Biskupi wrocławscy

Biskupi wrocławscy – biskupi diecezjalni i biskupi pomocniczy diecezji wrocławskiej (od 1930 archidiecezji).

Herb biskupów

Biskupi

Biskupi diecezjalni

Diecezja wrocławska, utworzona na zjeździe gnieźnieńskim w 1000 roku, upadła w wyniku tzw. reakcji pogańskiej (1031/1032) i najazdu czeskiego księcia Brzetysława I (1038). Obrabowano i zburzono niedawno wzniesioną katedrę, a na jej gruzach wzniesiono świątynię pogańską^[1]. Zniszczone lub wywiezione zostały księgi diecezji przez co wczesne dzieje diecezji z czasów pierwszego biskupa Jana są nieznane. Upadła również dawna struktura administracyjna. Cały Śląsk znalazł się w granicach Czech, a biskup praski Sewer planował włączenie regionu do swojej diecezji praskiej. Choć po stronie Polaków wystąpił w 1039 król niemiecki Henryk III Salicki, ostatecznie, podczas arbitrażu w 1041 uznał on zabór Śląska przez Czechów za fakt dokonany, choć niewykluczone, że Polsce zwrócono jakąś część tego regionu^{[uwaga 1]}. Książę polski Kazimierz Odnowiciel dążył do odzyskania terenów zagarniętych przez Czechy i do odnowienia diecezji wrocławskiej. Wysiłki te po kilku latach przyniosły rezultat. Prawdopodobnie na synodzie w Moguncji w październiku 1049 papież Leon IX zgodził się na reaktywowanie diecezji na Śląsku, być może podporządkowując ją metropolii magdeburskiej^{[uwaga 2]}. Rok później, w wyniku wojny polsko-czeskiej Śląsk został odzyskany, choć na mocy decyzji cesarza Henryka III z 1054 Polska musiała Czechom płacić czynsz z tego terytorium.

W roku 1051^{[uwaga 3]} Kazimierz Odnowiciel pierwszym biskupem restytuowanej diecezji śląskiej mianował Hieronima. Rozpoczął on wprawdzie odbudowę katedry wrocławskiej, jednak jego siedzibą był najprawdopodobniej nie Wrocław, lecz Ryczyn^[2]. Pochodził on z okolic Kolonii^[3].

Lata urzędowania	Biskup		Uwagi
1000–?[uwaga 4]		Jan
1051–1062		Hieronim	prawdopodobnie rezydował w Ryczynie
1063−1072		Jan I
1074−1111		Piotr I	W 1075 prawdopodobnie siedzibę diecezji przeniesiono do Wrocławia
1112−1120		Żyrosław I
1120−1126		Heymo
1126−1140		Robert I
1140−1142		Robert II	następnie biskup diecezjalny krakowski
1142−1146		Konrad
1146−1149		Jan Gryfita	następnie arcybiskup metropolita gnieźnieński
1149−1169		Walter z Malonne
1170/1171−1198		Żyrosław II
1198−1201		Jarosław opolski
1201−1207		Cyprian
1207−1232		Wawrzyniec
1232−1268		Tomasz I
1268−1270		Władysław wrocławski	administrator apostolski, jednocześnie arcybiskup metropolita Salzburga
1270−1292		Tomasz II Zaremba
1292−1301		Jan Romka
1302−1319		Henryk z Wierzbna
1319−1326		Wit de Habdank	biskup elekt
1319−1326		Lutold z Kromieryża	biskup elekt
1326−1341		Nanker
1342−1376		Przecław z Pogorzeli
1382−1417		Wacław II legnicki
1417−1447		Konrad IV Starszy
1447−1456		Piotr II Nowak
1456−1467		Jodok z Rożemberka
1468−1482		Rudolf von Rüdesheim
1482−1506		Jan IV Roth
1506−1520		Jan V Thurzo
1520−1539		Jakub von Salza	umożliwił rozwój reformacji na Śląsku
1539−1562		Baltazar von Promnitz	zwolennik reformacji
1562−1574		Kaspar von Logau
1574−1585		Marcin Gerstmann
1586−1596		Andreas Jerin
1596−1599		Bonawentura Hahn	biskup elekt
1599−1600		Paweł Albert	biskup elekt
1600−1608		Jan VI von Sitsch
1608−1624		Karol Habsburg
1625−1655		Karol Ferdynand Waza	od 1640 również biskup diecezjalny płocki
1656−1662		Leopold Wilhelm Habsburg
1663−1664		Karol Józef Habsburg	jednocześnie biskup diecezjalny ołomuniecki i pasawski
1665−1671		Sebastian von Rostock
1671−1682		Friedrich von Hessen	kardynał
1683−1732		Franz Ludwig von Pfalz-Neuburg	jednocześnie w latach 1716–1729 arcybiskup Trewiru, od 1694 biskup diecezjalny Wormacji, od 1729 arcybiskup Moguncji
1732−1747		Philipp Ludwig von Sinzendorf	kardynał
1747−1795		Philipp Gotthard von Schaffgotsch
1795−1817		Joseph Christian Hohenlohe-Bartenstein
1824−1832		Emmanuel von Schimonsky
1836−1840		Leopold von Sedlnitzky
1843−1844		Joseph Knauer
1845−1853		Melchior von Diepenbrock	kardynał
1853−1881		Heinrich Förster
1882−1886		Robert Herzog
1887−1914		Georg von Kopp	kardynał
1914−1945		Adolf Bertram	od 1930 arcybiskup metropolita, kardynał
		Bolesław Kominek	delegat Prymasa Polski w latach 1956−1967, administrator apostolski w latach 1967−1972, następnie arcybiskup metropolita
1972−1974		Bolesław Kominek	arcybiskup metropolita, kardynał
1976−2004		Henryk Gulbinowicz	arcybiskup metropolita, kardynał
2004–2013		Marian Gołębiewski	arcybiskup metropolita
od 2013		Józef Kupny	arcybiskup metropolita

Biskupi pomocniczy

Lata urzędowania	Biskup		Uwagi
ok. 1255−ok. 1260		Wit	następnie biskup pomocniczy poznański
?–ok. 1268		Salwiusz	następnie biskup diecezjalny Trebinje, późniejszy arcybiskup metropolita Dubrownika
1270–ok. 1275		Herbord
XIII w.		Iwan
ok. 1299		Paweł	następnie biskup pomocniczy gnieźnieński
ok. 1303–?		Mikołaj
ok. 1303–?		Hartung
1307−ok. 1325		Paweł z Bancz
1339−1345		Stefan
1346−1365		Franciszek Rothwitz
1350−1378		Tomasz
1361−1370		Maciej ze Środy
1365−1398		Dersław Schwenkfeld
1398−1411		Mikołaj z Bolesławia
1405−1435		Bernard z Wrocławia
1412−ok. 1430		Tilmann Wessel
1431−1446		Jan Panwitz
XV w.		Wilhelm z Polski	wcześniej biskup pomocniczy ołomuniecki[4]
1446−1470		Jan Erler
1447−1449		Bernard	następnie biskup pomocniczy poznański
1454−1457		Franciszek Kuhschmalz
1456−1466		Jan Pelletz
1476−1504		Jan Ambrosii
1492–1510		Jan Filipec
1505–1538		Heinrich Füllstein
1539−1545		Johann Thiel
1577−1602		Adam Weisskopf
1604−1613		Georg Scultetus
1614–1615		Franz Ursinus
1617−1624		Martin Kolsdorf
1626−1661		Johann Balthasar Liesch von Hornau	Wsławił się niezwykłym okrucieństwem i bezwzględnością w zwalczaniu rzekomych czarów. W tym celu doprowadził do wybudowania specjalnego pieca w którym spalono co najmniej 27 kobiet oskarżonych o czary.
1641−1646		Kasper Karas
1662−1693		Karl Franz Neander von Petersheide
1694−1703		Johann Brunetti
1703–1718		Stefan Antoni Mdzewski
1704−1706		Franz Engelbert Barbo
1709−1714		Anton Ignaz Müntzer
1714−1742		Elias Daniel Sommerfeld
1743−1760		Franz Dominik Almesloe
1761−1781		Jan Maurycy Strachwitz	w latach 1766–1781 wikariusz apostolski dla diecezji wrocławskiej (w granicach Królestwa Prus)
1781−1805		Anton Ferdinand von Rothkirch und Panten	w latach 1781−1795 wikariusz apostolski dla diecezji wrocławskiej (w granicach Królestwa Prus)
1798−1823		Emmanuel von Schimonsky	następnie biskup diecezjalny wrocławski
1826−1830		Karl Aulock
1831−1835		Joseph Schuberth
1838−1857		Daniel Latussek
1858−1860		Bernard Bogedain
1861−1875		Adrian Włodarski
1875−1900		Hermann Gleich
1883−1891		Franciszek Śniegoń
1900−1911		Heinrich Marx
1910−1919		Karl Augustin
1920−1940		Walenty Wojciech
1923−1929		Josef Deitmer
1940−1946		Joseph Ferche	następnie biskup pomocniczy koloński
1957−1974		Andrzej Wronka	do 1967 formalnie biskup pomocniczy gnieźnieński
1960−1983		Wincenty Urban	do 1967 formalnie biskup pomocniczy gnieźnieński
1962−1973		Paweł Latusek	do 1967 formalnie biskup pomocniczy gnieźnieński
1973−1978		Józef Marek
1977−1992		Tadeusz Rybak	następnie biskup diecezjalny legnicki
1978−1992		Adam Dyczkowski	następnie biskup pomocniczy legnicki, późniejszy biskup diecezjalny zielonogórsko-gorzowski
1985−2000		Józef Pazdur
1988−2004		Jan Tyrawa	następnie biskup diecezjalny bydgoski
1996−2012		Edward Janiak	następnie biskup diecezjalny kaliski
2006–2021		Andrzej Siemieniewski	następnie biskup diecezjalny legnicki
od 2016		Jacek Kiciński
od 2022		Maciej Małyga

Zobacz też

• Legendarni biskupi wrocławscy
• Polscy biskupi katoliccy

Uwagi

1. Tomasz Jurek uważa, że już w 1041 Polska odzyskała cały Śląsk oprócz ziemi Golęszyców, którą przyłączyła w 1050 (s. 40-44). Jest to jednak pogląd odosobniony (Klaudia Dróżdż, Kazimierz Odnowiciel. Polska w okresie upadku i odbudowy, Wodzisław Śląski 2009, s. 107-108).
2. Hipoteza o podporządkowaniu Wrocławia Magdeburgowi nie jest pozbawiona pewnych trudności, z brewe papieża Grzegorza VII z 20 kwietnia 1075 wynika bowiem, że polscy biskupi pozbawieni byli wówczas stałego zwierzchnictwa metropolitalnego. Jednakże z bulli Innocentego II z 4 czerwca 1133 wiadomo, że Leon IX przyznał arcybiskupom magdeburskim jakieś bliżej dotychczas nieustalone przywileje dotyczące zwierzchnictwa nad ziemiami polskimi (Jurek, s. 50-51.). Jurek tłumaczy te sprzeczności tym, że zwierzchnictwo to strona polska zaakceptowała bardzo niechętnie i w następnych latach doszło do rozluźnienia więzi z Magdeburgiem (s. 52-54).
3. Datę tę podają wszystkie dawne katalogi biskupów wrocławskich z wyjątkiem tzw. edycji henrykowskiej, która datuje jego ordynację na rok 1046 (Jurek, s. 37-38).
4. Nie jest znana data śmierci pierwszego biskupa Jana i imiona jego ewentualnych następców do 1046. Daty do Żyrosława II są mocno problematyczne.

Przypisy

1. C. Buśko, M. Goliński, M. Kaczmarek, L. Ziątkowski: C. Buśko,Historia Wrocławia, t. 1, Od pradziejów do końca czasów habsburskich. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2001, s. 39.
2. Tomasz Jurek. Ryczyn biskupi. Studium z dziejów Kościoła polskiego w XI wieku. „Roczniki historyczne”. LX, s. 44, 45, 1994.
3. Józef Pater: Poczet biskupów wrocławskich.. Wrocław: Wydawnictwo DTSK Silesia, 2000, s. 13. ISBN 83-85689-88-5.
4. PiotrP. Nitecki PiotrP., Wrocławscy biskupi pomocniczy (1) [online], nowezycie.archidiecezja.wroc.pl [dostęp 2024-02-15].

Bibliografia

• Jungnitz J., Die Grabstätten der Breslauer Bischöfe, Breslau 1895.
• Kastner K., Breslauer Bischöfe, Breslau 1929.
• PiotrP. Nitecki PiotrP., Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999. Słownik biograficzny, HenrykH. Gulbinowicz, Warszawa: „Pax”, 2000, ISBN 83-211-1311-7, OCLC 189782455. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Lista biskupów wrocławskich na stronie archidiecezji wrocławskiej [dostęp 2012-08-10]
• Archidiecezja wrocławska [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2012-08-10] (ang.).