Biała Piska
miasto w województwie warmińsko-mazurskim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Biała Piska (niem. Bialla[2], 1938–1945 Gehlenburg) – miasto w Polsce, w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Biała Piska.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Widok z wieży ciśnień | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Data założenia |
XV wiek | ||
| Prawa miejskie |
1722 | ||
| Burmistrz |
Franciszek Paweł Romankiewicz | ||
| Powierzchnia |
3,24 km² | ||
| Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna |
87 | ||
| Kod pocztowy |
12-230 | ||
| Tablice rejestracyjne |
NPI | ||
Położenie na mapie gminy Biała Piska  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu piskiego  | |||
 53°36′41″N 22°03′47″E | |||
| TERC (TERYT) |
2816014 | ||
| SIMC |
0977640 | ||
Urząd miejski ul. Mickiewicza 2512-230 Biała Piska | |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
Pod względem etnograficznym Biała Piska leży na Mazurach[3]. Historycznie leży również na obszarze dawnej Galindii[4][5].
Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto położone jest na Pojezierzu Ełckim, stanowiącym część Pojezierza Mazurskiego[6].
Wieś powstała nad strumykiem Gayle, na miejscu wcześniejszej osady pruskiej o tej samej nazwie, od którego też przyjęła nazwę. Nazwa pochodzi z języka staropruskiego – gaylis – oznaczającego biały. W przywileju lokacyjnym występowała jako Struppenberg, jednak nazwa ta nigdy się nie przyjęła[3].
Nazwa późniejszego miasta funkcjonowała pod następującymi formami: Pial, Pialla, Cayle, Gayle, Gala, Büahle, Geel. Z biegiem lat nazwa ostatecznie ustaliła się jako Bialla[3], najprawdopodobniej przez wpływy kolonistów z Mazowsza osiedlających się na tym obszarze. W 1938 roku nazwę zmieniono na Gehlenburg[3].
Od XV do XVII wieku
Wieś Biała powstała w 1428 roku na miejscu wcześniejszej osady pruskiej Gayle. Wymieniana w sprawozdaniu wizytacyjnym z 1424 roku liczyła 60 łanów z młynem, w dąbrowie przy Gayle (dąbrowa położona pół mili od Jeziora Kumielskiego), gdzie niejaki Cwalina wraz z 20 krewnymi objął obszar 100 łanów. Dobra te znajdowały się ćwierć drogi od młyna zwanego Steffanflies.
Przywilej lokacyjny dla wsi czynszowej wystawiony został 9 października 1428 roku przez Josta Struppergera komtura bałgijskiego i wójta natangijskiego, za wiedzą i wolą wielkiego mistrza Pawła von Rusdorfa. Wieś położona była w okolicy zwanej Gayle, na 60 łanach na prawie chełmińskim. Sołtys i zasadźca – Piotr Szulc otrzymał 6 łanów chełmińskich, 4 łany przeznaczono na uposażenie parafii. Mieszkańcy otrzymali 15 lat wolnizny. Karczma wymieniana była już w 1447 roku.
W 1481 roku ksiądz Nicolaus parafii w Białej zrezygnował z funkcji proboszcza ze względu na stan zdrowia. Jego następcą został ks. Petrus Swenteslai z diecezji płockiej. Proboszcz Swenteslai obsadzony został przez komtura bałgijskiego Erazmusa von Reizensteina. Przed 1525 rokiem Biała należała do archiprezbiteratu w Reszlu.
Rozwój na przełomie XVI/XVII wieku Biała zawdzięczała dogodnemu położeniu na szlaku handlowym. Zasłynęła głównie z dużych jarmarków bydła. Dwa wydarzenia wstrzymały rozwój miasta. W 1656 roku wieś została spalona przez Tatarów hetmana Gosiewskiego. Kolejnym była epidemia dżumy (1709-1710), w wyniku której zmarło około 75% mieszkańców, a 57 łanów ziemi zostało pustych[3]. Do 1657 roku pozostawała pod zwierzchnictwem Korony Królestwa Polskiego jako lenno.
Od XVIII do 1 połowy XX wieku
26 marca 1722 roku w Królewcu Fryderyk Wilhelm I, król pruski, nadał osadzie Bialla prawa miejskie. Biała Piska liczyła wówczas 600 mieszkańców. Wybudowanie linii kolejowej Ełk–Pisz (1883) spowodowało rozwój miasta w XIX w.
Stąd pochodził królewiecki ewangelicki duszpasterz polski Krzysztof Liebruder. W latach 1826–1829 pastorem był Jan Szamborski (1780–1832), nauczyciel, autor popularnych na Mazurach podręczników do nauki języka polskiego.
W 1871 roku miasto znalazło się w granicach Niemiec.
Żydzi w Białej Piskiej
Żydzi w Białej zaczęli się osiedlać pod koniec epoki napoleońskiej. W 1828 roku mieszkało tu 10 Żydów. Rozwój osadnictwa przypada jednak na połowę XIX wieku. Społeczność żydowska składała się z imigrantów z Mazowsza i Prus Zachodnich. W roku budżetowym 1863–1864 gmina żydowska dysponowała kwotą 150 talarów. Z funduszy tych opłacano sługę religijnego, utrzymywano cmentarz, a w późniejszych latach synagogę[7].
Samodzielna gmina żydowska została zlikwidowana w 1905 roku. Miejscowi Żydzi weszli w skład gminy w Piszu[8].
Po dojściu hitlerowców do władzy nasiliły się wystąpienia antysemickie. Zmusiły one do wyjazdu Żydów z Białej Piskiej do większych miast (Królewiec, Berlin) lub imigracji, głównie do Holandii[8].
Od 1938 do 1945
Do 1938 roku nosiło oficjalną niemiecką nazwę administracyjną Bialla. 16 lipca 1938 roku w ramach germanizacji nazw dekretem będących u władzy niemieckich nazistów przemianowana na Gehlen, po czym na Gehlenburg[2][3]. 4 września 1939 roku samotny polski samolot Karaś z 51 eskadry rozpoznawczej ostrzelał i obrzucił na miejscowym dworcu bombami niemiecki pociąg przewożący uzbrojenie i sprzęt wojskowy.
Po 1945
Po zakończeniu II wojny światowej Biała Piska została włączona do Polski. Do 1946 roku była siedzibą powiatu piskiego. Zniszczenia wojenne miasta wyniosły 30%[3]. Zamieszkująca dotychczas Białą Piską ludność niemiecka została wysiedlona na zachód, a na ich miejsce osiedlano Polaków wysiedlonych z Kresów (głównie z Wileńszczyzny, Grodzieńszczyzny i Polesia) oraz polskich osadników głównie z pobliskiego Mazowsza, a także Podlasia i Suwalszczyzny.
W latach 1954–1972 miasto był siedzibą władz gromady Biała Piska, ale nie należało do niej. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa suwalskiego.
W sierpniu 2017 roku elewacja miejscowej kaplicy ewangelicko-augsburskiej została zbezczeszczona przez umieszczenie haseł nacjonalistycznych i wulgarnego rysunku[9].
28 października 2023 roku Biała Piska dołączyła do Cittàslow – międzynarodowej sieci miast dobrego życia[10].
Według danych z 30 czerwca 2012 r. miasto miało 4119 mieszkańców[11].
- Piramida wieku mieszkańców Białej Piskiej w 2014 roku[1].
- Kościół św. Andrzeja Boboli – barokowy kościół wybudowany w latach 1756–1763, wieża z 1832 r., wzniesiona według projektu K. F. Schinkla. Ołtarz główny z XVII w.
- Ratusz z początku XX w.
- Zabudowa małomiasteczkowa z przełomu XIX i XX w.
- Zdewastowany cmentarz niemiecki
- Wybrane zabytki miasta
Kościół barokowy pw. św. Andrzeja Boboli
Obecnie w Białej Piskiej jest zlokalizowany drobny przemysł spożywczy i drzewny. W pobliżu miasta znajdują się pokłady torfu, wapienia łąkowego i rudy darniowej. Znajduje się tu przystanek PKP, PKS, ośrodek zdrowia, poczta, bank, restauracje, kawiarnie, funkcjonowało kino.
Miejscowość jest siedzibą parafii rzymskokatolickiej, należącej do dekanatu Biała Piska, diecezji ełckiej. W miejscowości znajduje się także kaplica ewangelicko-augsburska należąca do parafii w Piszu[9].
Węzeł drogowy. W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:
Przez miasto przebiega linia kolejowa nr 219 Olsztyn Główny – Ełk, z przystankiem osobowym Biała Piska, Od 1 lipca 2010 roku, przywrócono po 10 latach ruch pasażerski na całej długości linii.
W miejscowości działa klub piłki nożnej Znicz Biała Piska, założony w 1954 roku.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
