Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wisła w Warszawie płynie przez całą długość miasta, na odcinku około 31 km, lewą (zachodnią) stroną Doliny Wisły[1] położonej pomiędzy[2] dwiema wysoczyznami morenowymi[2][3] - Równiną Warszawską i Wołomińską[2].
Od połowy XIV wieku była tutaj naturalną rzeką roztokową. Zaczęło się to zmieniać z chwilą rozpoczęcia jej regulacji w 1885 roku[4]. W północnym rejonie miasta na odcinku od Saskiej Kępy do Bielan występuje przewężenie koryta wielkich wód znane jako gorset warszawski[2][3]. Powyżej niego znajdują się łuk Wisły znany jako łuk siekierkowski Wisły[3] oraz niespotykane nad środkową i dolną Wisłą, liczące około 7 km rozszerzenie tarasu zalewowego[2] [3].
Wisła jest traktowana na ogół jako strefa korytowa tarasu zalewowego. Wśród form geomorfologicznych osadów rzecznych (aluwiów) tej strefy wyróżniają się m.in. kępy, duże odsypy (przewały i zaspy przykorytowe), obniżenia łach i dolinki przelewowe[4].
Wezbrania powodziowe mają pochodzenie roztopowe lub deszczowe[3].
Dolinę Wisły budują tarasy rzeczne, czyli płaskie stopnie nachylone zgodnie ze spadkiem rzeki[5]. Jej najniższą centralną część stanowi taras zalewowy (I[2][3][4][6]), którego środkiem płynie rzeka Wisła[2][3][4][5][6][7].
Koryto Wisły jest traktowane jako odrębna jednostka[7] lub częściej jako część tarasu[2][3][4]. Na obszarze tarasu zalewowego wyróżniane są wtedy dwie strefy fluwiodynamiczne[4]:
Od połowy XIV wieku Wisła w Warszawie była naturalną rzeką roztokową. Zaczęło się to zmieniać w 1885 roku, kiedy to rozpoczęto jej regulację według projektu inż. Jakuba Kostenieckiego. Najpierw w okolicach ówczesnego ujścia Wilanówki (Łachy Siekierkowskiej) zawężono i przesunięto nurt rzeki w kierunku jej lewego brzegu, wtedy jeszcze przy pomocy poprzecznych i podłużnych tam faszynowych oraz plantacji wikliny, potem na przestrzeni ponad stu lat wyprostowano i zawężono koryto w rejonie Śródmieścia[4]. Prace regulacyjne w Warszawie polegały głównie na:
Ostrogi i opaski spowodowały zawężenie koryta średniej i niskiej wody na odcinku około 20 km do około 200 m[4].
Roztokowy charakter rzeka zachowała jedynie na północy i południu Warszawy. Wisła tworzy również odgałęzienia boczne[3].
 |  |
Na południu miasta szerokość koryta wielkich wód[4] Wisły dochodzi do około 1,4 km, w północnym rejonie na odcinku od Saskiej Kępy do Bielan wynosi 400–600 m[4]. To przewężenie koryta wielkich wód znane jest jako gorset warszawski[2][3] (hydrotechniczny gorset warszawski, gorset geomorfologiczny Wisły[4]). Charakteryzujące ono się wzmożoną fluwiodynamiką[4]. Na jego powstanie złożyły się:
Wody powodziowe spiętrzane tuż powyżej tego odcinka doprowadziły do utworzenia łuku Wisły o promieniu około 3 km, znanego jako łuk siekierkowski Wisły, położonego pomiędzy Siekierkami na lewym a Lasem na prawym brzegu rzeki[3]. Innym skutkiem jest niespotykane nad środkową i dolną Wisłą, liczące około 7 km rozszerzenie współczesnego tarasu zalewowego powyżej gorsetu warszawskiego[2][3].
.JPG)
W czasie niskich stanów głębokość nurtu najbardziej dynamicznych strumieni Wisły wynosi około 2 m, w czasie stanów wysokich dochodzi do około 7 m, a lokalnie głębokość rzeki wzrasta wtedy nawet do 15 m[3][4]. Wahania zwierciadła wody w Wiśle wynoszą około 8 metrów[4].
Przy wysokich stanach wody Wisła często wylewa się na znajdującą się w międzywalu część tarasu zalewowego[7]. Natomiast przy niskim poziomie wody kępy wiślane wystają 2-5 metrów powyżej niego, wyłaniają się też nieustabilizowane niższe kępy oraz piaszczyste odsypy korytowe[2][7].
W wyniku nadmiernej eksploatacji piasku powyżej gorsetu[3][4] po drugiej wojnie światowej[3] powstał w dnie rzeki tak zwany wybój warszawski. Poskutkowało to obniżeniem zwierciadła niskich wód Wisły o 2 m oraz obniżeniem poziomu wód gruntowych w okresie niskich stanów wody[3][4] oraz pojawieniem się ujemnych wskazań wodowskazu. To ostatnie poprawiono obniżając w 1959 roku jego rzędną „0” z 78,129 do 76,377 m n.p.m.[3]
Obecnie eksploatacja kruszywa (piasków) z dna Wisły w Warszawie odbywa się w 4 punktach. Wydobyte piaski wykorzystywane są w budownictwie[2].
Wezbrania powodziowe mają pochodzenie[3]:
Jesienią występują niskie stany wód czyli niżówki[4].
Od rozpoczęcia pomiarów poziomu wody w Warszawie w 1799 r. najwyższe stany Wisły zanotowano w latach 1844, 1813, 1867, 1855, 1839, 1960, 1962, 1891, 1903, 1845, 1884, 1947, 1924, 1838, 1889, 1934, 1980, 2001, 2005, 1997 (uszeregowane od najwyższego 863 cm do najniższego 646 cm)[8]. W 1813 roku w Europie miała miejsce największa powódź XIX wieku[9]. Również w Polsce na Wiśle jej zasięg był największy (do 1934 roku), została zalana też znaczna część Warszawy. Najwyższy stan kulminacyjny w Warszawie zanotowano w 1844 roku, w 1934 roku na lewym brzegu Wisły wystąpiła katastrofalna powódź pomimo wybudowania wałów przeciwpowodziowych[8].
Most Zygmunta Augusta, pierwszy most stały w Warszawie, ukończony w 1573 roku, został zniszczony przez powódź w 1603 roku. Większość następnych powstałych do początku XIX wieku przetrwała jeszcze krócej. Potem przez jakiś czas były używane mosty łyżwowe[10][11].
Wyróżnia się strefy sedymentacji:
Po wybudowaniu wałów przeciwpowodziowych sedymentacja łęgowa została przerwana, osady uległy stabilizacji, z kolei w strefie korytowej (wielkiej wody) uległy nasileniu procesy fluwiodynamiczne[4].
Żółtawo-brunatne zabarwienie wodzie w Wiśle nadaje mineralny materiał pyłowo-ilasty[4].
Wyróżnia się następujące formy geomorfologiczne osadów rzecznych (aluwiów)[3]:
Zobacz też: ŁawicaWśród form geomorfologicznych osadów rzecznych (aluwiów) strefy korytowej wyróżniają się m.in. kępy, w tym ich inicjalne zespoły festonowe, duże odsypy (przewały i zaspy przykorytowe), obniżenia łach i dolinki przelewowe. Największy wpływ na kształtowanie strefy korytowej mają przewały oraz roślinność łęgowa[4]. Odsypy korytowe są widoczne przy niskich stanach wody, ustabilizowane kępy wystają wtedy aż 2–5 m powyżej jej zwierciadła[2][7].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
