyniosły zmiany tego stanu[14]. Dopiero wojenny kunszt Bolesława Krzywoustego przywróciły Bydgoszcz w orbitę państwa polskiego[15]. Z tym wydarzeniem wiąże się pierwsza wzmianka o ziemi bydgoskiej (wyszogrodzkiej) w kronice Galla Anonima, który nazwał ją „pograniczem Pomorza, gdzie niejeden inny książę nawet z dużym wojskiem by się zawahał”[16]. Kronikarz szczegółowo opisał zdobycie sąsiedniego dla Bydgoszczy grodu Wyszogród, położonego na urwisku wiślanym.
W nowej organizacji terytorialnej, jaką zaprowadził Krzywousty, dwa ośrodki: najpierw Wyszogród, a później także Bydgoszcz stały się centrami lokalnych władz administracyjnych oraz dużymi skupiskami osadniczymi i siedzibami dwu kasztelanii pomorsko-kujawskich[12].
Pierwsza wzmianka rękopiśmienna o Bydgoszczy pojawiła się w 1122 r., nie jest to jednak zupełnie pewne[17]. Natomiast całkowicie pewna wiadomość źródłowa pochodzi z 28 czerwca 1238 r., kiedy Bydgoszcz wymieniono już jako gród kasztelański z urzędującym tu Sędzisławem wzgl. Sulisławem (Suzzlaus castellanus de Budegac) – urzędnikiem księcia Kujaw Kazimierza Konradowica[18].
Przejście Bydgoszczy do dzielnicy kujawskiej w 1238 r. było przyczyną awansu administracyjnego i gospodarczego grodu[19]. Ufortyfikowana warownia była ważnym bastionem w północnym systemie obronnym Kujaw. Na miejscu rezydował kasztelan, do którego obowiązków należała przede wszystkim władza wojskowa (dowództwo, organizacja obrony), funkcje gospodarcze (ściąganie danin, przechowywanie zapasów) oraz sądownicze[20]. Książę Kazimierz Kujawski do połowy wieku XIII zbudował w Bydgoszczy stały most przez Brdę[21], gdzie pobierano cło od towarów przewożonych na Pomorze Gdańskie, a także pierwszą świątynię pw. św. Idziego (architektonicznie z elementami romańskimi, zburzona przez Niemców w 1879 r.)[22].
W XIII w. obok sąsiedniego Wyszogrodu[23] stała się Bydgoszcz z czasem jednym z głównych polskich portów rzecznych Kujaw, dokąd kierowano towary spławiane Wisłą na Pomorze Gdańskie[24]. Stało się to szczególnie istotne w kontekście wojny celnej z zakonem krzyżackim, kiedy książę Kujaw zakazał kontaktów handlowych z Toruniem[12].
Losy Bydgoszczy w XIII wieku wiążą się z rządami linii kujawskiej Piastów. Po śmierci Kazimierza Konradowica w 1267 r., znalazła się Bydgoszcz w obrębie dzielnicy księcia Siemomysła. W 1268 r. doszło w Bydgoszczy do buntu ludowego przeciw polityce księcia (kluczowy udział bydgoskiego kasztelana Teodoryka), w efekcie którego wezwany na pomoc książę Wielkopolski Bolesław Pobożny opanował na okres 17 lat kasztelanie: bydgoską, kruszwicką i radziejowską[25].
Na początku XIV wieku, w następstwie podziałów dzielnicowych na Kujawach, powstało księstwo bydgosko-wyszogrodzkie. Była to najbardziej wysunięta na północ dzielnica Kujaw, której obszar w przyszłości stał się podstawą do wyodrębnienia staropolskiego powiatu bydgoskiego (Kujawy Północne). Siedzibą księcia i większości urzędników był prawdopodobnie Wyszogród, natomiast w Bydgoszczy rezydował kasztelan (z podporządkowaną również kasztelanią wyszogrodzką)[26]. Księstwem rządził Przemysł Kujawski, używając tytulatury „Książę Kujaw Pan Wyszogrodu i Bydgoszczy”. Nowa jednostka terytorialna istniała od 1314 do 1327 roku. Od 1323 r. dzielnica bydgosko-wyszogrodzka została połączona z inowrocławską, gdyż panujący nad nią książę Leszek przekazał władzę bratu[27]. Powstało wówczas szereg średnich i niższych bydgoskich urzędów ziemskich (m.in. sędzia, podkomorzy, podczaszy, podkoni, podstoli), z których kilka zachowało się w okresach późniejszych. Kasztelan bydgoski zwany był na początku XIV w. podwojewodą (vicepalatinus) kujawskim[28].
Dotkliwe zniszczenia dotknęły Bydgoszczy podczas wojny Władysława Łokietka z zakonem Krzyżackim (tzw pierwsza wielka wojna polsko-krzyżacka (1327–1332)). W maju 1330 r. podczas specjalnie zorganizowanej wyprawy doszczętnie zniszczony został sąsiedni Wyszogród nad Wisłą, natomiast w lipcu 1330 r. taki sam los spotkał gród bydgoski. W październiku 1330 r. Władysław Łokietek w wyniku zawartego rozejmu odzyskał Bydgoszcz i Wyszogród, jednak 22 lipca 1331 r. Krzyżacy ponownie najechali i spalili gród bydgoski[29]. Okupacja krzyżacka trwała siedem lat. Wiosną 1337 r. Kujawy zostały zwrócone Królestwu Polskiemu, co zostało usankcjonowane 8 lipca 1343 r., kiedy na podstawie pokoju w Kaliszu, Polsce ostatecznie oddano zagarnięte Kujawy z Bydgoszczą i Ziemią Dobrzyńską.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.