Bitwa pod Małymi Gajanami

Bitwa pod Małymi Gajanami – walki polskiego 1 pułku Ułanów Wielkopolskich z oddziałami sowieckimi toczone w pierwszym roku wojny polsko-bolszewickiej.

Bitwa pod Małymi Gajanami

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	7 sierpnia 1919
Miejsce	pod Małymi Gajanami
Terytorium	Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Władysław Anders
Siły
1 pułk Ułanów Wielkopolskich oddziały strzelców łotewskich
brak współrzędnych

Adam Przybylski,
Wojna Polska 1918–1921^[1] 

Geneza

W pierwszych miesiącach 1919 roku na wschodnich krańcach odradzającej się Rzeczypospolitej stacjonowały jeszcze wojska niemieckie Ober-Ostu. Ich ewakuacja powodowała, że opuszczane przez nie tereny od wschodu zajmowała Armia Czerwona. Jednocześnie od zachodu podchodziły oddziały Wojska Polskiego^[2]. W lutym 1919 jednostki polskie weszły w kontakt bojowy z oddziałami Armii Czerwonej. Rozpoczęła się nigdy niewypowiedziana wojna polsko-bolszewicka^[3].

Wskutek zarządzenia pogotowia bojowego przeciwko Niemcom, w maju i czerwcu front przeciwsowiecki pozostawał w defensywie. W drugiej połowie lipca Naczelne Dowództwie WP zakończyło prace nad planem szeroko zakrojonej operacji zaczepnej, której celem było opanowanie Mińska, Borysowa, Bobrujska i oparcie frontu o linię rzek Dźwiny i Berezyny^[4][5].

W rozkazie operacyjnym Frontu Litewsko-Białoruskiego z 3 sierpnia 1919 przewidziano, że natarcie na Mińsk ubezpieczą na lewym skrzydle oddziały 1 Dywizji Piechoty Legionów w rejonie Mołodeczna, Wilejki, a na prawym skrzydle oddziały Grupy Operacyjnej gen. Lasockiego. 2 Dywizja Piechoty Legionów miała wykonać natarcie na miasto z północnego zachodu, a następnie miała ubezpieczyć Mińsk z kierunku Borysowa. Z kolei Grupa Wielkopolska gen. Konarzewskiego miała nacierać od południowego zachodu, a jednocześnie 1 pułk Ułanów Wielkopolskich miał wyjść na tyły Mińska i przeciąć drogę oraz linię kolejową Mińsk-Borysów^[6].

Walczące wojska

Jednostka	Dowódca	Podporządkowanie
Wojsko Polskie
Grupa Wielkopolska	gen. Daniel Konarzewski	Front Litewsko-Białoruski
⇒ 1 pułk Ułanów Wielkopolskich	ppłk Władysław Anders	grupa ppłk. Andersa
→ 1 szwadron	por. Konrad Łoziński
→ 2 szwadron	rtm. Jarema Zapolski
→ 4 szwadron	por. Bartłomiej Zakrzewski
⇒ 2 bateria konna	por. Alfred Milewski
Armia Czerwona
oddziały łotewskie		16 Armia

Walki pod Małymi Gajanami

14 Dywizja Piechoty - 1 Dywizja Strzelców Wlkp. - w wojnie i pokoju^[7] 

W sierpniu 1919, w ramach polskiej ofensywy na Mińsk, 1 pułk Ułanów Wielkopolskich ppłk. Władysława Andersa otrzymał rozkaz wykonania zagonu na północ od Mińska z zadaniem przecięcia traktu i linii kolejowej łączących Mińsk z Borysowem. Miał też zwalczać sowieckie odwody zmierzające z Borysowa w kierunku Mińska^[8][9].

Rano 7 sierpnia 1 pułk Ułanów Wielkopolskich przeszedł za frontem oddziałów 2 Dywizji Piechoty Legionów na jej lewe skrzydło i po kilku godzinach marszu dotarł pod Małe Gajany^[6].Dowódca polskiego pułku wysłał na rozpoznanie 1 szwadron. Szwadron stoczył parę zwycięskich utarczek z patrolami nieprzyjaciela i zajął folwark Łysa Góra skąd nadał meldunek rozpoznawczy. Miejscowości bronił trzystuosobowy oddział łotewskiego pułku strzelców i szwadron kawalerii^[10].

Podpułkownik Anders zdecydował uderzyć od czoła spieszonym 1 i 4 szwadronem, a 2 szwadron konno obszedł miejscowość i zaatakował ze skrzydła^[a][11]. Zaskoczeni strzelcy łotewscy nie potrafili zorganizować skutecznej obrony i wycofali się w nieładzie^[8]. Po opanowaniu miejscowości 1 i 4 szwadron zanocowały w Małych Gajanach, a pozostała część pułku w folwarku Magazyn^[10]. W kolejnym dniu pułk realizował postawione przed nim zadanie^[12].

Osobny artykuł: bitwa pod Słobodą.

Bilans walk

Zdobycie Małych Gajan wybiło lukę w sowieckiej obronie i umożliwiło kontynuowanie zagonu przez szwadrony 1 pułku Ułanów Wielkopolskich. Zdobyto kilka ckm-ów i wzięto kilkudziesięciu jeńców. Straty pułku to 3 rannych^[10].

Bój pod Małymi Gajnami był chrztem bojowym przyszłego 15 pułku Ułanów Poznańskich^[8].

Uwagi

1. W tym czasie 3 szwadron por. Jerzego Skrzydlewskiego przydzielony był do 4 pułku Strzelców Wielkopolskich^[9].

Przypisy

1. Przybylski 1930 ↓.
2. Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 9.
3. Wyszczelski 2011 ↓, s. 146.
4. Odziemkowski 2010 ↓, s. 415.
5. Wyszczelski 2011 ↓, s. 165.
6. Tym 2020 ↓, s. 18.
7. 14 Dywizja Piechoty 1937 ↓.
8. Odziemkowski 2004 ↓, s. 251.
9. Czarnecki 1929 ↓, s. 12.
10. Czarnecki 1929 ↓, s. 14.
11. Czarnecki 1929 ↓, s. 13.
12. Odziemkowski 2004 ↓, s. 382.

Bibliografia

• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Jan Janusz Czarnecki: Zarys historii wojennej 15-go pułku ułanów poznańskich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• 14 Dywizja Piechoty – 1-sza Dywizja Strzelców Wielkopolskich – w wojnie i pokoju. Poznań: Drukarnia Techniczna, 1937.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Juliusz S. Tym: Działania na Froncie Litewsko-Białoruskim (czerwiec 1919 – kwiecień 1920). Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Szczecinie, 2020.
• Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.