Henryk III Salicki

Henryk III (ur. 28 października 1017, zm. 5 października 1056) – książę Bawarii w latach 1026–1041 (jako Henryk VI), książę Szwabii w latach 1038–1045, król Niemiec, Burgundii i Włoch od 1039 (w Niemczech i Burgundii koronowany wcześniej, za życia ojca), cesarz rzymski od 1046. Władca z dynastii salickiej, syn i następca cesarza Konrada II i Gizeli.

Henryk III

Król Niemiec
Okres	od 1039 do 1056
Poprzednik	Konrad II
Następca	Henryk IV
Król Włoch
Okres	od 1039 do 1056
Poprzednik	Konrad II
Następca	Henryk IV
Król Burgundii
Okres	od 1039 do 1056
Poprzednik	Konrad II
Następca	Henryk IV
cesarz rzymski
Okres	od 1046 do 1056
Poprzednik	Konrad II
Następca	Henryk IV
Dane biograficzne
Dynastia	dynastia salicka
Data urodzenia	28 października 1017
Data śmierci	5 października 1056
Ojciec	Konrad II
Matka	Gizela Szwabska
Małżeństwo	Gunhilda duńska Agnieszka z Poitou

Panowanie

Już w 1028 w wyniku zabiegów ojca został wybrany i koronowany na króla Niemiec, a w 1033 koronowany na króla Burgundii. Samodzielną władzę przejął po śmierci Konrada w 1039.

Jako król Niemiec zapewnił państwu stabilność i pomyślność. W 1039 udzielił synowi króla polskiego Mieszka II Kazimierzowi Odnowicielowi militarnego wsparcia w postaci 500 ciężkozbrojnych, co umożliwiło Kazimierzowi powrót do Polski i odbudowanie struktur państwowych. Cesarz obawiał się bowiem zbytniego wzmocnienia Brzetysława czeskiego. W 1041 pokonał księcia Brzetysława. W 1043 ustalił granicę pomiędzy Austrią a Węgrami. W 1046 roku odebrał hołd wasalny książąt Polski – Kazimierza Odnowiciela oraz Czech – Brzetysława I. Po podziale Lotaryngii w 1044 doszło do długotrwałych walk między cesarzem a księciem Gotfrydem Brodatym, który otrzymał w lenno tylko Górną Lotaryngię. Sprawował arbitraż pomiędzy swoimi protegowanymi, np.: w 1054 rozstrzygnął spór między Czechami a Polską o Śląsk.

Będąc gorliwym chrześcijaninem, Henryk III przeprowadził reformę Kościoła. W 1046 zorganizował synody w Sutri i w Rzymie. Zwalczał występujące wśród kleru nadużycia i umocnił pozycję papieża, choć jednocześnie utrzymywał nad nim cesarską kontrolę zapewniając papieski tron kolejno czterem duchownym niemieckim. Doprowadził do pozbawienia rzymskiego stronnictwa arystokratycznego wpływu na wybór papieża i w 1046 został koronowany na cesarza. Pod wpływem żony, Agnieszki z Poitou, stał się propagatorem reformy kluniackiej i ulegał wpływom kultury francuskiej, która promieniowała na Niemcy także z anektowanej Burgundii. W działaniach wobec państwa i Kościoła kierował się zasadami treuga Dei (pokoju Bożego) oraz iustitia et pax (sprawiedliwości i pokoju), głoszonymi właśnie przez mnichów z Cluny.

Uważany jest za jednego z najsilniejszych monarchów w historii Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Podporządkował Cesarstwu Kościół, swobodnie decydował o obsadzie urzędu papieskiego, decydował o biegu spraw kościelnych i wytyczał kierunki wewnątrzkościelnej polityki. Trzymał w ryzach książąt niemieckich i dominował nad wschodnimi sąsiadami, którzy podlegali jego zwierzchnictwu. Z powodzeniem realizował ideę uniwersalnej władzy cesarskiej, wzorowanej na tradycji starożytnego Rzymu. Gorliwie oddany cesarskiemu urzędowi, podążał wzorem ojca, Konrada II.

Tytulatura

Za życia swojego ojca Henryk jako 11-letni chłopiec został koronowany w Akwizgranie. Od 1028 używał tytułu królewskiego i występował w dokumentach jako Heinricus gratia Dei rex lub z numerem porządkowym jako Heinricus tertius Dei gratia rex^[1]. Pod nominalną władzą Henryka III jako króla i faktyczną jego ojca jako cesarza znajdowało się Święte Cesarstwo Rzymskie, ponieważ tak od czasów Konrada II określano Rzeszę^[2].

Henryk jako król Rzymian panował samodzielnie od roku 1039, nie zmieniając tytułu. W roku 1046 został koronowany na cesarza Rzymian. W okresie 1046–1056 Henryk był tytułowany Heinricus Dei gratia Romanorum Imperator Augustus^[3] Obok stosowanej w edyktach i na pieczęciach formuły dewocyjnej Dei gratia w dokumentach wystawianych przez cesarza znaleźć można również bardziej archaiczne formy^[4]. Henryk używał tytułów imperator (wódz naczelny)^[5] i augustus (wspaniały, boski)^[6], natomiast nigdy semper augustus^[7].

Małżeństwa i potomstwo

Henryk III był dwukrotnie żonaty: w 1036 ożenił się z Gunhildą, córką Kanuta Wielkiego, króla Anglii, Danii i Norwegii, po raz drugi ożenił się w 1043 z Agnieszką z Poitou, córką Wilhelma V, księcia Akwitanii.

Z pierwszego małżeństwa pochodziła:

• Beatrycze (1037 – 13 lipca 1061), opatka w Gandersheim i Quedlinburgu

Z drugiego małżeństwa pochodzili^[8]:

• Adelajda Szwabska (1045 – 11 stycznia 1096), ksieni w Gandersheim i Quedlinburgu
• Gizela (1047 w Rawennie – 6 maja 1053)
• Matylda (październik 1048 – 12 maja 1060), żona Rudolfa von Rheinfeld
• Henryk IV (11 listopada 1050 – 7 sierpnia 1106), cesarz rzymski
• Konrad II (wrzesień/październik 1052 – 10 kwietnia 1055), książę Bawarii
• Judyta Maria Szwabska (1054 – 14 marca po 1105), żona króla Węgier Salomona i księcia polskiego Władysława I Hermana